Sterfte en oversterfte in 2020 en 2021

3. Beschrijving (over)sterfte en doodsoorzaken in 2020 en 2021

3.1 Inleiding

Sinds de start van de COVID-19-epidemie heeft Nederland een aantal perioden gekend waarin sprake was van oversterfte: het aantal overledenen lag in die perioden significant hoger dan wat verwacht mocht worden op basis van sterftecijfers in de jaren vóór de pandemie.

Het CBS publiceert sinds het begin van de COVID-19-epidemie wekelijks sterftecijfers en maandelijks informatie over doodsoorzaken. Ook zijn er verschillende verdiepende onderzoeken gepubliceerd over dit thema (Stoeldraijer en Harmsen, 2020; Kunst, Visser, Stoeldraijer en Harmsen, 2020; Husby, Stoeldraijer, Visser, 2020; Stoeldraijer, 2020a; CBS, 2020a; Visser, Kunst, Stoeldraijer en Harmsen, 2021; Stoeldraijer, Traag en Harmsen, 2021; Traag en Hoogenboezem, 2021; Stoeldraijer, Kunst, Chilunga en Harmsen, 2022).

Om een eerste beeld te krijgen van de meest recente periode van oversterfte in het najaar van 2021 werd in februari 2022 door het CBS een artikel “Ontwikkelingen in sterfte in 2020 en 2021” (Schürmann, Van der Toorn en Stoeldraijer, 2022) gepubliceerd waarin gebruik gemaakt werd van schattingen, toegepast op onvolledige doodsoorzakengegevens uit oktober (92 procent dekking) en november 2021 (87 procent dekking). Inmiddels zijn de voorlopige cijfers van de doodsoorzaken tot en met december 2021 bekend.

In dit hoofdstuk worden de oversterfte en de sterfte aan COVID-19 evenals andere doodsoorzaken beschreven over 2020 en 2021. Vragen die centraal staan zijn 1) wat is de mate van oversterfte tijdens de COVID-19-epidemie en hoe verschilt dat met andere schattingen, 2) hoeveel COVID-19-overledenen waren er in de perioden van oversterfte, wat is de leeftijdsverdeling onder de sterfgevallen en wat is de oversterfte en COVID-19-sterfte onder gebruikers van langdurige zorg, en 3) of er meer of juist minder mensen overleden aan andere onderliggende doodsoorzaken dan COVID-19 vergeleken met de jaren voorafgaand aan de COVID-19-epidemie. Dit hoofdstuk is een vervolg op het in februari 2022 gepubliceerde artikel en wordt tegelijkertijd in Statistische Trends gepubliceerd.

De resultaten in dit hoofdstuk zijn beschrijvend van aard. Vervolgonderzoeken kunnen bijdragen om nadere oorzaken van oversterfte in kaart te brengen.

Leeswijzer van dit hoofdstuk

In paragraaf 3.2 en in Bijlage 2 is toegelicht welke data er gebruikt zijn, wat de betekenis van gebruikte termen is, hoe de cijfers zijn berekend en welke methoden zijn toegepast. In paragraaf 3.3 wordt het verloop van de totale sterfte en de oversterfte in de periode 2020–2021 besproken. Daarnaast wordt uitgelegd wat oversterfte is en wordt deze in internationaal perspectief geplaatst. Paragraaf 3.4.1 laat vervolgens de verhouding zien tussen COVID-19-sterfte en de totale sterfte, paragraaf 3.4.2 beschrijft de ontwikkeling van de sterfte onder mensen die gebruik maken van zorg in het kader van de Wet langdurige zorg (Wlz-zorggebruik) en paragraaf 3.4.3 bevat een uitsplitsing van de totale sterfte en COVID-19-sterfte naar een vijftal leeftijdsgroepen. Paragraaf 3.5 beschrijft de overledenen naar doodsoorzaak voor 2015 tot en met 2021, de ontwikkelingen van de onderliggende doodsoorzaken in de periode 2020–2021 en geeft een samenvatting van de trendmatige veranderingen in de doodsoorzaken tot en met 2021. Paragraaf 3.6 bevat de discussie. Een samenvatting van de ontwikkelingen in de sterfte zijn opgenomen in paragraaf 3.7. Hier wordt ook beschreven wat de beperkingen zijn van dit onderzoek.

3.2 Methode

Voor de huidige beschrijvende studie is data verkregen via overlijdensberichten en doodsoorzaakverklaringen die het CBS ontvangt.

Sterfte en oversterfte

De cijfers over het aantal overledenen zijn gebaseerd op de berichten over het aantal overledenen (zonder informatie over de doodsoorzaak) die het CBS dagelijks van gemeenten ontvangt (CBS, 2022b).

De oversterfte is het verschil tussen het waargenomen aantal overledenen en een verwacht aantal overledenen in dezelfde periode.

Het verwachte aantal overledenen wanneer er geen COVID-19-epidemie was geweest, is geschat op basis van de waargenomen sterfte in 2015–2019. Eerst wordt voor elk jaar de sterfte per week bepaald. Vervolgens wordt per week de gemiddelde sterfte in die week en de zes omliggende weken bepaald. Deze gemiddelde sterfte per week levert een benadering van de verwachte wekelijkse sterfte. Er is dan nog geen rekening gehouden met de trendmatige vergrijzing van de bevolking. Daarom is de sterfte per week nog herschaald naar de verwachte totale sterfte voor het jaar. Voor 2020 is de verwachte sterfte 153 402 en voor 2021 is deze 154 887. Het aantal voor 2020 is ontleend aan de Kernprognose 2019–2060 en het aantal voor 2021 aan de Bevolkingsprognose 2020-2070 (exclusief de aanname van extra sterfgevallen door de corona-epidemie). De marges rond de verwachte sterfte zijn geschat op basis van de waargenomen spreiding in de sterfte per week in de periode 2015–2019. Dit 95%-interval geeft de bandbreedte weer van de gewoonlijk fluctuaties in de sterfte. 95 procent van de sterfte die in eerdere jaren is waargenomen, valt in dit interval. Er wordt van oversterfte gesproken wanneer de sterfte boven de bovengrens van dit interval ligt.

Het artikel Sterfte en levensverwachting in de 21ste eeuw: waarom veranderde de trend rond 2012? belicht de ontwikkeling van de sterfte in de periode 1950–2020 (Stoeldraijer, 2020b).

Golven van de COVID-19-epidemie in Nederland

Op basis van de totale sterfte en de oversterfte, zijn er drie golven van oversterfte tijdens de COVID-19-epidemie te herkennen:

  • eerste oversterftegolf: week 13 tot en met 18 van 2020 (eind maart–eind april 2020);
  • tweede oversterftegolf: week 39 van 2020 tot en met week 3 van 2021 (eind september 2020–januari 2021);
  • derde oversterftegolf: week 33 tot en met week 52 van 2021 (half augustus 2021–eind december 2021).

De hittegolf in 2020 betreft week 33 en week 34 (half augustus 2020).

Doodsoorzaken

De overlijdensberichten die het CBS van de gemeenten ontvangt, bevatten geen informatie over de doodsoorzaak. Die informatie ontvangt het CBS later via een doodsoorzaakverklaring. Dit formulier wordt ingevuld door een arts die de overledene schouwt. De arts stuurt het formulier via de gemeente naar het CBS. Op basis van de doodsoorzakenverklaringen maakt het CBS de doodsoorzakenstatistiek (CBS, 2022c).

Op de doodsoorzaakverklaring staat onder andere de onderliggende doodsoorzaak van de overledene ingevuld. Met de onderliggende doodsoorzaak wordt gedoeld op de ziekte of aandoening waarmee de reeks van gebeurtenissen die uiteindelijk het overlijden van de persoon veroorzaakte, begon. Deze reeks opeenvolgende gebeurtenissen wordt door de arts op de doodsoorzaakverklaring aangegeven. Uit het formulier wordt de onderliggende doodsoorzaak overgenomen en gecodeerd volgens internationaal afgesproken ICD-10 codes van de WHO (WHO, 2022).

Vanaf 2020 is voor COVID-19 een tweetal codes toegevoegd aan de lijst met ICD-10 codes.
Nieuwe ICD-10-codes voor COVID-19:

  • U07.1 COVID-19, virus geïdentificeerd
  • U07.2 COVID-19, virus niet geïdentificeerd
    –  Klinisch-epidemiologisch gediagnosticeerde COVID-19
    –  Waarschijnlijk COVID-19
    –  Vermoedelijke COVID-19

Hoewel beide categorieën, U07.1 (COVID-19, virus geïdentificeerd) en U07.2 (COVID-19, virus niet geïdentificeerd), geschikt zijn voor doodsoorzaakcodering, wordt erkend dat in veel landen de laboratoriumbevestiging van COVID-19 níét wordt vermeld op het doodsoorzaakformulier. Bij gebrek aan dit detail wordt aanbevolen, alleen voor gebruik in de doodsoorzaakregistratie, om COVID-19 voorlopig te coderen als U07.1, tenzij dit wordt vermeld als "waarschijnlijk" of "vermoedelijk". In dat geval wordt de doodsoorzaak gecodeerd als U07.2.

De codering van de doodsoorzaken is terug te brengen tot zes hoofdgroepen en een zevende groep voor COVID-19:

  • nieuwvormingen;
  • hart- en vaatziekten;
  • ziekten van de ademhalingsorganen;
  • psychische aandoeningen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen;
  • niet-natuurlijke doodsoorzaken;
  • overige doodsoorzaken;
  • COVID-19.

Onder de groep van overige doodsoorzaken valt een breed scala aan ziekten en aandoeningen. Het gaat om symptomen, afwijkende klinische bevindingen en laboratoriumuitslagen die niet elders geclassificeerd kunnen worden. Daarnaast behoren tot de overige natuurlijke doodsoorzaken:

  • ziekten van het spijsverteringstelsel, zoals lever- en darmaandoeningen;
  • endocriene, voedings- en stofwisselingsziekten, bijvoorbeeld diabetes;
  • ziekten van het urogenitale stelsel, met name chronische nierziekten en nierfalen;
  • infectieziekten en parasitaire aandoeningen, waaronder onder meer sepsis, wondroos en gastro-enteritis;
  • overige ziekten, waaronder ziekten van bloed en bloedvormende organen en bepaalde aandoeningen van het immuunsysteem, ziekten van het botspierstelsel en bindweefsel, bepaalde aandoeningen die in hun oorsprong hebben in perinatale periode, en congenitale afwijkingen, misvormingen en chromosoomafwijkingen.

Het artikel Doodsoorzaken 2000–2020 belicht de ontwikkeling van de sterfte aan verschillende groepen doodsoorzaken in de jaren 2000–2020 (Traag en Hoogenboezem, 2021).

Berekening van de verwachte sterfte naar onderliggende doodsoorzaak

Om een beeld te krijgen van de mate waarin tijdens de COVID-19-epidemie de sterfte voor de verschillende hoofdgroepen doodsoorzaken is veranderd, is gebruik gemaakt van de methode die ook wordt gebruikt voor het totale aantal overledenen en de oversterfte. Hierbij is niet gecorrigeerd voor trendmatige ontwikkelingen in de onderlinge verhoudingen tussen de verschillende doodsoorzaken zoals beschreven in paragraaf ‘3.6 Trendmatige veranderingen in doodsoorzaken (2015–2020)’.

Vergelijking data RIVM

De cijfers over doodsoorzaken zijn gebaseerd op de doodsoorzaakverklaringen van artsen, die het CBS verwerkt en na vier maanden kan publiceren. De reden dat doodsoorzaken minder snel beschikbaar zijn dan de sterftecijfers, is dat het proces van registratie van de doodsoorzaken door de arts tot aan de verwerking van de gegevens door het CBS op onderdelen lange doorlooptijden kent (zo kost het vaststellen door een arts van de doodsoorzaak soms meer tijd als bijvoorbeeld op een autopsie gewacht moet worden, gemeenten verzamelen gegevens en sturen deze periodiek naar het CBS en bij het CBS is het verwerken en coderen van de gegevens een bewerkelijk proces dat zeer zorgvuldig dient te gebeuren en deels arbeidsintensief is).

Het RIVM en de Rijksoverheid melden het aantal overleden COVID-19-patiënten per week (Coronadashboard, 2022b). Dat aantal is lager dan wat het CBS later publiceert op basis van doodsoorzaken. Dat komt doordat melding van COVID-19-sterfte aan het RIVM niet verplicht is. Ook kan een arts op de doodsoorzaakverklaring COVID-19 als doodsoorzaak vaststellen op basis van het klinisch beeld zonder dat dit met een laboratoriumtest bevestigd is. Over het totaal aantal overledenen bericht het CBS wekelijks (CBS, 2022d), voordat informatie over de doodsoorzaken bekend is.

Zorggebruik in het kader van de Wet langdurige zorg (Wlz)

De langdurige zorg op basis van de Wlz is voor mensen die blijvend 24-uurs zorg in de nabijheid en/of permanent toezicht nodig hebben. Deze zorg wordt ruwweg op twee manieren geleverd:

  1. Zorg met verblijf in een instelling
    – verpleeg- of verzorgingshuis;
    – gehandicaptenzorginstelling;
    – instelling voor geestelijke gezondheidszorg.
  2. Zorg thuis (als persoonsgebonden budget, modulair of volledig pakket thuis).

De gegevens over mensen die Wlz-zorg ontvangen zijn afkomstig van Het CAK. Deze gegevens worden geregistreerd voor het bepalen van de wettelijke eigen bijdrage voor Wlz-zorg voor personen van 18 jaar of ouder.

Data

De data gebruikt in dit artikel is beschikbaar via deze pagina: https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2022/25/ontwikkelingen-sterfte-2020-2021-update

3.3 Resultaten - Ontwikkelingen in de totale sterfte en oversterfte

3.3.1 Oversterfte

In Nederland bestaat er geen meldplicht voor overlijden aan COVID-19. Daarnaast duurt de verwerking van de doodsoorzaakverklaringen, waarop voor iedere overledene de doodsoorzaak (waaronder COVID-19) staat vermeld, enkele maanden. Er ontbreekt daardoor een tijdig beeld van de gezondheidslast of het aantal levens dat verloren gaat als gevolg van de COVID-19-epidemie.

Naast de sterfgevallen die direct toe te schrijven zijn aan COVID-19, is het mogelijk dat mensen overlijden als indirect gevolg van COVID-19, vanwege aandoeningen die bestonden vóór de COVID-19-epidemie. Bijvoorbeeld door overbezetting van de gezondheidszorg of zorgmijding. Ook kunnen de beperkende coronamaatregelen sterfgevallen door andere oorzaken dan COVID-19 juist hebben voorkomen, bijvoorbeeld door verminderde besmettingen door andere infectieziekten. Indirecte sterfgevallen als gevolg van COVID-19 worden niet meegenomen in de COVID-19-sterftecijfers.

Gezien de uitdagingen die het gebruik van COVID-19-gegevens met zich meebrengt, wordt oversterfte beschouwd als een meer objectieve en vergelijkbare maatstaf die een tijdig beeld geeft van zowel de directe als de indirecte gevolgen van de COVID-19-epidemie.

Wat is oversterfte?

Oversterfte is een tijdelijke, bijzondere stijging van het aantal overledenen die samenvalt met een bijzondere gebeurtenis, zoals een griepepidemie, hittegolf of COVID-19-epidemie. Maar wanneer is er sprake van een bijzondere stijging? Het aantal sterfgevallen schommelt namelijk altijd wel wat van week tot week. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert oversterfte als "The mortality above what would be expected based on the non-crisis mortality rate in the population of interest" (WHO, 2021). Ook het CBS spreekt van oversterfte wanneer het waargenomen aantal overledenen hoger is dan het verwachte aantal overledenen in dezelfde periode. Daarbij wordt uitgegaan van de sterfteontwikkelingen alsof er geen COVID-19-epidemie is geweest in Nederland.

Bepaling verwachte sterfte

Het verwachte aantal overledenen wanneer er geen COVID-19-epidemie was geweest, wordt bepaald in twee stappen. Eerst wordt het verwachte aantal overledenen in het hele jaar bepaald, daarna het verwachte aantal overledenen per week.

Het verwachte aantal overledenen in het hele jaar wordt bepaald op basis van de prognoses die het CBS jaarlijks maakt (CBS, 2022a). Deze prognoses geven namelijk de meest waarschijnlijke toekomstige ontwikkelingen van de bevolking en de sterfte. De prognoses houden rekening met het feit dat de bevolking continu verandert: er komen immigranten bij (die relatief jong zijn), we vergrijzen en we worden steeds ouder. Het gaat uit van de kennis die er op dat moment is. Jaarlijks worden de uitkomsten van de laatste prognose getoetst aan de nieuwe ontwikkelingen. Voor elke nieuwe prognose worden de veronderstellingen geëvalueerd en indien nodig bijgesteld. De veronderstellingen worden besproken in een klankbordgroep van (en onder voorzitterschap van) onafhankelijke externe deskundigen (het Demografieplatform).

Het CBS gebruikt voor de prognose van de leeftijds- en geslachtsspecifieke sterftekansen een extrapolatiemodel (Stoeldraijer, Van Duin en Janssen, 2013): er wordt van uitgegaan dat de toekomstige trends een voortzetting zijn van de trends uit het verleden. In het model wordt niet alleen uitgegaan van de trends in Nederland, maar ook van de meer stabiele trends in andere West-Europese landen. Tijdelijke versnellingen en vertragingen die voorkomen in de Nederlandse trends hebben zo een minder groot effect op de toekomstverwachtingen. Het model houdt ook rekening met het effect van rookgedrag op de sterfte, wat voor Nederland met name belangrijk is om de verschillen tussen mannen en vrouwen in sterftetrends goed te beschrijven. Er wordt gekeken naar trends over een lange periode, namelijk vanaf 1970.

Op basis van de geprognosticeerde leeftijds- en geslachtsspecifieke sterftekansen en de verwachte bevolkingsopbouw in dat jaar, wordt het verwachte aantal overledenen naar leeftijd en geslacht berekend voor een bepaald jaar. Voor 2020 is de verwachte sterfte 153 402 en voor 2021 is deze 154 887. Het aantal voor 2020 is ontleend aan de Kernprognose 2019-2060 (Stoeldraijer, Van Duin en Huisman, 2019) en het aantal voor 2021 aan de Bevolkingsprognose 2020-2070 (exclusief de aanname van extra sterfgevallen door de COVID-19-epidemie; Stoeldraijer, De Regt, Van Duin, Huisman en Te Riele, 2020).

Het verwachte aantal overledenen per week is geschat op basis van de waargenomen sterfte in 2015 tot en met 2019. Eerst wordt voor elk jaar de sterfte per week bepaald. Vervolgens wordt per week een gemiddelde van de sterfte in die week en de zes omliggende weken bepaald. Toevallige fluctuaties krijgen op deze manier minder gewicht. Het seizoenspatroon wordt in zijn geheel gekalibreerd zodat de som van de weken optelt tot het jaartotaal uit de eerste stap.

95%-interval

Om er achter te komen of de hogere sterfte geen toeval is, wordt gekeken naar hoe de sterfte gewoonlijk schommelt, en wordt daarmee een boven- en een ondergrens van het verwachte sterftecijfer per week berekend. Deze grenzen geven aan waarbinnen de wekelijkse sterfte normaal gesproken schommelt. Alleen als de sterfte hoger is dan die bovengrens of lager dan de ondergrens van de verwachte sterfte spreken we van een bijzondere ontwikkeling.

Het 95%-interval rond de verwachte sterfte is geschat op basis van de waargenomen spreiding in de sterfte per week in de periode 2015 tot en met 2019.

Onzekerheid

De verwachte sterfte, en daarmee ook de oversterfte, is gebaseerd op een hypothetisch scenario waarbij er geen COVID-19 is. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat de trends uit het verleden zich voortzetten in de jaren van de COVID-19-epidemie. Het is echter niet zeker dat dit het geval is. De sterfte fluctueert van jaar op jaar, en hoe verder in de toekomst, hoe minder zeker de verwachte sterfte is. Gemiddeld genomen zou de prognose echter een goede inschatting moeten geven van het jaarlijkse aantal mensen dat overlijdt, gegeven dat er geen COVID-19-epidemie, inclusief maatregelen en andere gevolgen, was geweest.

3.3.2 Oversterfte in Nederland

In de sterftecijfers zijn gedurende de COVID-19-epidemie drie golven met oversterfte te onderscheiden: de eerste golf in het voorjaar van 2020, de tweede golf die startte in het najaar van 2020 en die duurde tot het begin van 2021 en de derde golf die startte rond het einde van de zomer van 2021 en rond de jaarwisseling van 2021/2022 eindigde (zie voor verdere specificatie de paragraaf ‘3.2 Data en methoden’). In deze perioden lag het aantal overledenen hoger dan de verwachte sterfte en buiten het interval van verwachte fluctuaties in de sterfte (Figuur 3.3.2.1). Tussen deze perioden met oversterfte was er in de onderliggende cijfers variatie te zien. Zo was er in april en mei 2021 slechts in twee weken net sprake van oversterfte (CBS, 2021), maar overleden er wel duidelijk meer mensen jonger dan 80 jaar dan verwacht mocht worden (zie paragraaf 3.4.3).

In het midden van augustus 2020 was ook een korte periode van oversterfte te zien, maar die viel samen met een hittegolf (CBS, 2020b) en wordt dus niet meegenomen in de verdere beschrijvingen.

3.3.2.1 Overledenen per week*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201310332772908 – 3645
20202336433112930 – 3692
20203315733442945 – 3742
20204304633923008 – 3776
20205316434073027 – 3788
20206319634012979 – 3823
20207319834082916 – 3901
20208295933872851 – 3922
20209309833522805 – 3898
202010310733152785 – 3845
202011321832532756 – 3751
202012361431742711 – 3637
202013445831042703 – 3505
202014508530242712 – 3337
202015498129572719 – 3195
202016430829152711 – 3120
202017391128692677 – 3060
202018338228412650 – 3032
202019299028212633 – 3009
202020277727942626 – 2962
202021276927702620 – 2920
202022273327532608 – 2898
202023268127352591 – 2880
202024269027372600 – 2875
202025269527252594 – 2855
202026266027172577 – 2857
202027263727232544 – 2902
202028261927192515 – 2923
202029252927202507 – 2934
202030267227072515 – 2900
202031266626872492 – 2882
202032264126822483 – 2881
202033321126692481 – 2857
202034285426632510 – 2815
202035273626672526 – 2807
202036269326762549 – 2804
202037274126982564 – 2832
202038272227292585 – 2873
202039289127522618 – 2886
202040300027862628 – 2943
202041302428072655 – 2960
202042322028392677 – 3001
202043344928622661 – 3063
202044368728892683 – 3095
202045358929022692 – 3111
202046358129322710 – 3155
202047333529722742 – 3202
202048340430122762 – 3263
202049352930372742 – 3332
202050361531002800 – 3399
202051391131662830 – 3501
202052386732222871 – 3573
202053410332662906 – 3625
20211414333092940 – 3677
20212385333432962 – 3724
20213386233762978 – 3775
20214371634253040 – 3809
20215365434403060 – 3821
20216355034343012 – 3856
20217352934412949 – 3934
20218320734202884 – 3955
20219310533842838 – 3931
202110324533472817 – 3877
202111304432852787 – 3782
202112304632052742 – 3668
202113317831342733 – 3535
202114316430542741 – 3366
202115314229862748 – 3224
202116314529442739 – 3148
202117312628972705 – 3088
202118300628692677 – 3060
202119301928492660 – 3037
202120299028212653 – 2989
202121280727972646 – 2947
202122301127802635 – 2925
202123288727622617 – 2906
202124287127642627 – 2901
202125267527512620 – 2882
202126279327432603 – 2883
202127283927502571 – 2929
202128287227452541 – 2949
202129277627472534 – 2960
202130291727342541 – 2926
202131295927132518 – 2908
202132284227082509 – 2907
202133290226952507 – 2883
202134292926882535 – 2841
202135286626932552 – 2833
202136309327022575 – 2829
202137292027242590 – 2858
202138288927552612 – 2899
202139307427782644 – 2912
202140307228132655 – 2970
202141306628352682 – 2987
202142327828662705 – 3028
202143339028892688 – 3090
202144352129172711 – 3123
202145378829302720 – 3139
202146399829602738 – 3183
202147419730012771 – 3231
202148439930422791 – 3292
202149438030662771 – 3361
202150405231302830 – 3429
202151376831962861 – 3531
202152368332532902 – 3605
* Voorlopige cijfers.

3.3.3 Internationale vergelijking oversterfte

Er bestaat geen standaardmethode om de verwachte sterfte te schatten. De methode kan afwijken vanwege het doel, de data die ervoor beschikbaar zijn, of keuzes die gemaakt worden. Verschillende methoden kunnen tot andere bevindingen leiden voor wat betreft de oversterfte. Vergelijkbare uitkomsten met verschillende methodes versterken de bevindingen echter.

Het CBS heeft aan het begin van de COVID-19-epidemie een methode gebruikt waarbij gecorrigeerd werd voor seizoensgebonden factoren (Kunst, Visser, Stoeldraijer en Harmsen, 2020). Omdat die methode gebaseerd was op een zeer korte waarneemperiode (tien weken voorafgaand aan de COVID-19-epidemie), is het CBS in de loop van 2020 overgestapt op een meer robuuste methode voor de langere termijn. In juli 2021 heeft het CBS in samenwerking met het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een artikel gepubliceerd waarin een aantal verschillende methoden vergeleken zijn (Husby, Stoeldraijer en Visser, 2020). De uitkomsten voor de eerste oversterftegolf van de COVID-19-epidemie waren voor deze methoden vergelijkbaar. Op basis van de huidige methode van het CBS om de oversterfte te berekenen, is de oversterfte 30 duizend in 2020 en 2021.

Naast het CBS hebben andere instanties schattingen van de oversterfte gepubliceerd. Hieronder volgt een overzicht.

RIVM

Sinds de griepepidemie van 2009 houdt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wekelijks het aantal overledenen in de gaten met gegevens van het CBS (RIVMa, 2022). Het doel hiervan is de impact van een epidemie of incident in beeld te brengen. De sterftegegevens worden daarom gecorrigeerd voor griepepidemieën en andere incidenten in het verleden. De oversterfte volgens deze methode ligt hoger, omdat er vergeleken wordt met een jaar waarin geen incidenten voorkomen. Tijdens een griepepidemie is de oversterfte gemiddeld 6 duizend (RIVMa, 2022).

EuroMOMO

EuroMOMO is een Europese sterftemonitor gericht op het opsporen en meten van oversterfte als gevolg van seizoensgriep, pandemieën en andere bedreigingen voor de volksgezondheid (EuroMOMO, 2022). Sinds het begin van de pandemie zijn de beschikbare gegevens uitgebreid. Net als het RIVM corrigeert EuroMOMO de sterfte voor incidenten in het verleden. In de verwachte sterfte wordt daarom geen rekening gehouden met een griepepidemie, hittegolf of andere incidenten die gewoonlijk in een jaar voorkomen. De oversterfte komt daardoor hoger uit. Voor 2020 en 2021 komt EuroMOMO op een oversterfte van 42 duizend voor Nederland.

Eurostat

In de loop van de pandemie zijn meer gedetailleerde sterftegegevens verzameld door Eurostat, het bureau voor de statistiek van de Europese Unie (Eurostat, 2022). Op basis hiervan zijn verschillende rapporten over de oversterfte in de Europese Unie gepubliceerd. De sterfte in de periode 2016-2019 wordt hier als de verwachte sterfte gebruikt. Er wordt geen rekening gehouden met vergrijzing of andere demografische ontwikkelingen die de sterfte gewoonlijk beïnvloeden. De oversterfte in Nederland in 2020 en 2021 komt met de methode van Eurostat uit op 39 duizend.

Our World in Data

Our World in Data, een project van de non-profit organisatie Global Change Data Lab, schat de verwachte sterfte op basis van een regressiemodel over de jaren 2015-2019 (Giattino, Ritchie, Roser, Ortiz-Ospina en Hasell, 2022). Door het gebruik van het regressiemodel wordt er rekening gehouden met de jaar-op-jaar veranderingen die in de sterfte voorkomen, bijvoorbeeld als gevolg van de vergrijzing. De oversterfte in Nederland in 2020 en 2021 komt met de methode van Our World in Data uit op 28 duizend.

Publicatie in internationale tijdschriften

Islam et al. (2021) gebruiken een Poisson regressiemodel. Ze schatten een oversterfte van 15,3 duizend voor Nederland in 2020, vergelijkbaar met de schatting op basis van de CBS-methode.

Nepomuceno, Klimkin, Jdanov, Alustiza Galarza en Shkolnikov (2021) hebben verschillende methoden naast elkaar gezet om de oversterfte te schatten voor een 26-tal landen. Ze concluderen dat schattingen van de oversterfte aanzienlijk kunnen variëren bij andere keuzes voor de methode, referentieperiode of tijdseenheid. De variatie in de uitkomsten voor Nederland zijn, in vergelijking met de uitkomsten van andere landen, relatief beperkt.

The Economist (2022) gebruikt gegevens van de Human Mortality Database (HMD, 2022) de World Mortality Dataset (Karlinsky en Kobak, 2021) en schat de verwachte sterfte ook op basis van de jaren 2015-2019 en komt voor Nederland op een cumulatieve oversterfte vanaf maart 2020 van ruim 33 duizend (tot en met januari 2022), min of meer vergelijkbaar met de CBS-berekeningen.

Karlinsky en Kobak (2022) beheren de World Mortality Dataset en schatten de verwachte sterfte op basis van een regressiemodel met als baseline de jaren 2015-2019, met wel verschillende baselines voor 2020, 2021 en 2022, en komen voor Nederland op een cumulatieve oversterfte vanaf maart 2020 van bijna 30 duizend (tot en met half februari 2022).

In The Lancet is een artikel verschenen met een schatting van de oversterfte in 2020 en 2021 voor de hele wereld (COVID-19 Excess Mortality Collaborators, 2022). Er wordt gebruik gemaakt van een ensemble-model, waarin rekening wordt gehouden met seizoenspatronen en algemene trends in de sterfte. Voor Nederland komt de oversterfte met deze methode uit op 45,5 duizend. Dit is hoger dan alle eerder genoemde methoden. Ook voor verscheidene andere landen met betrouwbare en volledige sterftedata komen de schattingen in het artikel hoger uit dan wat andere instanties publiceren.

Samenvattend

Over het algemeen komen de schattingen van de oversterfte van andere instanties en publicaties overeen met de oversterfte die het CBS publiceert of is uit te leggen waar de verschillen door komen. De verschillende methodes vullen elkaar ook aan. Immers is onbekend hoe de sterfte zich daadwerkelijk had ontwikkeld als COVID-19 er niet was geweest.

3.4 Resultaten - COVID-19-sterfte en oversterfte

3.4.1 Totale COVID-19-sterfte en oversterfte

In 2020 en 2021 overleden in totaal 30 duizend meer mensen dan verwacht als er geen COVID-19-epidemie was geweest. De totale sterfte aan COVID-19 op basis van de Doodsoorzakenstatistiek in deze jaren betrof 40 duizend. De drie golven van oversterfte die zichtbaar waren in 2020 en 2021, vallen samen met de perioden waarin veel mensen aan COVID-19 overleden (Figuur 3.4.1.1). Met name de stijging, de pieken en daarna de daling in de oversterfte en de COVID-19-sterfte vinden bij iedere golf op ongeveer hetzelfde moment plaats.

Gedurende de eerste oversterftegolf van de COVID-19-epidemie kwam de oversterfte (8,4 duizend) volledig overeen met het aantal overledenen aan COVID-19 (8,4 duizend). In deze periode overleden in totaal 26 duizend mensen. Na de eerste oversterftegolf overleden er nog steeds mensen aan COVID-19, maar veel minder dan tijdens de eerste golf (Figuur 3.4.1.1). Omdat de sterfte aan andere doodsoorzaken dan COVID-19 lager was in de weken na de eerste golf, was er in die periode geen oversterfte meer.

In de tweede oversterftegolf van de COVID-19-epidemie overleden in totaal 64 duizend mensen (Figuur 3.4.1.1). Dat waren er zo’n 9,5 duizend meer dan verwacht. Het aantal mensen dat aan COVID-19 overleed, was 13,3 duizend. De oversterfte in deze periode was dus lager dan de sterfte aan COVID-19. Dit betekent dat in de tweede oversterftegolf niet alle sterfte aan COVID-19 ook oversterfte betrof. Mogelijk dat een deel van de overledenen aan COVID-19 al kwetsbaar was en nog een beperkte levensverwachting had door andere aanwezige aandoeningen. Na de tweede golf overleden er, net als na de eerste golf, nog steeds mensen aan COVID-19 en was de sterfte aan andere doodsoorzaken lager. Hierdoor was er in die periode geen sprake meer van oversterfte.

In de tweede helft van 2021 startte een nieuwe periode van oversterfte (Figuur 3.4.1.1). In de latere weken, waarin de oversterfte sterk toenam, nam ook het aantal overledenen aan COVID-19 sterk toe. In totaal overleden tijdens de derde oversterftegolf 11,3 duizend mensen meer dan verwacht. Het aantal mensen dat aan COVID-19 overleed, was gelijk aan 7,9 duizend. In deze derde golf overleden dus minder mensen aan COVID-19 dan er oversterfte was. De verhouding tussen de COVID-19-sterfte en de oversterfte was 70 procent (zie ook Tabel 3.4.4.1). Mogelijk dragen andere doodsoorzaken bij aan de oversterfte tijdens die periode.

3.4.1.1 Overledenen per week minus COVID-19*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
20201310332772908 – 36453103
20202336433112930 – 36923364
20203315733442945 – 37423157
20204304633923008 – 37763046
20205316434073027 – 37883164
20206319634012979 – 38233196
20207319834082916 – 39013198
20208295933872851 – 39222959
20209309833522805 – 38983098
202010310733152785 – 38453102
202011321832532756 – 37513183
202012361431742711 – 36373202
202013445831042703 – 35053208
202014508530242712 – 33373164
202015498129572719 – 31953004
202016430829152711 – 31202839
202017391128692677 – 30602816
202018338228412650 – 30322715
202019299028212633 – 30092555
202020277727942626 – 29622494
202021276927702620 – 29202552
202022273327532608 – 28982584
202023268127352591 – 28802574
202024269027372600 – 28752624
202025269527252594 – 28552646
202026266027172577 – 28572626
202027263727232544 – 29022605
202028261927192515 – 29232594
202029252927202507 – 29342521
202030267227072515 – 29002654
202031266626872492 – 28822644
202032264126822483 – 28812613
202033321126692481 – 28573159
202034285426632510 – 28152806
202035273626672526 – 28072705
202036269326762549 – 28042666
202037274126982564 – 28322709
202038272227292585 – 28732655
202039289127522618 – 28862752
202040300027862628 – 29432805
202041302428072655 – 29602755
202042322028392677 – 30012786
202043344928622661 – 30632806
202044368728892683 – 30952831
202045358929022692 – 31112695
202046358129322710 – 31552799
202047333529722742 – 32022667
202048340430122762 – 32632752
202049352930372742 – 33322915
202050361531002800 – 33992918
202051391131662830 – 35012969
202052386732222871 – 35732743
202053410332662906 – 36252912
20211414333092940 – 36772998
20212385333432962 – 37242827
20213386233762978 – 37752879
20214371634253040 – 38092894
20215365434403060 – 38212920
20216355034343012 – 38562859
20217352934412949 – 39342877
20218320734202884 – 39552705
20219310533842838 – 39312682
202110324533472817 – 38772860
202111304432852787 – 37822692
202112304632052742 – 36682711
202113317831342733 – 35352813
202114316430542741 – 33662834
202115314229862748 – 32242798
202116314529442739 – 31482843
202117312628972705 – 30882808
202118300628692677 – 30602724
202119301928492660 – 30372776
202120299028212653 – 29892800
202121280727972646 – 29472692
202122301127802635 – 29252895
202123288727622617 – 29062823
202124287127642627 – 29012820
202125267527512620 – 28822648
202126279327432603 – 28832770
202127283927502571 – 29292818
202128287227452541 – 29492853
202129277627472534 – 29602708
202130291727342541 – 29262845
202131295927132518 – 29082850
202132284227082509 – 29072740
202133290226952507 – 28832809
202134292926882535 – 28412823
202135286626932552 – 28332779
202136309327022575 – 28293000
202137292027242590 – 28582827
202138288927552612 – 28992828
202139307427782644 – 29123014
202140307228132655 – 29702996
202141306628352682 – 29872963
202142327828662705 – 30283109
202143339028892688 – 30903097
202144352129172711 – 31233114
202145378829302720 – 31393230
202146399829602738 – 31833181
202147419730012771 – 32313179
202148439930422791 – 32923329
202149438030662771 – 33613339
202150405231302830 – 34293284
202151376831962861 – 35313182
202152368332532902 – 36053303
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.4.2 COVID-19-sterfte en oversterfte naar Wlz-zorggebruik

De sterfte onder mensen die zorg ontvingen in het kader van de Wet langdurige zorg (Wlz, zie paragraaf 3.2 of Bijlage 2 voor een toelichting), zoals bewoners van verpleeghuizen en gehandicaptenzorginstellingen, was tijdens de eerste oversterftegolf van de COVID-19-epidemie relatief hoger dan onder de overige bevolking. Dit is gebruikelijk in perioden van oversterfte vanwege hun grotere kwetsbaarheid (en deels hogere leeftijd). In de eerste oversterftegolf van de pandemie was de oversterfte onder Wlz-zorggebruikers 4,9 duizend (Figuur 3.4.2.1). Het aantal mensen in deze groep dat aan COVID-19 overleed was 4,9 duizend.

Tijdens de met de hittegolf samenhangende oversterfte in de zomer van 2020 stierven er relatief veel Wlz-zorggebruikers (450 meer dan verwacht).

Tijdens de tweede oversterftegolf van de COVID-19-epidemie overleden 4,9 duizend Wlz-zorggebruikers meer dan verwacht (Figuur 3.4.2.1). In deze periode overleden 7,5 duizend Wlz-zorggebruikers aan COVID-19. Aan het einde van deze tweede golf liep de sterfte onder Wlz-zorggebruikers sneller terug dan onder de overige bevolking. Ook bleef het aantal COVID-19-overlijdens tot de zomer van 2021 lager dan in de overige bevolking.

De COVID-19-sterfte onder Wlz-zorggebruikers loopt op met de derde oversterftegolf (Figuur 3.4.2.1). Net als bij de totale sterfte ligt het aantal overledenen minus COVID-19 onder Wlz-zorggebruikers voor een groot gedeelte van de derde golf boven de verwachte sterfte. In totaal bedroeg de oversterfte onder Wlz-zorggebruikers tijdens de derde golf 4,8 duizend en overleden 3,8 duizend van hen aan COVID-19. De verhouding tussen de COVID-19-sterfte en de oversterfte was tijdens de derde golf 80 procent (zie ook Tabel 3.4.4.1).  Dit is iets meer dan bij de oversterfte onder Wlz-zorggebruikers en de overige bevolking samen. Mogelijk dragen andere doodsoorzaken bij aan de oversterfte tijdens die periode.

3.4.2.1 Overledenen met Wlz-zorggebruik per week*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
20201121012521052 – 14511210
20202126512721076 – 14681265
20203113512821086 – 14781135
20204112513011113 – 14891125
20205109813101118 – 15031098
20206114413091099 – 15191144
20207115513091069 – 15491155
20208112912961044 – 15491129
20209119512761005 – 15461195
20201011641260989 – 15311162
20201112001229950 – 15071187
20201213361191928 – 14541185
20201316561156912 – 14001191
20201422121120915 – 13261216
20201524091091910 – 12731148
20201620661075912 – 12381043
20201717161055898 – 1211995
20201814291048900 – 1195969
20201911861038897 – 1179879
20202010311029902 – 1155851
20202110691015892 – 1138916
20202210041007887 – 1127904
202023909995886 – 1104840
202024958997888 – 1106918
202025913989879 – 1099888
202026940985864 – 1107919
202027931992850 – 1134910
202028912998849 – 1147891
2020299001003855 – 1152895
2020309571004854 – 1154946
202031947997851 – 1143936
202032904993846 – 1140888
2020331311987840 – 11341272
2020341113980849 – 11111082
202035995974860 – 1087977
202036942973860 – 1087925
202037942977865 – 1089921
202038980989876 – 1102933
20203910541001892 – 1110968
20204010761015897 – 1133967
20204110901028908 – 1147939
20204212181042910 – 1175976
20204313181054912 – 1195983
20204415201068920 – 12151025
20204513911074925 – 1224892
20204614241086936 – 1235993
20204712871102953 – 1252937
20204812871121964 – 1278935
20204912861135970 – 1300962
20205014521163996 – 13291044
202051160711931019 – 13681037
202052172712231035 – 14101037
202053173212441050 – 14371055
20211165712641065 – 14631021
20212158812841089 – 1480988
20213153912941098 – 1491948
20214146513131125 – 1501985
20215143713231131 – 15151028
20216135113221112 – 1532959
20217136613221082 – 15621018
20218115913091056 – 1561937
20219110512881018 – 1559938
202110114712721001 – 15431016
2021119971241962 – 1519899
20211210451203939 – 1466957
20211310301167923 – 1412970
2021149921131925 – 1337937
2021159781102920 – 1283919
2021169731085922 – 1248935
20211710431065908 – 1221991
20211810091058910 – 1205963
20211910051048907 – 1189962
2021209921039912 – 1165960
2021219871025902 – 1147974
20212210701017897 – 11371047
2021239961005896 – 1114986
20212410611007897 – 11161045
202125960999889 – 1109953
202126986995874 – 1116978
20212710371002859 – 11441033
20212810381008858 – 11571032
20212910241013865 – 1161995
20213010451013863 – 11641008
20213110981007861 – 11531037
20213210521002855 – 11491006
2021331075997850 – 11441033
2021341049989858 – 11201008
2021351031983870 – 10971005
2021361113983869 – 10971077
2021371043987874 – 1099997
2021381037999886 – 11121016
20213910451010901 – 11191028
20214011321025907 – 11431103
20214111121037918 – 11571066
20214212521052920 – 11851150
20214313201064922 – 12051175
20214413341078930 – 12261147
20214514661085935 – 12341188
20214616051096947 – 12451188
20214716861113964 – 12621172
20214817061132975 – 12881185
20214917661146981 – 13111209
202150162511741008 – 13411223
202151142912051031 – 13791181
202152135212351047 – 14221190
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.4.3 COVID-19-sterfte en oversterfte naar leeftijd

In totaal overleden 169 duizend mensen in 2020 en 171 duizend in 2021. Ongeveer 56 procent daarvan was 80 jaar of ouder. Onder ouderen zijn gewoonlijk relatief meer sterfgevallen in de winter.

De sterfte onder mensen van 90 jaar of ouder, zowel voor het totaal als exclusief de COVID-19-sterfte, liet een vergelijkbaar patroon zien als voor de sterfte van alle leeftijden (Figuur 3.4.3.1). De grootste afwijkingen op dit patroon zijn te zien tijdens de tweede oversterftegolf waarin er in verhouding minder oversterfte onder 90-plussers was dan bij de sterfte van alle leeftijden. Ook nam de sterfte onder 90-plussers na de tweede oversterftegolf meer af in vergelijking met andere leeftijdscategorieën. Deze periode waarin de sterfte lager was dan verwacht duurde tot eind mei 2021.

Voor 90-plussers komt de mate van oversterfte in de derde oversterftegolf voor 77 procent overeen met de sterfte door COVID-19 (zie ook Tabel 3.4.4.1). Dit is iets meer dan bij de oversterfte van alle leeftijden.

3.4.3.1 Overledenen per week, leeftijd 90 jaar of ouder*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
20201769770623 – 917769
20202747799638 – 959747
20203762821649 – 994762
20204764854683 – 1025764
20205754860693 – 1028754
20206753852675 – 1030753
20207780850655 – 1045780
20208727836623 – 1048727
20209717820611 – 1028717
202010739805604 – 1005738
202011697777590 – 964690
202012787749576 – 922732
202013936721572 – 869733
2020141179693576 – 810737
2020151162671588 – 754670
2020161048660590 – 729627
202017935643575 – 710646
202018718636561 – 710526
202019653624550 – 698523
202020610617544 – 690524
202021655607539 – 675584
202022594596525 – 666548
202023550586514 – 658520
202024569583522 – 643547
202025549575524 – 626536
202026558571520 – 621547
202027532570504 – 637520
202028562565487 – 642555
202029529566481 – 651526
202030543559478 – 641541
202031539556473 – 638535
202032499549463 – 635488
202033702545458 – 632684
202034594541474 – 608586
202035571539482 – 596560
202036555540493 – 587548
202037513542497 – 588504
202038568547501 – 592552
202039591556518 – 593558
202040547564520 – 607500
202041610570525 – 614551
202042655580527 – 633559
202043708584523 – 646552
202044797591520 – 662588
202045733593515 – 672535
202046749600509 – 690563
202047670607517 – 698513
202048690617518 – 715548
202049668622513 – 731540
202050753655533 – 777577
202051831697568 – 826583
202052891734592 – 876581
202053906754608 – 896620
202111003773623 – 917687
20212965802638 – 959664
20213971825649 – 994644
20214880858683 – 1025649
20215865864693 – 1028662
20216788856675 – 1030615
20217850854655 – 1045676
20218695840623 – 1048576
20219688823611 – 1028590
202110716808604 – 1005636
202111643780590 – 964587
202112636753576 – 922577
202113641724572 – 869597
202114634696576 – 810590
202115600674588 – 754567
202116629663590 – 729599
202117622646575 – 710580
202118594639561 – 710571
202119610627550 – 698589
202120568620544 – 690548
202121599610539 – 675588
202122636599525 – 666624
202123589589514 – 658589
202124601586522 – 643593
202125550578524 – 626545
202126571573520 – 621569
202127593573504 – 637588
202128583567487 – 642578
202129580568481 – 651564
202130622562478 – 641601
202131571558473 – 638550
202132614551463 – 635589
202133572548458 – 632551
202134596544474 – 608574
202135562541482 – 596545
202136631542493 – 587620
202137555545497 – 588540
202138549549501 – 592541
202139628558518 – 593623
202140615566520 – 607589
202141600572525 – 614583
202142695583527 – 633652
202143710587523 – 646645
202144728594520 – 662643
202145801596515 – 672662
202146827602509 – 690618
202147883610517 – 698651
202148996620518 – 715716
202149939625513 – 731663
202150854658533 – 777670
202151737700568 – 826622
202152808738592 – 876717
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

Het beeld van de sterfte in de periode 2020–2021 onder mensen van 80 tot 90 jaar lijkt sterk op dat van 90-plussers (Figuur 3.4.3.2). Ook voor deze groep laten de cijfers zien dat de COVID-19-sterfte gelijk oploopt en daarna weer afneemt met de oversterfte in de derde oversterftegolf. De mate van oversterfte in de derde golf komt onder 80- tot 90-jarigen voor 81 procent overeen met de COVID-19-sterfte in deze periode (zie ook Tabel 3.4.4.1). Dit is meer dan bij de oversterfte van alle leeftijden.

3.4.3.2 Overledenen per week, leeftijd 80-90 jaar*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
20201105311491001 – 12971053
20202121811591003 – 13161218
20203106411681001 – 13351064
2020499211781010 – 1345992
20205103611801019 – 13411036
20206106011811010 – 13521060
2020710721183990 – 13771072
2020810221174973 – 13761022
2020910661166960 – 13711066
20201010851154948 – 13591082
20201111631133941 – 13251144
20201212991100914 – 12871099
20201316191072901 – 12421043
20201419041043899 – 11861083
20201519001018894 – 11421034
20201616001001893 – 1109986
2020171365987893 – 1081888
2020181218978888 – 1068927
2020191031973886 – 1060851
202020958965889 – 1040847
202021942954890 – 1017863
202022910951891 – 1011849
202023911943884 – 1002861
202024881942878 – 1006858
202025916939874 – 1003892
202026893936863 – 1008881
202027894937852 – 1021881
202028856936849 – 1023848
202029851933845 – 1022848
202030900931849 – 1013889
202031909922849 – 995901
202032902917845 – 990891
2020331118913849 – 9771095
202034982908852 – 964958
202035946910852 – 969938
202036893915860 – 970881
202037935923861 – 984920
202038913932866 – 998882
2020391026942876 – 1008959
2020401103954880 – 10271020
2020411043966893 – 1040929
2020421148979900 – 1058953
2020431235991896 – 1085963
20204413151004910 – 1097938
20204513111013910 – 1117882
20204613371024922 – 1127986
20204711651039935 – 1143870
20204811951055951 – 1160912
20204913031069956 – 11821036
20205012941094979 – 1208994
20205114191112985 – 12401032
20205213981131997 – 1264916
20205314551144999 – 1281943
20211153211571001 – 12971025
20212136711671003 – 1316928
20213137811761001 – 1335989
20214132711861010 – 13451002
20215130811881019 – 13411010
20216125511891010 – 1352960
2021711611192990 – 1377879
2021811241183973 – 1376896
2021910321174960 – 1371854
20211011231162948 – 1359967
20211110001141941 – 1325886
20211210131108914 – 1287896
20211310821079901 – 1242960
20211410341050899 – 1186941
20211510221025894 – 1142915
20211610431008893 – 1109965
2021171020994893 – 1081954
202118975985888 – 1068898
202119976980886 – 1060918
202120979971889 – 1040930
202121943960890 – 1017913
202122989957891 – 1011960
202123963950884 – 1002946
202124962949878 – 1006949
202125875945874 – 1003868
202126931942863 – 1008925
202127935943852 – 1021930
202128981943849 – 1023977
202129909940845 – 1022887
202130951937849 – 1013924
2021311050928849 – 995996
202132926924845 – 990895
2021331000919849 – 977963
202134941914852 – 964900
202135988917852 – 969961
2021361001922860 – 970963
2021371003929861 – 984964
202138975938866 – 998955
2021391019948876 – 1008993
2021401017961880 – 1027997
2021411049973893 – 1040994
2021421126986900 – 10581046
2021431189997896 – 10851041
20214411961011910 – 10971023
20214513241021910 – 11171087
20214615121032922 – 11271157
20214715431047935 – 11431090
20214815691062951 – 11601113
20214915861077956 – 11821162
20215014691101979 – 12081145
20215113761120985 – 12401141
20215212191139997 – 12641107
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

De sterfte onder mensen van 65 tot 80 jaar liet met name na de tweede oversterftegolf een afwijkend patroon zien in vergelijking met het verloop van de sterfte van alle leeftijden (Figuur 3.4.3.3). In april en mei van 2021 was sprake van lichte oversterfte en ook in de periode erna is er in meerdere weken oversterfte waargenomen. De beperkte oversterfte voor alle leeftijden net voor het begin van de derde oversterftegolf lijkt vooral van deze leeftijdsgroep afkomstig. Ook voor deze leeftijdscategorie geldt dat de sterke stijging van de sterfte tijdens de derde oversterftegolf grotendeels overeenkomt met de extra sterfte door COVID-19. De mate van oversterfte in de derde golf komt voor 61 procent overeen met de COVID-19-sterfte in deze periode, duidelijk minder dan bij de andere leeftijdsgroepen (zie ook Tabel 3.4.4.1). 

3.4.3.3 Overledenen per week, leeftijd 65-80 jaar*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
20201896947852 – 1041896
20202967944851 – 1038967
20203913944851 – 1038913
20204936949856 – 1043936
20205924956857 – 1056924
20206982957843 – 1071982
20207938961832 – 1091938
20208870961815 – 1108870
20209911951805 – 1096911
202010889944804 – 1085888
202011948932803 – 1062939
2020121079917796 – 1039942
2020131401907806 – 10081002
2020141503889806 – 972945
2020151435876809 – 942913
2020161234867799 – 935866
2020171155857787 – 926882
2020181000847779 – 916847
202019915845777 – 912816
202020835834768 – 901764
202021805832766 – 898752
202022858830764 – 895821
202023835827767 – 887811
202024834829770 – 888818
202025855827765 – 889846
202026828825763 – 887821
202027809829764 – 894803
202028811830760 – 899803
202029776830762 – 899774
202030822828759 – 896817
202031842824752 – 896834
202032820829755 – 904816
202033928826749 – 904921
202034862829756 – 901849
202035865831761 – 900857
202036829833766 – 900824
202037897839773 – 905891
202038846850777 – 923831
202039880855785 – 924851
202040915865789 – 941865
202041992868785 – 950910
202042986872788 – 956866
2020431081878787 – 969894
2020441166888798 – 979931
2020451110890807 – 973883
2020461060898814 – 982849
2020471083913829 – 996899
2020481084925845 – 1005892
2020491111933843 – 1022930
2020501105938853 – 1023910
2020511187941848 – 1034929
2020521146944849 – 1039866
2020531280958851 – 1040937
202111179971852 – 1041899
202121111969851 – 1038859
202131087969851 – 1038853
202141106974856 – 1043874
202151101981857 – 1056918
202161097981843 – 1071906
202171039986832 – 1091878
20218985986815 – 1108853
20219969975805 – 1096848
202110990969804 – 1085867
202111986956803 – 1062837
2021121008941796 – 1039877
2021131041930806 – 1008883
2021141047912806 – 972899
2021151079898809 – 942912
2021161019890799 – 935867
2021171047879787 – 926875
2021181025869779 – 916878
202119937866777 – 912807
2021201026855768 – 901936
202121868854766 – 898814
202122947851764 – 895886
202123928848767 – 887895
202124897850770 – 888879
202125849848765 – 889840
202126865846763 – 887852
202127896851764 – 894892
202128900851760 – 899892
202129909852762 – 899891
202130944849759 – 896928
202131922845752 – 896897
202132885851755 – 904856
202133920848749 – 904891
202134946850756 – 901918
202135888852761 – 900855
2021361023854766 – 900994
202137932861773 – 905900
202138926872777 – 923906
202139987877785 – 924969
2021401006887789 – 941987
202141970890785 – 950950
2021421012894788 – 956975
2021431046900787 – 969979
2021441140911798 – 9791011
2021451187913807 – 9731030
2021461217921814 – 9821000
2021471273936829 – 996994
2021481336949845 – 10051060
2021491316957843 – 10221031
2021501249962853 – 10231030
2021511152965848 – 1034969
2021521155968849 – 10391011
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.


Het sterfteverloop op jongere leeftijden kent veel fluctuaties omdat relatief weinig mensen voor hun 65ste overlijden. In de leeftijdsgroep van 50 tot 65 jaar zijn de eerste en de derde oversterftegolf van de COVID-19-epidemie goed zichtbaar (Figuur 3.4.3.4). De tweede oversterftegolf is minder goed te zien, alleen net voor de jaarwisseling 2020/2021 was er sprake van oversterfte. In de periode na april 2021 lag de sterfte, in tegenstelling tot de periode daarvoor, langere tijd boven de verwachting, maar nog wel binnen het 95-procent-interval. Normaal fluctueert de sterfte rondom de verwachte sterfte. Eind april van 2021 was er nog een substantieel aantal COVID-19-gerelateerde ziekenhuisopnames onder mensen jonger dan 60 jaar, terwijl die onder de oudsten eerder afnamen (Coronadashboard, 2022).

Ook voor de 50- tot 65-jarigen is er een toename te zien in COVID-19-sterfte tijdens de drie oversterftegolven (Figuur 3.4.3.4). De mate van oversterfte onder 50- tot 65-jarigen in de derde golf komt voor 42 procent overeen met de COVID-19-sterfte in deze periode, duidelijk minder dan bij de oudere leeftijdsgroepen (zie ook Tabel 3.4.4.1).

3.4.3.4 Overledenen per week, leeftijd 50-65 jaar*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
20201288315278 – 351288
20202312314274 – 353312
20203299314276 – 352299
20204255314276 – 353255
20205329316279 – 353329
20206302316274 – 357302
20207298317273 – 361298
20208263318274 – 362263
20209296317273 – 361296
202010278316275 – 358278
202011316314271 – 357316
202012343309266 – 353323
202013374308270 – 345307
202014390303265 – 340305
202015365297263 – 332284
202016329294259 – 329270
202017335289251 – 327289
202018329287252 – 322300
202019282285250 – 320261
202020254283248 – 319243
202021268283243 – 323255
202022269282238 – 325265
202023295282241 – 324292
202024302284241 – 328298
202025280285243 – 326278
202026269286242 – 330266
202027305286243 – 329304
202028279286249 – 322277
202029270288252 – 325270
202030313287250 – 323313
202031271286254 – 318270
202032312287252 – 323310
202033350287254 – 320347
202034301286247 – 325299
202035250290246 – 334246
202036285292249 – 334282
202037286295252 – 339284
202038285300254 – 346281
202039297300253 – 347289
202040338303255 – 350326
202041286304262 – 346275
202042317306266 – 346299
202043326307267 – 348300
202044296306267 – 346263
202045331304269 – 340293
202046316308275 – 341288
202047307310281 – 340276
202048335312278 – 347306
202049336311279 – 343303
202050366311277 – 345342
202051369314280 – 347327
202052331315280 – 351287
202053342313279 – 351299
20211325312278 – 351285
20212323310274 – 353291
20213320311276 – 352291
20214317311276 – 353286
20215284313279 – 353241
20216307312274 – 357280
20217363313273 – 361330
20218309315274 – 362287
20219326313273 – 361300
202110321313275 – 358295
202111315311271 – 357287
202112303306266 – 353277
202113305304270 – 345265
202114339300265 – 340301
202115330294263 – 332302
202116344290259 – 329307
202117330286251 – 327295
202118298284252 – 322268
202119378282250 – 320349
202120316280248 – 319286
202121300280243 – 323284
202122331279238 – 325317
202123291279241 – 324279
202124299281241 – 328288
202125298282243 – 326292
202126316283242 – 330315
202127304283243 – 329299
202128303283249 – 322301
202129268285252 – 325257
202130294284250 – 323287
202131313283254 – 318306
202132308284252 – 323297
202133325284254 – 320320
202134325283247 – 325314
202135331287246 – 334323
202136334289249 – 334322
202137319292252 – 339313
202138344297254 – 346334
202139316297253 – 347307
202140317300255 – 350308
202141355301262 – 346346
202142336303266 – 346327
202143341304267 – 348328
202144352303267 – 346335
202145355301269 – 340334
202146328305275 – 341298
202147380307281 – 340334
202148386309278 – 347337
202149421308279 – 343373
202150380308277 – 345346
202151384310280 – 347343
202152370312280 – 351339
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

Oversterfte komt in vergelijking met oudere leeftijdsgroepen in veel mindere mate voor bij mensen jonger dan 50 jaar. In de weekcijfers zijn perioden van oversterfte daarom niet goed zichtbaar (Figuur 3.4.3.5). Uit jaarcijfers blijkt dat de sterfte in 2020 en 2021 wat hoger lag dan verwacht (CBS, 2022e). Het aantal mensen dat in deze leeftijdscategorie overleed aan COVID-19 was klein in vergelijking met andere leeftijden, ook in verhouding met de oversterfte in deze leeftijdsgroep. De mate van oversterfte onder 0- tot 50-jarigen in de derde oversterftegolf komt voor 31 procent overeen met de COVID-19-sterfte in deze periode, het minst van alle leeftijdsgroepen in de derde golf (zie ook Tabel 3.4.4.1).

3.4.3.5 Overledenen per week, leeftijd 0-50 jaar*
   OverledenenOverledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)Overledenen minus COVID-19**
202019710079 – 12197
2020212010078 – 121120
2020311910180 – 123119
202049910283 – 12299
2020512110179 – 122121
202069910180 – 12399
2020711010380 – 126110
202087710280 – 12577
2020910810380 – 126108
20201011610179 – 123116
2020119410181 – 12194
20201210610182 – 119106
2020131289982 – 116123
2020141099882 – 11494
2020151199781 – 113103
202016979580 – 11190
2020171219479 – 110111
2020181179476 – 111115
2020191099574 – 115104
2020201209574 – 116116
202021999473 – 11598
2020221029571 – 118101
202023909573 – 11890
2020241049875 – 121103
202025959777 – 11894
2020261129880 – 115111
202027979882 – 11497
20202811110085 – 116111
20202910310087 – 113103
2020309410086 – 11394
2020311059785 – 109104
2020321089783 – 110108
2020331139580 – 109112
2020341159683 – 108114
2020351049480 – 108104
2020361319477 – 110131
2020371109581 – 109110
2020381109782 – 112109
202039979782 – 11195
202040979884 – 11294
202041939782 – 11190
2020421149985 – 112109
202043999988 – 11097
2020441139884 – 111111
2020451049983 – 114102
20204611910085 – 115113
20204711010185 – 117109
20204810010282 – 12194
20204911110078 – 123106
2020509710280 – 12495
20205110510280 – 12598
20205210110080 – 12093
20205312010080 – 121113
202111049979 – 121102
20212879978 – 12185
2021310610080 – 123102
202148610183 – 12283
202159610079 – 12289
2021610310080 – 12398
2021711610280 – 126114
202189410180 – 12593
202199010280 – 12690
2021109510079 – 12395
20211110010081 – 12195
2021128610082 – 11984
2021131099882 – 116108
2021141109782 – 114103
2021151119681 – 113102
2021161109480 – 111105
2021171079379 – 110104
2021181149376 – 111109
2021191189474 – 115113
2021201019474 – 116100
202121979373 – 11593
2021221089471 – 118108
2021231169473 – 118114
2021241129775 – 121111
2021251039677 – 118103
2021261109780 – 115109
2021271119782 – 114109
2021281059985 – 116105
2021291109987 – 113109
2021301069886 – 113105
2021311039685 – 109101
2021321099683 – 110103
202133859480 – 10984
2021341219583 – 108117
202135979380 – 10895
2021361049377 – 110101
2021371119481 – 109110
202138959682 – 11292
2021391249682 – 111122
2021401179784 – 112115
202141929682 – 11190
2021421099885 – 112109
2021431049888 – 110104
2021441059684 – 111102
2021451219883 – 114117
2021461149985 – 115108
20214711810085 – 117110
20214811210082 – 121103
2021491189978 – 123110
20215010010180 – 12493
20215111910180 – 125107
2021521319980 – 120129
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.4.4 Samenvatting COVID-19-sterfte en oversterfte

Het aantal overledenen, de COVID-19-sterfte en de oversterfte is samengevat in Tabel 3.4.4.1. Daaruit volgt dat de verhouding COVID-19-sterfte ten opzichte van de oversterfte lager was in de derde golf dan in de eerdere twee golven van oversterfte. Over het algemeen geldt dat de verhouding voor Wlz-zorggebruikers hoger ligt dan voor het totaal, en voor de oudere leeftijden hoger ligt dan voor jongere leeftijden.

3.4.4.1 Overledenen, verwacht, minus COVID-19, oversterfte en COVID-19-sterfte; Totaal, Wlz-zorggebruik, leeftijd, per oversterftegolf en jaar
Golf 11)Golf 21)Golf 31)20201)20211)Totaal 2020 en 20211)
TotaalAantal overledenen26 12564 06369 265171 270170 238341 508
Verwacht aantal overledenen17 71054 57257 933156 667154 890311 557
Overledenen minus COVID-1917 74650 80961 386150 609151 148301 757
Oversterfte8 4159 49111 33214 60315 34829 951
COVID-19-sterfte8 37913 2547 87920 66119 09039 751
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte1.001.400.701.411.241.33
Wlz-zorggebruikersAantal overledenen11 48825 25326 17865 95762 410128 367
Verwacht aantal overledenen6 54520 39121 39058 30357 613115 916
Overledenen minus COVID-196 56217 70722 34153 99353 766107 759
Oversterfte4 9434 8624 7887 6544 79712 451
COVID-19-sterfte4 9267 5463 83711 9648 64420 608
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte1.001.550.801.561.801.66
0 - 50 jaarAantal overledenen 6911 8772 1975 6695 53011 199
Verwacht aantal overledenen 5771 7921 9435 2175 06210 279
Overledenen minus COVID-19 6361 8082 1185 5355 36210 897
Oversterfte 114 85 254 452 468 920
COVID-19-sterfte 55 69 79 134 168 302
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte0.480.810.310.300.360.33
50 - 65 jaarAantal overledenen2 1225 8616 99916 32017 07733 397
Verwacht aantal overledenen1 7785 5576 00015 92215 44631 368
Overledenen minus COVID-191 7555 3406 58115 42815 92631 354
Oversterfte 344 304 999 3981 6312 029
COVID-19-sterfte 367 521 418 8921 1512 043
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte1.071.710.422.240.711.01
65 - 80 jaarAantal overledenen7 72819 56321 68152 03953 370105 409
Verwacht aantal overledenen5 24316 47518 06746 79947 02093 819
Overledenen minus COVID-195 45516 02319 46046 44247 50893 950
Oversterfte2 4853 0883 6145 2406 35011 590
COVID-19-sterfte2 2733 5402 2215 5975 86211 459
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte0.911.150.611.070.920.99
80 - 90 jaarAantal overledenen9 60623 02424 10260 02458 268118 292
Verwacht aantal overledenen6 09919 01720 01454 22153 447107 668
Overledenen minus COVID-195 96117 27520 80251 03650 745101 781
Oversterfte3 5074 0074 0885 8034 82110 624
COVID-19-sterfte3 6455 7493 3008 9887 52316 511
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte1.041.430.811.551.561.55
90 jaar of ouderAantal overledenen5 97813 73814 28637 21835 99373 211
Verwacht aantal overledenen4 02411 72411 87834 51933 91768 436
Overledenen minus COVID-193 93910 36312 42532 16831 60763 775
Oversterfte1 9542 0142 4082 6992 0764 775
COVID-19-sterfte2 0393 3751 8615 0504 3869 436
Verhouding COVID-19-sterfte - oversterfte1.041.680.771.872.111.98
1) Golf 1 betreft week 13 tot en met 18 van 2020, golf 2 betreft week 39 van 2020 tot en met week 3 van 2021, en golf 3 betreft week 33 tot en met 52 van 2021. De cijfers van 2020, 2021 en het totaal betreft de som van alle weken en wijken daarom af van de jaarcijfers.

3.5 Resultaten - Sterfte naar doodsoorzaak

3.5.1 Verhouding tussen doodsoorzaken

Voor iedere overledene in Nederland wordt door een arts een doodsoorzaakverklaring ingevuld. Op basis van deze informatie zijn alle overledenen in te delen in zes hoofdgroepen doodsoorzaken en een zevende groep, COVID-19, die begin 2020 door de WHO is geïntroduceerd.

Nieuwvormingen (kanker) en hart- en vaatziekten zijn de meest voorkomende doodsoorzaken (Figuur 3.5.1.1). Meer dan de helft van de overledenen heeft nieuwvormingen of hart- en vaatziekten als belangrijkste doodsoorzaak. Deze ziekten zijn al jaren de meest voorkomende doodsoorzaken. Daarna komen psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel, waartoe onder andere dementie en de ziekte van Alzheimer behoren, en ziekten van de ademhalingsorganen. De sterfte aan deze laatste ziekten fluctueert en is afhankelijk van het wel of niet heersen van een griepepidemie. Het aandeel overledenen aan ziekten van de ademhalingsorganen is in jaren van een griepepidemie doorgaans groter. Onder de groep van overige doodsoorzaken valt een breed scala aan ziekten en aandoeningen, die verder gespecificeerd worden in paragraaf 3.2 of Bijlage 2.

Het aandeel overledenen aan COVID-19 was 12,2 procent van de totale sterfte in 2020 en 11,8 procent in 2021 (Figuur 3.5.1.1). Dit was ongeveer even groot als het aandeel overledenen aan psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel. Het aandeel overledenen aan nieuwvormingen, hart- en vaatziekten, psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel, ziekten van de ademhalingsorganen nam af ten opzichte van de jaren voor de pandemie.

Wanneer gekeken wordt naar de verhoudingen tussen de groepen doodsoorzaken met uitzondering van COVID-19 zijn er geen duidelijke verschuivingen te zien in 2020 en 2021 ten opzichte van de jaren daarvoor (Figuur 3.5.1.1).

3.5.1.1 Overledenen naar doodsoorzaak
 Nieuwvormingen (%)Hart- en vaatziekten (%)Psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen (%)Ziekten van de ademhalingsorganen (%)Niet-natuurlijke doodsoorzaken (%)Overige natuurlijke doodsoorzaken (%)COVID-19 (%)
2021*28,422,612,16,15,613,311,8
202028,622,212,26,45,512,912,2
2021* (excl. COVID-19)32,225,613,76,96,415,1
2020 (excl. COVID-19)32,625,313,97,36,214,7
201931,625,214,58,55,814,3
20183125,114,69,35,714,2
201731,625,914,38,85,414
201632,126,413,98,25,314,1
201531,627,213,18,8514,3
* Voorlopige cijfers. Voor alle jaren zijn onbekende doodsoorzaken niet opgenomen in de groep overige natuurlijke doodsoorzaken.

3.5.2 Ontwikkelingen in onderliggende doodsoorzaken 2020–2021

De ontwikkelingen in de onderliggende doodsoorzaken voor de periode 2020–2021 zijn inzichtelijk gemaakt door de waargenomen sterfte te vergelijken met de verwachte sterfte per doodsoorzaak (Figuur 3.5.2.1 tot en met 3.5.2.6, zie paragraaf 3.2 of Bijlage 2 voor een toelichting).

Het beeld is dat de sterfte aan nieuwvormingen (Figuur 3.5.2.1), psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel (Figuur 3.5.2.3), hart- en vaatziekten (Figuur 3.5.2.2), niet-natuurlijke doodsoorzaken (Figuur 3.5.2.5) en overige doodsoorzaken (Figuur 3.5.2.6) veelal binnen de marges valt van de verwachte sterfte per doodsoorzaak, met uitzondering van de tweede oversterftegolf. In deze periode was het aantal sterfgevallen gerelateerd aan hart- en vaatziekten, ziekten van de ademhalingsorganen (Figuur 3.5.2.4) en psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel lager dan verwacht. De lagere sterfte aan ziekten van de ademhalingsorganen kan samenhangen met het ontbreken van een griepepidemie in het eerste kwartaal van 2021 (RIVM, 2021a).

De sterfte in de derde oversterftegolf ligt voor de meeste doodsoorzaken in lijn met de verwachte sterfte. Vooral de groep overige natuurlijke doodsoorzaken ligt tijdens de derde golf iets boven de verwachte sterfte (3.5.2.5). Dit is een zeer diverse groep met doodsoorzaken, onder andere ‘Ouderdom’ valt hier ook onder (zie paragraaf 3.2 of Bijlage 2 voor meer detail). Daarnaast ligt de sterfte aan niet-natuurlijke doodsoorzaken iets boven de verwachte sterfte (3.5.2.6). Het verloop van de niet-natuurlijke doodsoorzaken kent doorgaans een wisselend patroon door het jaar heen.

3.5.2.1 Overledenen aan nieuwvormingen*
   Overledenen**Overledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201848932859 – 1005
20202978932862 – 1002
20203946933865 – 1001
20204876942882 – 1002
20205957944886 – 1002
20206974937873 – 1001
20207956939867 – 1011
20208861936853 – 1019
20209892933851 – 1015
202010881930855 – 1005
202011942926851 – 1001
202012966923850 – 996
202013963923856 – 990
202014917917853 – 981
202015938909857 – 961
202016856904848 – 960
202017913900844 – 956
202018866900840 – 960
202019811900836 – 964
202020807897831 – 963
202021836896835 – 957
202022877896839 – 953
202023866900846 – 954
202024893905849 – 961
202025946906853 – 959
202026893906855 – 957
202027873904850 – 958
202028891899847 – 951
202029902901841 – 961
202030949897833 – 961
202031886894826 – 962
202032899894824 – 964
202033955891823 – 959
202034886899833 – 965
202035912904835 – 973
202036906907839 – 975
202037901911839 – 983
202038851913836 – 990
202039892913842 – 984
202040912916841 – 991
202041942913839 – 987
202042882918845 – 991
202043867917841 – 993
202044892920854 – 986
202045935918861 – 975
202046878923868 – 978
202047840927872 – 982
202048890929870 – 988
202049979919848 – 990
202050881920854 – 986
202051916923852 – 994
202052824929859 – 999
202053843935864 – 1007
20211937941868 – 1014
20212908941871 – 1011
20213892942874 – 1010
20214887951891 – 1011
20215899953895 – 1011
20216869946882 – 1010
20217868948876 – 1020
20218818945862 – 1028
20219830942860 – 1024
202110924939864 – 1014
202111860935860 – 1010
202112887931858 – 1004
202113894932865 – 999
202114906926862 – 990
202115922917865 – 969
202116966913857 – 969
202117847909853 – 965
202118814908848 – 968
202119877909845 – 973
202120915906840 – 972
202121860904843 – 965
202122916905848 – 962
202123966908854 – 962
202124918914858 – 970
202125904915862 – 968
202126933915864 – 966
202127932912858 – 966
202128918907855 – 959
202129832909849 – 969
202130882905841 – 969
202131902903835 – 971
202132823903833 – 973
202133901900832 – 968
202134927907841 – 973
202135889913844 – 982
202136927916848 – 984
202137918920848 – 992
202138931922845 – 999
202139982922851 – 993
202140923925850 – 1000
202141859922848 – 996
202142942926853 – 999
202143895925849 – 1001
202144923929863 – 995
202145937926869 – 983
202146928931876 – 986
202147890936881 – 991
202148907938879 – 997
202149937928857 – 999
202150961929863 – 995
202151854932861 – 1003
202152863938868 – 1008
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.5.2.2 Overledenen aan hart- en vaatziekten*
   Overledenen**Overledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201786855758 – 952
20202817864753 – 975
20203829874755 – 993
20204799881764 – 998
20205777881759 – 1003
20206815877755 – 999
20207850875752 – 998
20208740865748 – 982
20209760859743 – 975
202010765852732 – 972
202011824839725 – 953
202012724820715 – 925
202013750802703 – 901
202014784784694 – 874
202015667773685 – 861
202016754761679 – 843
202017656746672 – 820
202018660740667 – 813
202019669731660 – 802
202020632718653 – 783
202021609708637 – 779
202022634699633 – 765
202023648688626 – 750
202024653684622 – 746
202025641672606 – 738
202026664672606 – 738
202027632675597 – 753
202028623669597 – 741
202029551666597 – 735
202030625660587 – 733
202031626652579 – 725
202032613651582 – 720
202033727644578 – 710
202034630641589 – 693
202035624647593 – 701
202036619652595 – 709
202037630665613 – 717
202038636681625 – 737
202039687692634 – 750
202040696706642 – 770
202041685717656 – 778
202042721728666 – 790
202043729737672 – 802
202044716747685 – 809
202045666753694 – 812
202046710761710 – 812
202047690771729 – 813
202048700781740 – 822
202049750791742 – 840
202050767809752 – 866
202051775827750 – 904
202052699840758 – 922
202053735852763 – 942
20211787864767 – 961
20212725872761 – 983
20213763883764 – 1002
20214798889772 – 1006
20215775889767 – 1011
20216782885763 – 1007
20217752883760 – 1006
20218699874757 – 991
20219705868752 – 984
202110736860740 – 980
202111680847733 – 961
202112690828723 – 933
202113714810711 – 909
202114746792702 – 882
202115707781693 – 869
202116681769687 – 851
202117699753679 – 827
202118709747674 – 820
202119679739668 – 810
202120690725660 – 790
202121709715644 – 786
202122705706640 – 772
202123628695633 – 757
202124660690628 – 752
202125614679613 – 745
202126648678612 – 744
202127662681603 – 759
202128661676604 – 748
202129670672603 – 741
202130677666593 – 739
202131681658585 – 731
202132644657588 – 726
202133638650584 – 716
202134615647595 – 699
202135682653599 – 707
202136696659602 – 716
202137633672620 – 724
202138651687631 – 743
202139697699641 – 757
202140755713649 – 777
202141748724663 – 785
202142766735673 – 797
202143740744679 – 809
202144765754692 – 816
202145762760701 – 819
202146819768717 – 819
202147740779737 – 821
202148850789748 – 830
202149771799750 – 848
202150785816759 – 873
202151817835758 – 912
202152786848766 – 930
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.5.2.3 Overledenen aan psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen*
   Overledenen**Overledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201434463367 – 559
20202477471380 – 562
20203403474378 – 570
20204425483385 – 581
20205442484387 – 581
20206400484381 – 587
20207430483372 – 594
20208400480365 – 595
20209439470343 – 597
202010445465345 – 585
202011460453341 – 565
202012447440332 – 548
202013476426332 – 520
202014468411332 – 490
202015475398330 – 466
202016405394336 – 452
202017388385327 – 443
202018387383320 – 446
202019328376313 – 439
202020314375312 – 438
202021343374313 – 435
202022341371311 – 431
202023325368308 – 428
202024328372318 – 426
202025309370321 – 419
202026329370319 – 421
202027351373318 – 428
202028335377307 – 447
202029333381302 – 460
202030348383304 – 462
202031371379298 – 460
202032345378297 – 459
202033489381297 – 465
202034435380305 – 455
202035371376315 – 437
202036344375321 – 429
202037387373318 – 428
202038367374318 – 430
202039354375321 – 429
202040377376324 – 428
202041347379327 – 431
202042369381329 – 433
202043382388330 – 446
202044372392334 – 450
202045336397336 – 458
202046369402338 – 466
202047359409339 – 479
202048367417339 – 495
202049342422336 – 508
202050391432350 – 514
202051390441355 – 527
202052349453360 – 546
202053366460366 – 555
20211388467371 – 563
20212357475384 – 566
20213352479383 – 575
20214373488390 – 586
20215373489392 – 586
20216361489386 – 592
20217362487376 – 598
20218341485370 – 600
20219319474347 – 601
202110350470350 – 590
202111339457345 – 569
202112321444336 – 552
202113330430336 – 524
202114335415336 – 494
202115357401333 – 469
202116347398340 – 456
202117389389331 – 447
202118347386323 – 449
202119367380317 – 443
202120362379316 – 442
202121345377316 – 438
202122396375315 – 435
202123407371311 – 431
202124407375321 – 429
202125329374325 – 423
202126377373322 – 424
202127385376321 – 431
202128407381311 – 451
202129360385306 – 464
202130401387308 – 466
202131396382301 – 463
202132382382301 – 463
202133392385301 – 469
202134398383308 – 458
202135390380319 – 441
202136412378324 – 432
202137368377322 – 432
202138389378322 – 434
202139390379325 – 433
202140393380328 – 432
202141417383331 – 435
202142405384332 – 436
202143439392334 – 450
202144408396338 – 454
202145441401340 – 462
202146394405341 – 469
202147405413343 – 483
202148428421343 – 499
202149461426340 – 512
202150476436354 – 518
202151409445359 – 531
202152417457364 – 550
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.5.2.4 Overledenen aan ziekten van de ademhalingsorganen*
   Overledenen**Overledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201320338219 – 457
20202363354222 – 486
20203294371227 – 515
20204275389241 – 537
20205289399250 – 548
20206316405245 – 565
20207297411225 – 597
20208278411203 – 619
20209298401194 – 608
202010318387189 – 585
202011293365180 – 550
202012351337167 – 507
202013285314170 – 458
202014270288184 – 392
202015262265196 – 334
202016189252197 – 307
202017180240193 – 287
202018184229185 – 273
202019167225187 – 263
202020160216181 – 251
202021146209178 – 240
202022127204175 – 233
202023177197167 – 227
202024140193160 – 226
202025126192157 – 227
202026140186150 – 222
202027146184148 – 220
202028132183142 – 224
202029163182139 – 225
202030151179139 – 219
202031155175137 – 213
202032150172140 – 204
202033242170137 – 203
202034198168136 – 200
202035149166137 – 195
202036128167137 – 197
202037138171141 – 201
202038145178147 – 209
202039180184148 – 220
202040185190155 – 225
202041143195160 – 230
202042169202168 – 236
202043170208174 – 242
202044166215181 – 249
202045144217183 – 251
202046162222187 – 257
202047160231193 – 269
202048159242199 – 285
202049190254197 – 311
202050176276202 – 350
202051170297203 – 391
202052180319209 – 429
202053184330216 – 445
20211183341222 – 460
20212176358226 – 490
20213180374230 – 518
20214193393245 – 541
20215187403254 – 552
20216147409249 – 569
20217167415229 – 601
20218173415207 – 623
20219139405198 – 612
202110175391193 – 589
202111153369184 – 554
202112168340170 – 510
202113173317173 – 461
202114173290186 – 394
202115170268199 – 337
202116187254199 – 309
202117176242195 – 289
202118157232188 – 276
202119180227189 – 265
202120172218183 – 253
202121167211180 – 242
202122184206177 – 235
202123183199169 – 229
202124177195162 – 228
202125156193158 – 228
202126163188152 – 224
202127180186150 – 222
202128176185144 – 226
202129212184141 – 227
202130182181141 – 221
202131187176138 – 214
202132188174142 – 206
202133205172139 – 205
202134176170138 – 202
202135162168139 – 197
202136220169139 – 199
202137202173143 – 203
202138180180149 – 211
202139210186150 – 222
202140207192157 – 227
202141205197162 – 232
202142257204170 – 238
202143251210176 – 244
202144255217183 – 251
202145289219185 – 253
202146216224189 – 259
202147263233195 – 271
202148250244201 – 287
202149240257200 – 314
202150209279205 – 353
202151236300206 – 394
202152221322212 – 432
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.5.2.5 Overledenen aan niet-natuurlijke doodsoorzaken*
   Overledenen**Overledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201200170134 – 206
20202191169132 – 206
20203169168130 – 206
20204168168133 – 203
20205197169134 – 204
20206170171137 – 205
20207187171138 – 204
20208167169138 – 200
20209189168139 – 197
202010177166135 – 197
202011169166136 – 196
202012184162132 – 192
202013175157125 – 189
202014182155122 – 188
202015185153120 – 186
202016165151120 – 182
202017178150122 – 178
202018164148117 – 179
202019149147116 – 178
202020161147115 – 179
202021177147117 – 177
202022162146115 – 177
202023154147115 – 179
202024170150118 – 182
202025166152122 – 182
202026168152122 – 182
202027161154126 – 182
202028167153124 – 182
202029161154127 – 181
202030153153126 – 180
202031168150122 – 178
202032163149119 – 179
202033202148118 – 178
202034164147117 – 177
202035185147114 – 180
202036168148115 – 181
202037183150116 – 184
202038173151116 – 186
202039170153120 – 186
202040171155122 – 188
202041164157124 – 190
202042146162132 – 192
202043169162129 – 195
202044169162131 – 193
202045156162130 – 194
202046165164131 – 197
202047172165132 – 198
202048163167136 – 198
202049195166129 – 203
202050167167132 – 202
202051203169132 – 206
202052181169134 – 204
202053214171135 – 206
20211201172136 – 208
20212179171134 – 208
20213187170132 – 208
20214145169134 – 204
20215167171136 – 206
20216179173139 – 207
20217187173140 – 206
20218175171140 – 202
20219191169140 – 198
202110164168137 – 199
202111174167137 – 197
202112149164134 – 194
202113184159127 – 191
202114180157124 – 190
202115182154121 – 187
202116189153122 – 184
202117157151123 – 179
202118168149118 – 180
202119168148117 – 179
202120146148116 – 180
202121164148118 – 178
202122191148117 – 179
202123159148116 – 180
202124176151119 – 183
202125171153123 – 183
202126175154124 – 184
202127171155127 – 183
202128168154125 – 183
202129180155128 – 182
202130164154127 – 181
202131160152124 – 180
202132183151121 – 181
202133144150120 – 180
202134172148118 – 178
202135155148115 – 181
202136191149116 – 182
202137181151117 – 185
202138156153118 – 188
202139181154121 – 187
202140188157124 – 190
202141185159126 – 192
202142161163133 – 193
202143183163130 – 196
202144188163132 – 194
202145199164132 – 196
202146183166133 – 199
202147201167134 – 200
202148199168137 – 199
202149223168131 – 205
202150198169134 – 204
202151212171134 – 208
202152202170135 – 205
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.5.2.6 Overledenen aan overige natuurlijke doodsoorzaken*
   Overledenen**Overledenen, verwachtOverledenen, verwacht (95%-interval)
20201442463395 – 531
20202470467396 – 538
20203449470395 – 545
20204442475405 – 545
20205436477408 – 546
20206444474400 – 548
20207421475391 – 559
20208442471383 – 559
20209444469380 – 558
202010440464381 – 547
202011448455374 – 536
202012466444361 – 527
202013473434360 – 508
202014463422362 – 482
202015384413359 – 467
202016385404359 – 449
202017419399354 – 444
202018387394354 – 434
202019362392356 – 428
202020369390358 – 422
202021385385349 – 421
202022374382349 – 415
202023353381345 – 417
202024388378343 – 413
202025386376335 – 417
202026382373331 – 415
202027379374325 – 423
202028373376331 – 421
202029352374329 – 419
202030356374332 – 416
202031363373334 – 412
202032373373340 – 406
202033463371338 – 404
202034412366336 – 396
202035399366334 – 398
202036407368333 – 403
202037390369333 – 405
202038400373334 – 412
202039404376336 – 416
202040389382337 – 427
202041391388347 – 429
202042430393347 – 439
202043391396349 – 443
202044417400349 – 451
202045370402350 – 454
202046415410349 – 471
202047366415355 – 475
202048395422357 – 487
202049382427359 – 495
202050431439374 – 504
202051433451382 – 520
202052420457384 – 530
202053441462392 – 533
20211408467399 – 535
20212395471400 – 542
20213425474399 – 549
20214414480410 – 550
20215438482413 – 551
20216438478404 – 552
20217464480396 – 564
20218414476388 – 564
20219411473384 – 562
202110420469386 – 552
202111383460379 – 541
202112399448365 – 531
202113438438364 – 512
202114417426366 – 486
202115379417363 – 471
202116397408363 – 453
202117429403358 – 448
202118439398358 – 438
202119414396360 – 432
202120422394362 – 426
202121372388352 – 424
202122425386353 – 419
202123393384348 – 420
202124399381346 – 416
202125377379338 – 420
202126380376334 – 418
202127387377328 – 426
202128412379334 – 424
202129374378333 – 423
202130429377335 – 419
202131397377338 – 416
202132395376343 – 409
202133382375342 – 408
202134384370340 – 400
202135362369337 – 401
202136415371336 – 406
202137370372336 – 408
202138393377338 – 416
202139440380340 – 420
202140422386341 – 431
202141434392351 – 433
202142433396350 – 442
202143444400353 – 447
202144451404353 – 455
202145459406354 – 458
202146509414353 – 475
202147510419359 – 479
202148489426361 – 491
202149503432364 – 500
202150469444379 – 509
202151441455386 – 524
202152504461388 – 534
* Voorlopige cijfers. ** Aantal volgens ontvangen doodsoorzaakverklaringen.

3.5.3 Trendmatige veranderingen in doodsoorzaken (2015–2021)

In de schatting van de verwachte sterfte is rekening gehouden met het feit dat de bevolking in omvang toeneemt en vergrijst. Daarnaast kan de sterfte aan specifieke doodsoorzaken ook beïnvloed worden door andere factoren, zoals veranderingen in leefstijl (bijvoorbeeld roken en overgewicht), veranderingen in de samenstelling van de bevolking naar sociaaleconomische status, het aanbod en de kwaliteit van de zorg en veranderingen in de medische technologie (Stoeldraijer, 2020b). Door te kijken naar de ontwikkelingen van de sterfte in de tijd, rekening houdend met bevolkingsgroei en vergrijzing, kan een beeld worden gegeven van de invloed van die factoren (gestandaardiseerde sterfte).

In 2020, het eerste jaar waarin de COVID-19-epidemie uitbrak, zette de al dalende trend in de gestandaardiseerde sterfte aan kanker verder door en nam ook de gestandaardiseerde sterfte aan hart- en vaatziekten verder af (Figuur 3.5.3.1). De sterfte aan ziekten van de ademhalingsorganen laat de afgelopen jaren geen duidelijke trend zien. Wel is een duidelijke piek te zien in 2018, die veroorzaakt is door de langdurige griepepidemie in 2017/’18, die leidde tot onder andere een toename van het aantal sterfgevallen aan longontsteking (Harteloh, 2017). Op de langere termijn neemt de gestandaardiseerde sterfte aan ademhalingsziekten wel duidelijk af (Traag en Hoogenboezem, 2021). De gestandaardiseerde sterfte aan psychische aandoeningen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen nam tot 2017 toe en laat in 2018 een daling zien die doorzet tot en met 2020. De sterfte aan niet-natuurlijke doodsoorzaken neemt iets toe. Deze toename wordt met name veroorzaakt door een groeiend aantal mensen dat ongelukkig ten val komt en uiteindelijk als gevolg daarvan komt te overlijden.

De cijfers voor 2021 zijn voorlopig. Voor dit jaar moeten nog circa 2,5 duizend doodsoorzaakverklaringen binnenkomen bij het CBS. Hierdoor zal na ontvangst van de ontbrekende doodsoorzaakformulieren de sterfte van de groepen doodsoorzaken hoger worden. Aan de voorlopige cijfers van 2021 is te zien dat de overledenen naar doodsoorzaken niet veel afwijken van 2020 (Figuur 3.5.3.1). Er zijn enkele kleine verschillen te benoemen. Het aantal overledenen aan hart- en vaatziekten ligt in 2021 ongeveer even hoog als in 2020, waardoor de dalende trend niet door lijkt te zetten. De sterfte aan overige natuurlijke doodsoorzaken is verder toegenomen in 2021. De sterfte aan psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen en ziekten van de ademhalingsorganen ligt lager dan in de jaren voor de COVID-19-epidemie, net als in 2020.

3.5.3.1 Overledenen naar doodsoorzaak, gestandaardiseerd*
 2015 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)2016 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)2017 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)2018 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)2019 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)2020 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)2021 (per 100 duizend van de gemiddelde bevolking)
Nieuwvormingen297,8299,7290,2284,3280,0274,1268,5
Hart- en vaatziekten258,4247,7238,6230,8224,1212,9213,5
Psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen124,7130,3131,3134,2128,6116,6114,3
Ziekten van de ademhalingsorganen83,677,281,285,975,461,157,6
Niet-natuurlijke doodsoorzaken46,048,148,752,051,352,353,0
Overige natuurlijke doodsoorzaken125,3123,6126,9129,7128,3131,1125,5
COVID-190,00,00,00,00,0117,4111,6
*Gestandaardiseerd op de leeftijdsopbouw van 2021. In het jaar 2021 moeten nog circa 2,5 duizend doodsoorzaakformulieren binnenkomen bij het CBS. Hierdoor zal na ontvangst van de ontbrekende doodsoorzaakformulieren de sterfte van de groepen doodsoorzaken hoger worden. Voor alle jaren zijn onbekende doodsoorzaken niet opgenomen in de groep overige natuurlijke doodsoorzaken.

3.6 Discussie

In dit hoofdstuk zijn recente ontwikkelingen met betrekking tot sterfte en doodsoorzaken beschreven. In 2020 en 2021 overleden in totaal 340 duizend mensen. Dat zijn er 30 duizend meer dan verwacht. Deze schatting van de oversterfte komt in het algemeen overeen met schattingen van andere instanties en publicaties. 40 duizend van de overledenen in 2020 en 2021 zijn op basis van de informatie uit de doodsoorzaakverklaringen aan COVID-19 overleden.

In 2020 en 2021 traden er in totaal drie perioden met oversterfte op. Deze perioden waarvoor het CBS eerder oversterfte heeft vastgesteld, vallen samen met de perioden waarin relatief veel mensen aan COVID-19 overleden. In elke golf van oversterfte is een toename te zien in COVID-19-sterfte. Ook vallen de pieken in oversterfte en COVID-19-sterfte en de opvolgende daling samen. Ook in de derde oversterftegolf was er een toename van de COVID-19-sterfte, maar was de oversterfte echter groter dan de sterfte aan COVID-19. Mogelijk dragen andere doodsoorzaken bij aan de oversterfte tijdens die periode, vooral bij 65- tot 80-jarigen.

Dat de sterfte aan COVID-19 hoger is dan de oversterfte, komt mogelijk ook doordat een deel van de overledenen aan COVID-19 waarschijnlijk al kwetsbaar was en nog een beperkte levensverwachting had door andere aanwezige aandoeningen. De hogere COVID-19-sterfte dan de oversterfte was met name zichtbaar tijdens en net na de tweede oversterftegolf. Overigens geldt dit niet voor de leeftijdsgroep 0 tot 50 jaar, daar was de COVID-19-sterfte in 2020 en 2021 juist groter dan de oversterfte.

De sterfte aan andere groepen doodsoorzaken – hart- en vaatziekten, psychische stoornissen en ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen, ziekten van de ademhalingsorganen – lagen alleen rond de tweede oversterftegolf (net) onder de verwachte sterfte. De sterfte in de derde golf lag voor de meeste doodsoorzaken in lijn met de verwachte sterfte. De groep overige natuurlijke doodsoorzaken en de sterfte aan niet-natuurlijke doodsoorzaken lagen iets boven de verwachte sterfte. Aangezien deze groepen zeer diverse oorzaken van overlijden omvatten, is verder onderzoek nodig. Zonder COVID-19 lijken de verhoudingen tussen de verschillende groepen doodsoorzaken niet te veranderen over de tijd.

De doodsoorzaakverklaringen worden door artsen ingevuld en gecodeerd volgens internationaal afgesproken codes van de WHO. Voor meer dan 98 procent van de overledenen in Nederland kan een doodsoorzaakverklaring gekoppeld worden. Het aantal formulieren waaruit geen doodsoorzaak kan worden afgeleid, is laag. Het coderen met het computerprogramma Iris en de jaarlijkse updates zorgen voor een betere internationale vergelijkbaarheid en reproduceerbaarheid van de gegevens. De correspondentie met de artsen die het B-formulier invullen is sinds 2005 uitgebreid, waardoor de kwaliteit van de gegevens verder verbeterd is.

De resultaten in dit hoofdstuk zijn beschrijvend van aard. In dit rapport zijn aanvullende analyses beschreven om een beter beeld te krijgen in welke mate de oversterfte kan worden toegeschreven aan de COVID-19-epidemie en welke andere factoren, inclusief associaties tussen doodsoorzaken die  interactief kunnen bijdragen aan overlijden, hierbij een rol spelen.

Daarnaast geldt dat de onzekerheid rond de schatting van de verwachte sterfte na twee jaar pandemie groter is dan aan het begin van deze periode. Bij de schatting van de verwachte sterfte wordt er van uitgegaan dat de toekomstige trends een voortzetting zijn van de trends uit het verleden, van voor de COVID-19-epidemie. Veranderingen in 2020 kunnen echter van invloed zijn op de sterfte in 2021. Deze veranderingen, die zowel een toename als afname van de sterfte zouden kunnen bewerkstelligen, zijn niet meegenomen in de schatting van de verwachte sterfte in 2021.

3.7 Conclusies

Sinds de start van de COVID-19-epidemie heeft Nederland een aantal perioden gekend waarin sprake was van oversterfte. In dit artikel wordt de oversterfte en de sterfte aan COVID-19 evenals andere doodsoorzaken beschreven in 2020 en 2021. Daarbij wordt gekeken naar verschillen in sterfte naar leeftijd en bij gebruik van langdurige zorg. Trends in de ontwikkeling van doodsoorzaken vanaf 2015 worden beschreven.

Gedurende de eerste oversterftegolf van de COVID-19-epidemie kwam de oversterfte (8,4 duizend) volledig overeen met het aantal door het CBS geregistreerde overledenen aan COVID-19 (8,4 duizend). In de tweede oversterftegolf van de COVID-19-epidemie overleden zo’n 9,5 duizend meer dan verwacht. Het aantal mensen dat aan COVID-19 overleed, was 13 duizend. Tijdens de derde oversterftegolf overleden 11,1 duizend mensen meer dan verwacht. 7,8 duizend mensen overleden aan COVID-19. Mogelijk dragen in de derde oversterftegolf andere doodsoorzaken bij aan de oversterfte, vooral bij 65- tot 80-jarigen. Er zijn echter geen grote verschuivingen in de andere doodsoorzaken (op hoofdgroepen) te zien. Meer onderzoek naar welke oorzaken in de derde oversterftegolf hebben bijgedragen, is nodig.