1. Inleiding

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft in oktober 2021 en mei 2022 cijfers gepubliceerd over uithuisplaatsingen bij gedupeerden van de toeslagenaffaire. Deze onderzoeken waren voor de Inspectie Justitie en Veiligheid (IJenV) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) de aanleiding om te onderzoeken hoe de jeugdbeschermingsketen omgegaan is met gedupeerden van de toeslagenaffaire.¹⁾  Als onderdeel van dit onderzoek heeft IJenV het CBS gevraagd te onderzoeken of gezinnen die slachtoffer zijn geworden van de toeslagenaffaire disproportioneel in aanraking zijn gekomen met kinderbeschermingsmaatregelen. Een kinderbeschermingsmaatregel is een maatregel die de rechter dwingend oplegt om de bedreiging voor de veiligheid en ontwikkeling van een kind op te heffen. Dit kan door middel van ondertoezichtstelling (de rechter beperkt het gezag van de ouders, maar de ouders blijven verantwoordelijk voor de opvoeding) of een voogdijmaatregel (het gezag van de ouders wordt beëindigd en overgedragen aan een voogd).

Om antwoord te geven op de vraag of gedupeerden van de toeslagenaffaire disproportioneel in aanraking zijn gekomen met kinderbeschermingsmaatregelen, worden in het onderzoek drie groepen met elkaar vergeleken:

1. De gedupeerdengroep: huishoudens van personen die bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) geregistreerd staan als gedupeerde van de toeslagenaffaire.
2. Brede vergelijkingsgroep: huishoudens die in dezelfde periode als de gedupeerde huishoudens gebruik hebben gemaakt van kinderopvangtoeslag, maar niet bij UHT geregistreerd staan als gedupeerd door de toeslagenaffaire.
3. Smalle vergelijkingsgroep: een subgroep van huishoudens uit de brede vergelijkingsgroep die op relevante achtergrondkenmerken lijkt op de groep gedupeerde huishoudens. Deze groep wordt samengesteld door middel van een statistische matchingtechniek.

In dit rapport worden de resultaten van dit onderzoek beschreven. Zowel IJenV als het CBS hechten bij het onderzoek naar dit maatschappelijk zeer relevante, maar ook zeer gevoelige onderwerp veel waarde aan externe kwaliteitsborging en tegenspraak. Voor dit onderzoek is daarom een begeleidingscommissie (met interne en externe methodologen en experts) opgesteld die gedurende het onderzoek mee heeft gedacht over de onderzoeksopzet, de analyses en de uitkomsten. Zie bijlage 1 voor de samenstelling van deze begeleidingscommissie.

Dit onderzoek heeft zich toegespitst op kinderbeschermingsmaatregelen in het algemeen en niet op uithuisplaatsingen specifiek. Dit is in lijn met de onderzoeksvraag van de inspecties.²⁾  Het was ook niet mogelijk om disproportionaliteit in uithuisplaatsingen afzonderlijk te onderzoeken met de beschikbare data.³⁾  Uithuisplaatsingen zijn gedefinieerd als een kinderbeschermingsmaatregel in combinatie met jeugdhulp met verblijf. Uithuisplaatsingen zijn daarmee wel een onderdeel van dit onderzoek naar kinderbeschermingsmaatregelen.⁴⁾

In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de gedupeerdengroep. In het hoofdstuk daarna wordt beschreven hoe de brede vergelijkingsgroep samengesteld is. In hoofdstuk 4 wordt beschreven welke kenmerken samenhangen met de kans op gedupeerdheid én met de kans op het al dan niet opgelegd krijgen van een kinderbeschermingsmaatregel. In het vijfde hoofdstuk staat beschreven hoe de smalle vergelijkingsgroep samengesteld is door middel van matching. In hoofdstuk 6 wordt de onderzoeksvraag beantwoord. Het laatste hoofdstuk bevat de conclusies.