3. Veiligheidsbeleving

In dit hoofdstuk staat centraal hoe de burger de veiligheid beleeft. Het gaat om gevoelens van onveiligheid in het algemeen en in de eigen woonbuurt. Daarna komt aan de orde hoe de mensen de criminaliteit in hun buurt beoordelen en hoe ze de kans inschatten om zelf slachtoffer van criminaliteit te worden. Verder staan ook de thema’s respectloos gedrag en discriminatie centraal. Meer achtergrondcijfers over verschillen in veiligheidsbeleving naar regio, en naar persoonskenmerken zijn te vinden in de StatLinetabellen Sociale Veiligheid (Veiligheidsmonitor) en in een maatwerktabel .

3.1 Onveiligheidsgevoelens in buurt en in algemeen

Bijna een op de zeven (14 procent) voelt zich wel eens onveilig in de eigen buurt. Twee procent voelt zich er vaak onveilig. 
Een op de drie mensen (33 procent) voelt zich in algemene zin wel eens onveilig. Dit aandeel is meer dan het dubbele van de onveiligheidsgevoelens in de eigen buurt. Twee procent voelt zich in algemene zin vaak onveilig. 

Trends in onveiligheidsgevoelens

In de periode 2005–2021 heeft de algemene veiligheidsbeleving zich gunstig ontwikkeld. De daling van de onveiligheidsgevoelens was het sterkst in de periode 2005–2008. Tussen 2019 en 2021 is het beeld stabiel. Sinds 2005 zijn de algemene onveiligheidsgevoelens met 34 procent afgenomen. De buurtgerelateerde onveiligheidsgevoelens, die gemeten zijn tussen 2008 en 2021, zijn tussen 2008 en 2009 toegenomen. Daarna zijn fluctuaties zichtbaar, met een daling tussen 2015 en 2016. In vergelijking met 2019 zijn de buurtgerelateerde onveiligheidsgevoelens in 2021 vrijwel vergelijkbaar. Sinds 2008 zijn de onveiligheidsgevoelens in de buurt met 13 procent afgenomen.

Onveiligheidsgevoelens naar geslacht en leeftijd

De veiligheidsbeleving verschilt naar geslacht en leeftijd. Vrouwen voelen zich vaker onveilig dan mannen, zowel in de eigen buurt (17 procent tegen 11 procent) als in het algemeen (42 procent tegen 24 procent). 
De jongere leeftijdsgroepen 15– tot 25-jarigen en 25– tot 45-jarigen voelen zich vaker onveilig dan 45–tot 65-jarigen en vooral 65-plussers. 

Het meest onveilig voelen zich jonge vrouwen van 15 tot 25 jaar (zie maatwerktabel). Van hen voelt 25 procent zich wel eens onveilig in de eigen buurt, 59 procent voelt zich wel eens onveilig in het algemeen. Dit percentage is ruim twee keer zo hoog als dat van de jonge mannen in dezelfde leeftijdsgroep (respectievelijk 11 procent en 27 procent). In elke leeftijdsgroep voelen vrouwen zich vaker onveilig dan mannen, maar dit verschil wordt kleiner naarmate de leeftijd oploopt.

Onveiligheidsgevoelens naar politieregio

Op het schaalniveau van de tien regionale eenheden varieert het aandeel inwoners dat zich wel eens onveilig voelt in de buurt van 22 procent in Amsterdam tot 10 procent in Noord-Nederland. Op het niveau van de 167 basisteams lopen de onveiligheidsgevoelens uiteen van 5 procent in Westerkwartier tot 41 procent in De Heemstraat en Zuidoost-Bijlmermeer. 

In de tabellenbijlage II is weergegeven in welke regionale eenheden, politiedistricten en basisteams de onveiligheidsgevoelens in de buurt – rekening houdend met de betrouwbaarheidsintervallen rond de uitkomsten – hoger of lager zijn dan het landelijke gemiddelde. Zo voelen mensen zich onveiliger dan gemiddeld in de regionale eenheden Amsterdam, Den Haag, Limburg en Rotterdam, en veiliger dan gemiddeld in Noord-Holland, Noord-Nederland, Oost-Brabant en Oost-Nederland.

Onveiligheidsgevoelens in 70-duizend-plus-gemeenten

Van de inwoners van de 70-duizend-plus-gemeenten voelt 19 procent zich wel eens onveilig in de eigen buurt, tegen 14 procent landelijk gemiddeld. Deze onveiligheidsgevoelens zijn met 25 procent het hoogst in de G4, gevolgd door de G40 met 17 procent en de overige 70-duizend-plus-gemeenten met 11 procent. 
Op het niveau van de 52 afzonderlijke 70-duizend-plus-gemeenten varieert het aandeel inwoners dat zich wel eens onveilig voelt in de buurt van 5 procent in Hoeksche Waard tot 27 procent in Rotterdam.

In tabellenbijlage III is weergegeven in welke 70-duizend-plus-gemeenten de onveiligheidsgevoelens in de buurt hoger of lager zijn dan het gemiddelde van deze 70-duizend-plus-gemeenten. Onveiliger dan gemiddeld voelen mensen zich in Amsterdam, ’s-Gravenhage, Heerlen, Roosendaal, Rotterdam, Schiedam, Tilburg, Utrecht en Vlaardingen. Veiliger dan gemiddeld voelen mensen zich in Alphen aan den Rijn, Amersfoort, Amstelveen, Apeldoorn, Breda, Delft, Deventer, Ede, Emmen, Groningen, Haarlem, Haarlemmermeer, Hengelo, Hilversum, Hoeksche Waard, Leiden, Leidschendam-Voorburg, Meierijstad, Purmerend, Súdwest-Fryslân, Westland en Zwolle.

3.2 Onveiligheidsgevoelens ’s avonds en vermijdingsgedrag

Bijna 8 procent doet ’s avonds vaak niet open omdat zij dat niet veilig vinden, 17 procent doet dat soms niet. Drie procent van de mensen voelt zich ’s avonds vaak onveilig op straat in de eigen buurt en rijdt of loopt vaak om vanwege onveilige plekken in de buurt. Twee procent is vaak bang om zelf slachtoffer te worden van criminaliteit in de buurt, en voelt zich ’s avonds alleen thuis vaak onveilig. Grofweg 10 procent zegt dit soort onveiligheidsgevoelens en vermijdingsgedrag soms te hebben.   
Het overgrote deel van de mensen (80 à 90 procent) zegt zich ’s avond thuis of in de eigen buurt zelden of nooit onveilig te voelen en geen plekken in de buurt te vermijden.  

3.3 Oordeel plaatsvinden en ontwikkeling criminaliteit 

Negen procent van de mensen heeft het idee dat er veel criminaliteit in de eigen buurt voorkomt. Het grootste deel (64 procent) denkt dat er weinig criminaliteit plaatsvindt, en 21 procent denkt dat er géén criminaliteit voorkomt.

Wat betreft de ontwikkeling van de criminaliteit in de buurt is denkt 11 procent dat de criminaliteit in de afgelopen 12 maanden is toegenomen en 5 procent denkt dat deze is afgenomen. De meesten (59 procent) denken dat de criminaliteit gelijk gebleven is.

Nederlanders waarderen de veiligheid in hun buurt met een gemiddeld rapportcijfer van 7,5. Stedelingen zijn minder tevreden over de veiligheid in hun buurt dan mensen die niet in een stad wonen. Het rapportcijfer daalt van 7,9 in niet stedelijke buurten naar 7,0 in zeer sterk stedelijke buurten.  

3.4 Inschatting kans op slachtofferschap

Op de vraag ‘Hoe groot denkt u dat de kans is dat u zelf in de komende 12 maanden slachtoffer wordt van (vijf vormen van) criminaliteit)?’ zegt 17 procent dat zij de kans heel groot of groot achten om slachtoffer te worden van oplichting via internet. Zes procent schat de kans op inbraak in de eigen woning (heel) groot in, en 2 procent denkt dat het risico op achtereenvolgens zakkenrollerij, beroving, en mishandeling (heel) groot is.
De inschatting van de kans om slachtoffer te worden van delicten op het gebied van traditionele criminaliteit (zakkenrollerij, beroving, woninginbraak, mishandeling) neemt af met de stedelijkheid van de gemeente. Stedelingen achten die kans groter dan mensen die niet in een stad wonen. Bij oplichting via internet bestaat er geen duidelijk verband met stedelijkheid. 

3.5 Respectloos gedrag 

Respectloos gedrag is gedrag waarbij de grenzen van goed fatsoen worden overschreden. Ruim een op de zeven (15 procent) zegt vaak of soms respectloos behandeld te worden door onbekenden op straat. Bijna een op de tien (9 procent) zegt vaak of soms respectloos behandeld te worden door personeel van winkels of bedrijven, of door onbekenden in het openbaar vervoer. Het minst wordt respectloze behandeling ervaren door bekenden zoals partner, familie of vrienden. Zes procent zegt dat dit vaak of soms gebeurt.

Met respectloos gedrag door onbekenden op straat – de meest voorkomende van de onderzochte vormen van respectloos gedrag – worden vrouwen vaker geconfronteerd dan mannen, jongeren vaker dan ouderen, homoseksuelen en biseksuelen (vooral biseksuele vrouwen) vaker dan heteroseksuelen, en stedelingen vaker dan mensen die niet in een stad wonen. 

3.6 Discriminatie

In de Veiligheidsmonitor is respondenten gevraagd of ze zich in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd hebben gevoeld. Ruim een op de tien (11 procent) zegt dat dit het geval is. Het ervaren van discriminatie neemt af met de leeftijd, zij het dat de 15- tot 25-jarigen zich minder gediscrimineerd hebben gevoeld dan 25- tot 45-jarigen. Biseksuelen en vooral homoseksuelen voelen zich vaker gediscrimineerd dan heteroseksuelen. Van de homo’s zegt 24 procent en van de lesbiennes 22 procent zich in het afgelopen jaar gediscrimineerd te hebben gevoeld. In sterk stedelijke gemeenten en vooral in zeer sterk stedelijke gemeenten, de grote steden, voelen meer mensen zich gediscrimineerd dan in minder stedelijke gemeenten. 

Meer dan een op de drie mensen (36 procent) die zich in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd voelden zeggen dat dit was op grond van hun ras of huidskleur. Ook discriminatie op grond van nationaliteit en geslacht komen met 27 procent en 20 procent relatief vaak voor. Daarna volgen discriminatie op grond van leeftijd (17 procent) en discriminatie op grond van godsdienst of levensovertuiging (17 procent). Bijna een kwart voelde zich gediscrimineerd om andere, niet nader genoemde gronden. 

De meest voorkomende manier waarop slachtoffers zich gediscrimineerd voelen is ongelijke behandeling, benadeling of het voortrekken van bepaalde groepen. Bijna zes op de tien slachtoffers van discriminatie in het afgelopen jaar zeggen dat ze zich (onder andere) hierdoor gediscrimineerd voelden. Bijna vier op de tien zeggen dat dit (mede) door discriminerende opmerkingen kwam en ruim drie op de tien geven aan dat ze zich (ook) gediscrimineerd voelden door een negatief beeld of stigmatisering, bijvoorbeeld in de media.

Negen procent van de mensen die zich in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd voelden hebben dit gemeld bij een of meer instanties. Drie procent meldde het bij de eigen werkgever of de opleiding, 2 procent bij de politie, 1 procent bij een meldpunt voor discriminatie, en minder dan een half procent bij het College voor de Rechten van de Mens.