2. Demografie van online platformen

Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de kenmerken van online platformen in Nederland in 2022. Paragraaf 2.1 gaat in op de kenmerken van bedrijven met een online platform en geeft zicht op het aantal werkzame personen, de bedrijfstak, de rechtsvorm en de vestigingsregio van deze bedrijven. De kenmerken van de platformen zelf worden gegeven in paragraaf 2.2. Deze paragraaf geeft inzicht in de typen producten die worden bemiddeld, de verschillende typen gebruikers en de gehanteerde verdienmodellen (free service of niet). Ook wordt ingegaan op de mogelijkheden die online platformen bieden voor het beoordelen van kwaliteit en de mate waarin online platformen gebruikersgegevens verzamelen en algoritmen gebruiken. Paragraaf 2.3 geeft een korte toelichting op de gebruikte methode.

2.1 Kenmerken van de bedrijven met een online platform

Helft online platformen onderdeel van klein bedrijf

Van alle online platformen hoort de helft bij een klein bedrijf met één of minder werkzame personen. Nog eens 12 procent is onderdeel van een bedrijf met twee werkzame personen. Een minderheid van de platformen is onderdeel van grotere bedrijven. Zo is slechts 6 procent van de online platformen onderdeel van een bedrijf met 100 of meer werkzame personen.

Het is hierbij van belang dat het bedrijf achter het platform ook andere activiteiten kan hebben buiten het platform. De werkzame personen van het bedrijf werken dus niet noodzakelijkerwijs allemaal aan het online platform. 

De meest voorkomende bedrijfstak bij bedrijven met een online platform is Informatie en communicatie. Een derde van de bedrijven valt in deze groep. Andere bedrijfstakken waar een aanzienlijk deel van de bedrijven met een online platform toe behoren zijn Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening (16 procent), Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (11 procent) en Groot- en detailhandel; reparatie van auto's (11 procent).

Het bedrijf achter een online platform is in 51 procent van de gevallen een Besloten Vennootschap (B.V.). Daarnaast zijn er veel eenmanszaken (29 procent). Ook zijn veel platformen als Vennootschap onder firma (VoF) opgericht (10 procent). Onder de overige, minder vaak voorkomende, rechtsvormen vallen onder andere stichtingen en verenigingen.

Iets minder dan een kwart van de bedrijven met een online platform is gevestigd in Noord-Holland. Naast deze provincie zijn de bedrijven vaak gevestigd in Zuid-Holland (17 procent), Noord-Brabant (12 procent), Gelderland (11 procent) en Utrecht (11 procent). In elk van de andere provincies is 6 procent of minder van de bedrijven gevestigd.

5 procent van de bedrijven waar de online platformen toe behoren is onderdeel van een ondernemingengroep met een buitenlands moederbedrijf. 

2.2 Kenmerken van online platformen

Groot deel van de platformen bemiddelt in diensten en goederen

Online platformen kunnen bemiddelen in de uitwisseling van goederen, diensten of informatie, of kunnen functioneren als communicatiemiddel tussen gebruikers. Het grootste deel van de online platformen (34 procent) richt zich op de bemiddeling in diensten. Het gaat hier bijvoorbeeld om bemiddeling in klussen of opdrachten (online of op locatie), vervoer van personen of financiële diensten. 

Een ander aanzienlijk deel van de online platformen (32 procent) bemiddelt bij de uitwisseling van goederen. Hierbij kan het gaan om goederen uit de detailhandel of groothandel, maar ook om bemiddeling in vastgoed, (vakantie)accommodaties of maaltijden, eten en drinken. 

19 procent van de platformen is een communicatieplatform. Deze platformen richten zich onder andere op dating, community vorming, advertenties, reclame of marketing of zijn sociale media. 

Een minderheid van 15 procent van de platformen bemiddelt in de uitwisseling van informatie. Hierbij gaat het om zoekmachines, of de uitwisseling van nieuws of reviews. 

Voor de analyse naar type product zijn alleen gegevens voor 2021 en 2022 gebruikt omdat de categorie ‘communicatie’ pas vanaf 2021 in de vragenlijst is opgenomen.

Meeste platformen richten zich op bedrijven én huishoudens/zzp’ers

Van alle online platformen richt 25 procent zich alleen op huishoudens/zzp’ers; 14 procent richt zich alleen op bedrijven. Het grootste deel van de platformen (42 procent) richt zich echter op bedrijven én huishoudens/zzp’ers. 18 procent van de platformen richt zich (ook) op een ander type gebruiker zoals non-profit organisaties.

Naast het type gebruiker van online platformen kan ook gekeken worden naar het aantal verschillende typen gebruikers. Bijna de helft van de online platformen richt zich op twee verschillende typen gebruikers. 40 procent van de platformen richt zich op één type gebruiker. Slechts 10 procent van de platformen richt zich op bemiddeling tussen drie typen gebruikers.

Een derde van de platformen is free service

Bij online platformen moet soms worden betaald om toegang te krijgen tot het platform. Soms moet een aanbieder op het platform betalen om de producten te mogen aanbieden, of betalen afnemers een bedrag aan commissie op elke transactie via het platform. Soms is het niet noodzakelijk om te betalen voor het gebruik van het platform, niet door de aanbieders noch door de afnemers of gebruikers. In dit geval is er sprake van een ‘free service’. Men kan het platform ‘gratis’ gebruiken. Het platform verdient op een andere wijze aan de gebruikers. Het kan bijvoorbeeld advertenties tonen aan de bezoekers van de website, of de door gebruikers achtergelaten gegevens te gelde te maken.

Er zijn ook hybride vormen mogelijk, waarbij toegang tot het platform in principe gratis is, maar waarbij bijvoorbeeld voor specifieke functies moet worden betaald, of vanaf een bepaald aantal via het platform gedane transacties.

Bij 31 procent van de online platformen is er sprake van een free service. Het aandeel free service platformen is relatief hoog bij platformen van bedrijven in de bedrijfstakken Gezondheids- en welzijnszorg (68 procent), Overige dienstverlening (58 procent) en Groot- en detailhandel (41 procent).

Ook is het aandeel free service platformen relatief hoog bij platformen die bemiddelen in informatie (41 procent), of zich alleen richten op huishoudens en zzp’ers (44 procent). 

Beoordeling gebruikers platform vaakst in bedrijfstak handel 

Platformen kunnen bijhouden hoe goed aanbieders of afnemers presteren, bijvoorbeeld door reviews die worden achtergelaten door andere gebruikers. Platformen die bemiddelen in goederen kunnen afnemers bijvoorbeeld de mogelijkheid bieden de aanbieder te beoordelen op het nakomen van afspraken of de snelheid van reageren (bij tweedehands aanbod). Deze beoordelingen geven andere afnemers op het platform weer inzicht in de kwaliteit van de verschillende aanbieders. Ook kan een platform de mogelijkheid bieden een beoordeling te geven van producten die bemiddeld worden via het platform of het functioneren van platform zelf. Bijna de helft van de platformen (48 procent) gebruikt kwaliteitsbeoordelingen. Bij 22 procent van de platformen is alleen een beoordeling van de gebruikers mogelijk en bij 13 procent alleen een beoordeling van de producten of het functioneren van het platform. Bij nog eens 13 procent van de platformen zijn beide vormen van beoordeling mogelijk. 

De mogelijkheid om een beoordeling van de gebruikers van het platform te geven wordt het vaakst geboden bij platformen die horen bij een bedrijf in de bedrijfstak Groot- en detailhandel (44 procent). Platformen die horen bij financiële instellingen bieden het vaakst de mogelijkheid de kwaliteit van het product of het functioneren van het platform te beoordelen (38 procent).

Online platformen die bemiddelen in goederen bieden relatief vaak de mogelijkheid tot het beoordelen van gebruikers van het platform (44 procent). Bij platformen die zich richten op communicatie wordt deze mogelijkheid juist relatief weinig geboden (26 procent). Het aandeel platformen dat de mogelijkheid biedt het product of het platform te beoordelen varieert minder naar type product. 

Online platformen die zich alleen richten op bedrijven bieden relatief weinig mogelijkheid tot het beoordelen van kwaliteit. Bij 25 procent van deze platformen kan een beoordeling van de gebruikers van het platform worden gegeven en 19 procent biedt de mogelijkheid het product of het platform te beoordelen.  

Bedrijven-platformen verzamelen minst vaak gebruikersgegevens

Door het verzamelen van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen kunnen gebruikers van het platform gerichter worden benaderd en kunnen bedrijfsprocessen worden geoptimaliseerd. Een algoritme is een set (beslis)regels (meestal in de vorm van een computerscript) dat wordt gebruikt om processen (dataverwerking) automatisch te laten verlopen. Vaak roept de verzameling van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen vragen op die raken aan privacy, lock-in-effecten¹⁾, en bescherming van de consument in algemene zin.

Door 69 procent van de online platformen worden gebruikersgegevens verzameld. Dat komt relatief vaak voor bij online platformen die horen bij een bedrijf in de bedrijfstakken Financiële instellingen (80 procent), Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (77 procent) en Informatie en communicatie (75 procent).

Online platformen die zich richten op bemiddeling in diensten verzamelen vaker gebruikersgegevens (76 procent) dan platformen die zich richten op communicatie (66 procent), goederen (66 procent) of informatie (61 procent). Platformen die zich alleen richten op bedrijven verzamelen relatief weinig gebruikersgegevens (56 procent). 

Algoritmen worden door 31 procent van de online platformen gebruikt. Het vaakst worden algoritmen ingezet door online platformen met een bedrijf in de bedrijfstak Gezondheids- en welzijnszorg (37 procent), platformen die bemiddelen in diensten (34 procent) of goederen (32 procent) en platformen die zich richten op bedrijven én huishoudens/zzp-ers (38 procent). 

2.3 Toelichting op de methode

De resultaten gepresenteerd in dit hoofdstuk komen voort uit een analyse van een populatie online platformen die werden geïdentificeerd in de onderzoeken van dit jaar (2022) en de twee voorgaande jaren (2020 en 2021). De geïdentificeerde online platformen zijn gekoppeld met het bedrijvenregister van het CBS. Wanneer het bedrijf waar het platform onderdeel van is in 2022 niet meer actief was volgens het bedrijvenregister is dit bedrijf en het bijbehorende online platform niet meegenomen in de analyse. Hiermee geeft de analyse zicht op de ‘blijvers’ in de populatie. De populatiedynamiek (nieuwe en opgeheven platformen) blijft buiten beeld. 

Het gebruikte analysesample bestond uit 1.611 verschillende bedrijfseenheden met een platform. Voor 1.411 van deze bedrijfseenheden was ook informatie beschikbaar via een ingevulde vragenlijst.

De monitor online platformen 2020 gaf ook een beschrijving van de kenmerken van platformen en de bijbehorende bedrijven. Ten tijde van deze eerdere monitor was er nog minder goed zicht op de populatie van online platformen en was het analysesample kleiner (706 online platformen). De analyse voor de huidige monitor (2022) combineert gegevens uit meerdere jaren en geeft, met een sample dat ruim twee keer groter is dan dat in 2020, een betrouwbaarder en meer volledig beeld.