5. Free services
Bij online platformen moet soms worden betaald om toegang te krijgen tot het platform. Soms moet een aanbieder op het platform betalen om de producten te mogen aanbieden, of betalen afnemers een bedrag aan commissie op elke transactie via het platform.
Dit is onder online platformen echter niet het enige verdienmodel. Dit hoofdstuk gaat in op zogenaamde ‘free services’. Bij free services is het niet noodzakelijk om te betalen voor het gebruik van het platform, niet door de aanbieders noch door de afnemers of gebruikers. Men kan het platform ‘gratis’ gebruiken. Het platform verdient op een andere wijze aan de gebruikers. Het kan bijvoorbeeld advertenties tonen aan de bezoekers van de website, of de door gebruikers achtergelaten gegevens te gelde maken.
Er zijn ook hybride vormen mogelijk, waarbij toegang tot het platform in principe gratis is, maar waarbij bijvoorbeeld voor specifieke functies moet worden betaald, of vanaf een bepaald aantal via het platform gedane transacties.
34 procent platformen is ‘free service’
In veel gevallen dient de aanbieder te betalen voor het gebruik van het platform. Bij een kleiner deel van de platformen betalen de afnemers of gebruikers2). Bij 34 procent van de platformen is er sprake van een free service.
Vooral onder platformen die zich richten op communicatie (47 procent) en het geven van informatie (56 procent) zijn veel free services te vinden. Bij platformen voor uitwisseling van goederen of het aanbieden van diensten is het aandeel free services lager (24 en respectievelijk 28 procent).
| Platformen | Free service (% van platformen) | Betaald platform (% van platformen) |
|---|---|---|
| Goederen | 23,6 | 76,4 |
| Diensten | 28,2 | 71,8 |
| Informatie | 56,2 | 43,8 |
| Communicatie | 47,4 | 52,6 |
Het vervolg van dit hoofdstuk gaat over kenmerken waarin de free services verschillen van de ‘betaalde’ platformen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen commerciële free services, die een winstoogmerk hebben, en niet-commerciële free services.
Onder de free services zijn veel niet-commerciële platformen; 51 procent heeft het maken van winst niet als doel. Bij platformen waarvoor de aanbieders of afnemers moeten betalen is dit slechts 13 procent.
Figuur 5.2 toont de winstgevendheid van de commerciële platformen. Betaalde platformen maken iets vaker winst dan free services; 51 procent van de betaalde platformen maakte winst in 2020, tegenover 43 procent van de free services. Betaalde platformen maakten echter ook iets vaker verlies dan de free services: 32 procent maakte verlies, tegenover 28 procent van de free services.
| Platformen | Winst (% van platformen) | Verlies noch winst (% van platformen) | Verlies (% van platformen) |
|---|---|---|---|
| Betaald | 50,7 | 17,3 | 32,0 |
| Free service | 42,5 | 30,0 | 27,5 |
Eerder in dit hoofdstuk werd al aangegeven dat platformen in communicatie of informatie vaker free service zijn dan platformen voor uitwisseling van goederen of het aanbieden van diensten. Uit onderstaande figuur blijkt dat het met name de niet-commerciële free services zijn die zich richten op communicatie of informatie. Commerciële free services houden zich bijna even vaak bezig met goederen of diensten als de platformen waarvoor betaald moet worden.
| Platformen | Communicatie (% van platformen) | Diensten (% van platformen) | Goederen (% van platformen) | Informatie (% van platformen) |
|---|---|---|---|---|
| Betaald | 16,7 | 31,3 | 44,0 | 8,1 |
| Free service commercieel | 15,0 | 27,5 | 41,7 | 15,8 |
| Free service niet commercieel | 42,9 | 20,6 | 11,9 | 24,6 |
Free services registreren minder vaak gegevens van de gebruikers van het platform dan betaalde platformen; 48 procent van de niet-commerciële free services legt geen gegevens vast van aanbieders of afnemers. Bij bijna 80 procent van de betaalde platformen worden er gegevens geregistreerd, vaak zowel van de aanbieders als de afnemers. Deels is dit een gevolg van het betaald zijn; om de betaaltransactie te verrichten zullen gegevens moeten worden vastgelegd.
| Platformen | Alleen van aanbieders (% van platformen) | Alleen van afnemers (% van platformen) | Van aanbieders en afnemers (% van platformen) | Geen (% van platformen) |
|---|---|---|---|---|
| Betaald | 16,0 | 15,8 | 47,3 | 20,8 |
| Free service commercieel | 18,3 | 20,0 | 25,0 | 36,7 |
| Free service niet commercieel | 11,1 | 18,3 | 23,0 | 47,6 |
Free services gebruiken minder vaak algoritmen dan betaalde platformen. Vooral onder de niet-commerciële free services is het gebruik van algoritmen minder.
| Platformen | Gebruikt algoritmen (%) (% van platformen) |
|---|---|
| Betaald | 39,2 |
| Free service commercieel | 35,8 |
| Free service niet commercieel | 18,3 |
Bij meer dan de helft van de betaalde platformen en commerciële free services wordt kwaliteit gemonitord. Bij de platformen met free services is er een tweedeling: bij de niet-commerciële free services vindt er bij drie kwart van de platformen geen beoordeling plaats. Bij de commerciële free services wordt kwaliteit bijna even vaak beoordeeld als bij de betaalde platformen.
| Betaald (%) | Free service commercieel (%) | Free service niet commercieel (%) | |
|---|---|---|---|
| Beoordeling aanbieder | 25,8 | 15,0 | 4,0 |
| Beoordeling afnemer | 19,6 | 16,7 | 4,8 |
| Beoordeling product of platform | 32,1 | 25,0 | 16,7 |
| Beoordeling gebruiker | 4,2 | 12,5 | 4,0 |
| Geen beoordeling kwaliteit | 45,2 | 43,3 | 75,4 |
Betaalde platformen zijn meer internationaal gericht dan free services. Ze hebben vaker afnemers en aanbieders uit het buitenland. De helft van de betaalde platformen had aanbieders uit het buitenland. Bij de niet-commerciële platformen met free services was dit slechts 27 procent. Het aantal platformen waarbij meer dan een kwart van de aanbieders uit het buitenland komt, is veel kleiner. Eenzelfde beeld geldt voor afnemers: bij de niet-commerciële platformen met free services lag het aandeel platformen dat afnemers uit het buitenland had lager dan bij de betaalde platformen.
Wanneer er op een platform geen duidelijk onderscheid valt te maken in aanbieders en afnemers, en er alleen sprake is van ‘gebruikers’, zijn er zowel bij de free services als de betaalde platformen relatief vaak gebruikers uit het buitenland.
| Betaald (%) | Free service commercieel (%) | Free service niet commercieel (%) | |
|---|---|---|---|
| Aanbieders uit buitenland | 49,3 | 48,8 | 27,1 |
| >25% aanbieders uit buitenland | 17,3 | 9,3 | 4,2 |
| Afnemers uit buitenland | 55,4 | 51,2 | 33,3 |
| >25% afnemers uit buitenland | 15,0 | 11,6 | 6,3 |
| Gebruikers uit buitenland | 66,7 | 75,0 | 66,0 |
| >25% gebruikers uit buitenland | 18,3 | 16,7 | 12,0 |
Free services hebben vaker geen inkomstenbron, of alleen een ‘andere’ bron dan de in onderstaande tabel genoemde inkomstenbronnen. Onder betaalde platformen zijn commissies op transacties en gebruikersrechten de grootste inkomstenbron. Bij free services spelen advertenties op het platform een grotere rol als inkomstenbron.
Bij free services wordt minder vaak verdiend aan doorverwijzingen naar andere sites (affiliate marketing). Het doorverkopen van gebruikersdata komt slechts bij een enkel platform voor.
| Betaald (%) | Free service commercieel (%) | Free service niet commercieel (%) | |
|---|---|---|---|
| Advertenties op het online platform | 25,6 | 26,7 | 7,9 |
| Commissies op transacties en gebruikersrechten | 54,4 | 0,0 | 0,0 |
| Doorverwijzen naar verkopende websites | 13,3 | 12,5 | 5,6 |
| Delen of verkopen van data aan/met derden | 3,3 | 1,7 | 0,0 |
| Andere inkomstenbronnen | 29,6 | 30,0 | 46,8 |
| Geen inkomsten | 11,3 | 41,7 | 44,4 |
| Platformen | Advertenties op het online platform (% van platformen met inkomsten) | Commissies op transacties en gebruikersrechten (% van platformen met inkomsten) | Doorverwijzen naar verkopende websites (% van platformen met inkomsten) | Delen of verkopen van data aan/met derden (% van platformen met inkomsten) | Andere inkomstenbronnen (% van platformen met inkomsten) |
|---|---|---|---|---|---|
| Betaald | 13,8 | 53,3 | 8,2 | 1,2 | 23,5 |
| Free service commercieel | 38,6 | 0,0 | 14,3 | 1,4 | 45,7 |
| Free service niet commercieel | 14,3 | 0,0 | 5,7 | 0,0 | 80,0 |
Platformen met free services hebben minder concurrenten dan betaalde platformen. Het betreft dan voornamelijk de niet-commerciële free services; de commerciële free services hebben ongeveer evenveel concurrenten als de betaalde platformen.
Twee derde van de niet-commerciële free services heeft naar eigen zeggen geen directe concurrenten.
Het vaakst heeft een platform 2 tot 5 concurrerende platformen; grotere aantallen concurrenten komen minder vaak voor. Deze cijfers zeggen overigens niets over de grootte van deze platformen of de mate van concurrentie die het platform ondervindt.
| Platformen | Geen (% van platformen) | 1 (% van platformen) | 2-5 (% van platformen) | 6-10 (% van platformen) | 11-100 (% van platformen) | meer dan 100 (% van platformen) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Betaald | 17,7 | 8,1 | 39,2 | 17,3 | 14,4 | 3,3 |
| Free service commercieel | 19,2 | 7,5 | 38,3 | 14,2 | 14,2 | 6,7 |
| Free service niet commercieel | 65,9 | 4,8 | 18,3 | 3,2 | 4,0 | 4,0 |