2. Nederland in de EU

Nederland is volgens cijfers uit de Comext-database van Eurostat (2025a) een van de grootste importeurs van kritieke materialen in de EU. Voor een belangrijk deel komt dat door de distributiefunctie van Nederland. Veel materialen worden snel na invoer – hooguit na een lichte bewerking in Nederland – weer doorgevoerd naar het Europese achterland. In hoofdstuk 3 zullen we zien dat bijna de helft van de Nederlandse import van kritieke materialen quasi-doorvoer betreft. Dit is de doorvoer van goederen in buitenlands eigendom. Daarnaast heeft wederuitvoer (goederendoorvoer tijdelijk in Nederlands eigendom) ook een aanzienlijk aandeel in de Nederlandse import, wat terugkomt in hoofdstuk 6 en 7.  In deze hoofdstukken zien we ook nog een derde exportstroom in de import terugkomen, namelijk de indirecte export na verwerking van geïmporteerde materialen in Nederland.  De achterblijvende import voor de Nederlandse markt is daarmee beperkt: circa 5 procent van de totale import van kritieke materialen inclusief quasi-doorvoer.

Als we kijken naar de gehele import van kritieke materialen, inclusief alle doorvoerstromen, dan was Nederland de derde importeur van de EU gemeten in importwaarde, zie figuur 2.1. Duitsland was de grootste importeur (46,6 miljard euro in 2024) en op grote afstand volgden Italië (23,8 miljard euro) en Nederland (22,3 miljard euro). Frankrijk en België stonden op plek 4 en 5. In 2004 waren de verhoudingen vergelijkbaar met 2024, maar toen was Frankrijk nog de derde importeur en Nederland vierde.

Een belangrijke nuance bij deze cijfers betreft de intra-EU-handel. Een groot deel van de Europese import van kritieke materialen is doorvoer of wederuitvoer. Nikkel dat bijvoorbeeld door Nederland wordt ingevoerd en doorgevoerd naar Duitsland telt zowel bij Nederland als bij Duitsland mee als invoer. Hierdoor ontstaan dubbeltellingen vanuit een Europees perspectief. Het is daarom zuiverder om deze intra-EU-handel in zijn geheel uit te sluiten door enkel te kijken naar de directe import uit niet-EU-landen. Dat zien we ook terug in de productiecijfers: het overgrote deel van de kritieke materialen wordt gewonnen en verwerkt buiten de EU en niet binnen de EU (zie verder hoofdstuk 9). Zonder intra-EU-handel is Nederland de grootste importeur binnen de EU (17,2 miljard euro in 2024), nipt voor Duitsland (16,8 miljard), en op grote afstand volgen Italië, Spanje en Frankrijk. In 2004 was Nederland nog de tweede importeur na Duitsland. Zie figuur 2.2.

Dezelfde vergelijking kan worden gemaakt op basis van importgewicht in plaats van importwaarde. Voor de gehele import (inclusief intra-EU-handel) had Nederland een hogere positie op basis van importgewicht (tweede) dan we eerder zagen op basis van importwaarde (derde). In 2024 importeerde Nederland voor 21,2 miljard kg aan kritieke materialen; alleen Duitsland importeerde meer. Na Nederland volgden Spanje, Frankrijk en Italië. In 2004 was Nederland nog de derde importeur na Duitsland en Italië. Zie figuur 2.3.

Ook bij de cijfers over importgewicht kan de intra-EU-handel worden uitgesloten voor een meer zuivere vergelijking tussen EU-landen. Dan was Nederland, net als bij de importwaarde, de grootste importeur van de EU, nu met een grote voorsprong op Duitsland, Spanje, Frankrijk en Italië. In hoofdstuk 3 zullen we zien dat het hier voor het overgrote deel om cokeskolen en aluminium gaat. In 2024 importeerde Nederland voor 18,5 miljard kg uit niet-EU-landen. In 2004 was Italië nog de grootste importeur en Nederland tweede. Sinds 2004 is het gewicht van kritieke materialen in de Italiaanse import ongeveer gehalveerd (met name door 7 miljard kg minder cokeskolen), zie figuur 2.4.

Tabel 2.5 geeft een gedetailleerd overzicht van de positie van Nederland per kritiek materiaal in de EU. Het uitgangspunt is hier in de eerste plaats de importwaarde uit niet-EU-landen (exclusief intra-EU-handel). Voor 10 van de 32 kritieke materialen was Nederland dan de grootste importeur in de EU. Dan gaat het om aluminium, boraat, cokeskolen, kobalt, lithium, magnesium, mangaan, nikkel, niobium en vanadium. In dat opzicht was Nederland het vaakst de grootste importeur van de EU. Duitsland was voor 8 kritieke materialen de grootste importeur van de EU uit niet-EU-landen. Daarna volgden Polen (5 keer), Italië (3 keer), Hongarije, Frankrijk (elk 2 keer), Spanje en België (elk 1 keer). Omdat Nederland als toegangspoort tot Europa relatief veel uit niet-EU-landen importeert en relatief weinig uit EU-landen, wijkt het beeld af zodra we naar de totale import kijken, inclusief de handel binnen de EU. Dan was Nederland niet 10, maar 7 keer de grootste importeur van kritieke materialen.