2. Online platformen

2.1 Samenstelling onderzoekspopulatie

Er bestaat geen compleet register van alle online platformen in Nederland. Iedereen kan een website starten, zonder zich ergens officieel te registreren als platform. Om te bepalen welke online platformen er zijn in Nederland, heeft het CBS daarom gebruikgemaakt van webscraping, modellering en machine learning.

Er is gestart met een korte lijst van bekende online platforms. Deze platformen waren bijvoorbeeld bekend uit de vorige enquête platformsamenleving. Uit deze vorige enquête was ook bekend welke deelnemers uiteindelijk geen platform bleken te zijn. Deze lijst is gebruikt als ‘trainings-dataset’ voor een model. Met behulp van machine learning leerde dit model onderscheid te maken tussen websites die een online platform zijn en websites die dat niet zijn, voornamelijk door te kijken naar woorden en tekstgedeeltes op de website.

Vervolgens zijn de websites op een zeer omvangrijke lijst met websites in Nederland, samengesteld door het bedrijf Dataprovider, door een webscraper bezocht (Webscraping is het automatisch door een computerscript laten bekijken van grote hoeveelheden publiek toegankelijke websites, en het registreren van enkele kenmerken van deze websites). De teksten op de website zijn vervolgens in het model ingevoerd. Output van het model was een score die de kans weergeeft dat een bepaalde website een online platform is.

Websites die, volgens het model, een kans van minstens 80 procent hadden om online platform te zijn, zijn geselecteerd als ‘potentieel platform’. Het betrof ongeveer 9 000 websites. Hieraan is nog een klein aantal websites toegevoegd, die bekend waren uit de vorige enquête platformsamenleving.

Deze lijst is gekoppeld aan het bedrijvenregister van het CBS op basis van adresinformatie en informatie over KvK-inschrijving uit de dataset van Dataprovider. Daardoor zijn van de websites ook de contactgegevens en kenmerken van het achterliggende bedrijf bekend. Naar deze bedrijven heeft het CBS de enquête uitgestuurd.

Om de lastendruk voor bedrijven laag te houden, hebben bedrijven die meerdere platformen bezitten maar voor één van hun platformen een enquête gekregen. Voor meer over de methodologische effecten hiervan, zie hoofdstuk 9.1.

Bedrijven die een ‘adult website’ runnen zijn buiten de populatie gehouden. Aan hen is geen enquête gestuurd.

Uiteindelijk zijn er ongeveer 4 700 bedrijven benaderd om de enquête in te vullen. Zo’n 3 000 bedrijven vulden de enquête in.

Op de enquête wordt een bedrijf de vraag gesteld: 

 “Bemiddelt of ondersteunt uw website of app de uitwisseling van goederen, diensten of informatie tussen personen, bedrijven of organisaties? (Het kan hier gaan om bemiddeling of ondersteuning bij verkoop van goederen, het bij elkaar brengen van bewoners, patiënten en familie, crowdfunding, dating, nieuwe vriendschappen, het verhuren van accommodaties, het lenen van spullen etc.)”

Als deze vraag met “ja” wordt beantwoord, wordt gevraagd of het bedrijf de enige aanbieder van goederen, diensten of informatie op de website of app is. Als het antwoord op deze tweede vraag ‘Nee’ is, en er dus meerdere aanbieders op de website zijn, beschouwt het CBS het als online platform in het kader van dit onderzoek. Op deze wijze konden 706 websites daadwerkelijk geclassificeerd worden als online platform.

2.2 Kenmerken van online platformen

In deze paragraaf worden enkele kenmerken van de gevonden online platformen nader bekeken. Onder andere worden de platformen ingedeeld naar de branche waarin ze opereren, naar het soort product waarin ze bemiddelen en naar het soort aanbieders en afnemers.

Meeste platformen in arbeidsbranche

Op de enquête werd gevraagd in welke branche het online platform actief is. Tabel 2.2.1 geeft de verdeling naar branche van de gevonden online platformen. In veel verschillende branches zijn online platformen te vinden. Het hoogste aantal online platformen bevond zich in de branche ‘arbeid’. Denk hierbij aan platformen waarop bedrijven en werkzoekenden elkaar kunnen vinden (arbeidsbemiddeling).

Het aantal online platformen zegt overigens niet iets over de omvang van het platform, bijvoorbeeld in temen van het aantal gebruikers of transacties. Elk online platform is in de verdelingen in tabel 2.2.1 even zwaar meegeteld.

De platformen kunnen ook worden ingedeeld naar het soort product dat via het platform wordt verhandeld, of waarvoor wordt bemiddeld: goederen, diensten of informatie. Bij meer dan 40 procent van de platformen ging het om diensten die werden aangeboden op de site, bijvoorbeeld een platform dat klusbedrijven koppelt aan consumenten. In iets meer dan 20 procent van de gevallen worden er goederen aangeboden. Bij 37 procent werd alleen informatie als product aangeboden, bijvoorbeeld contactinformatie op een platform dat mensen op sociaal vlak bij elkaar brengt.

Aanbieder op platform is meestal bedrijf

Gebruikers op een platform kunnen vaak worden ingedeeld in aanbieders en afnemers. Op de platformen waarbij zo’n indeling mogelijk is, zijn de aanbieders meestal een bedrijf (48 procent). Vaak zijn ook zowel bedrijven als personen uit huishoudens aanbieder. Bij een kleiner deel van de platformen (20 procent) zijn alleen huishoudens aanbieders.

Bij 15 procent zijn zowel de aanbieders als de afnemers huishoudens. Het platform brengt hier particulieren bij elkaar.

 Grootste aantallen aanbieders in retailbranche

Het gemiddeld aantal aanbieders per platform verschilt sterk per branche. Platformen in de retail en in de branche ‘marktplaatsen’ kennen relatief veel aanbieders, meer dan duizend keer het gemiddelde aantal aanbieders op platformen uit de branche Energie en duurzaamheid. 63 procent van alle aanbieders in alle branches samen bevindt zich in de retailbranche.

Van platform tot platform kan het aantal aanbieders sterk verschillen, ook binnen een branche, zie ook de in de tabel opgenomen standaarddeviatie¹⁾.

Hoogste aantal afnemers bij platformen voor vakantieverblijf

Het gemiddeld aantal afnemers per platform verschilt sterk per branche. Platformen in de retail en platformen voor vakantieverblijven kennen relatief veel afnemers. Het aandeel van platformen voor vakantieverblijven is maar liefst 54 procent. Ter vergelijk: het aandeel van platformen voor vakantieverblijven bij de aanbieders (zie vorige paragraaf) is maar 8 procent. 

Van platform tot platform kan het aantal afnemers sterk verschillen, ook binnen een branche, zie ook de in de tabel opgenomen standaarddeviatie¹⁾.

Verdienmodel: betalen of ‘free service’

Bij 66 procent van de online platformen betalen de gebruikers voor het platform, bijvoorbeeld voor  toegang tot het platform, of met een bedrag per transactie. Bij 34 procent van de platformen draait het om ‘Free services’. Voor zowel aanbieders als afnemers op het platform zijn er geen kosten aan verbonden. In hoofdstuk 3 wordt verder ingegaan op het verdienmodel van de platformen.

Platformen kunnen bijhouden hoe goed aanbieders of afnemers presteren, bijvoorbeeld door reviews die worden achtergelaten door andere gebruikers. Bijna de helft van de platformen (48 procent) gebruikt kwaliteitsbeoordelingen. Het kan dan gaan om beoordeling van aanbieder of afnemer, maar ook om beoordelingen van de kwaliteit van de producten, of een beoordeling van het functioneren van het online platform zelf.

Algoritmen en gegevensverzameling

Door het verzamelen van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen²⁾ kunnen gebruikers van het platform gerichter worden benaderd en kunnen bedrijfsprocessen worden geoptimaliseerd. Vaak roept de verzameling van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen vragen op die raken aan privacy, lock-in-effecten, en bescherming van de consument in algemene zin.

Eén op de drie online platformen gebruikt algoritmen. 72 procent van de platformen verzamelt op enige wijze gegevens van gebruikers. Meer over verzameling van gegevens door de platformen en het gebruik van algoritmen is te vinden in hoofdstuk 7.

Naast het bieden van een platform, kan een bedrijf ook aanvullende diensten bieden, zoals afhandeling van betalingen, logistieke diensten, clouddiensten, of het aanbieden van opleidingen. 38 procent van de online platformen biedt dit soort aanvullende diensten aan.

Een groot gedeelte van de nu actieve platformen (35 procent) is begonnen in 2013 of eerder. Zij bestaan al geruime tijd. Elk jaar komen er nieuwe platformen bij. Uit deze enquête is niet af te leiden hoeveel online platformen er in deze jaren zijn gestopt.

2.3 Kenmerken van bedrijven achter een online platform

In deze paragraaf wordt gekeken naar de bedrijven die een online platform bezitten. Aan bod komt de vraag of het om grote of kleine bedrijven gaat (gemeten naar het aantal werkzame personen), en de vraag welke rechtsvorm het achterliggende bedrijf heeft. Onderwerpen als de omzet en het bedrijfsresultaat zullen aan bod komen in hoofdstuk 5.

Helft van platformen onderdeel klein bedrijf

Bij de bedrijven achter online platformen werken vaak maar weinig personen. Bij 52 procent van de platformen werkt slechts 1 persoon, of minder (dat wil zeggen: alleen personen in deeltijd). Slechts 12 procent van de bedrijven heeft meer dan 20 werkzame personen.

Het bedrijf achter het platform kan ook andere activiteiten hebben buiten het platform. De werkzame personen van het bedrijf werken dus niet noodzakelijkerwijs allemaal aan het online platform. 

Figuur 2.3.1 toont de verdeling in werkzame personen per branche. In de zorg en in de branche ‘Energie en duurzaamheid’ hebben de bedrijven achter online platformen relatief vaker meer dan 20 werkzame personen. De horeca-platformen behoren juist heel weinig bij bedrijven met meer dan 20 personen. Achter de platformen in de branche ‘Digitale diensten’ zit zelfs geen enkel bedrijf met meer dan 20 werkzame personen.

Veel B.V.’s maar ook veel eenmanszaken

Het bedrijf achter een online platform is in 50 procent van de gevallen een Besloten Vennootschap (B.V.). Daarnaast zijn er veel eenmanszaken (30 procent). Ook zijn veel platformen als Vennootschap onder firma (VoF) opgericht (11 procent). Onder de overige, minder vaak voorkomende, rechtsvormen vallen onder andere stichtingen en verenigingen.

Opvallend is het aandeel eenmanszaken in de branche ‘sociaal’, zie figuur 2.3.2. In de vervoerssector draait het juist voornamelijk om B.V.’s.

Branche online platform en bedrijfstak achterliggend bedrijf

In de enquête konden de platformen opgeven in welke branche ze werkten. De achterliggende bedrijven zijn volgens de Standaard Bedrijfsindeling (SBI) van het CBS ingedeeld naar bedrijfstak.

De bedrijfstak van het bedrijf achter het online platform blijkt niet eenduidig samen te hangen met de branche waarin het online platform opereert. Zo kan een IT-bedrijf in de SBI J (Informatie en communicatie) bijvoorbeeld een online platform bezitten dat zich bezighoudt met het matchen van patiënten en zorgaanbieders. Een online platform uit de branche ‘Zorg’ hoort dus niet noodzakelijkerwijs bij een bedrijf dat in de SBI Q ‘Gezondheids- en welzijnszorg’ is ingedeeld.

¹⁾ Deze standaarddeviatie zegt iets over de spreiding binnen de branche. Een hogere waarde duidt op grotere verschillen tussen platformen. Een lage waarde duidt er op dat het aantal aanbieders bij de verschillende platformen ongeveer gelijk is.
²⁾ Een algoritme is een set (beslis)regels (meestal in de vorm van een computerscript) die wordt gebruikt om processen (dataverwerking) automatisch te laten verlopen.