1. Inleiding

Gepromoveerden vormen de hoogst opgeleide groep in ons land. Met hun kennis en vaardigheden kunnen ze door onderzoek en innovatie een belangrijke bijdrage leveren aan Nederland als kenniseconomie. Het belang van onderzoek en innovatie neemt in Nederland toe, daarom is het streven van de overheid om (nog) meer in te zetten op het aantrekken en behouden van talent (Wiebes, 2019). Deze inzet is tevens onderdeel van de Europe 2020 strategy. Met die strategie moet Europa een dynamische en concurrerende kenniseconomie worden (Europese Commissie, 2010). De afgelopen decennia is het aantal mensen in Nederland dat de academische graad van doctor behaalt sterk gestegen (CBS StatLine, 2020a).

Uit eerder onderzoek blijkt dat de arbeidsparticipatie en beloning van gepromoveerden relatief hoog zijn (Traag en Dirven, 2008). Ook Koier en De Jonge (2018) concluderen dat promoveren loont voor de gepromoveerden zelf en dat dit ook zijn vruchten afwerpt voor de samenleving als geheel. Tegelijkertijd vraagt een promotietraject een grote investering van de promovendus, zowel qua tijd als inzet. Vraag is of het de gepromoveerde oplevert wat hij of zij ervan verwacht had. Met het toenemende aantal promovendi is niet voor iedereen plek binnen de academische wereld, met als gevolg dat een deel van de gepromoveerden elders een baan moet zoeken. Volgens Waaijer (2016) kunnen degenen die er wel in slagen werk binnen de wetenschap te vinden, te maken krijgen met onzekere carrièremogelijkheden. En volgens Van den Broek-Honingh en Vennekens (2020) moeten met name jonge onderzoekers een lange adem hebben om uiteindelijk in aanmerking te komen voor een vaste aanstelling binnen de universiteit.

In dit artikel staan twee onderzoeksvragen centraal die nader ingaan op het promotietraject en de aansluiting op de arbeidsmarkt:
1. hoe kijken gepromoveerden terug op hun promotietraject?
2. hoe vergaat het de gepromoveerden op de arbeidsmarkt?
Voor het beantwoorden van deze vragen wordt gebruikgemaakt van de uitkomsten van het Gepromoveerdenonderzoek 2019, een representatief steekproefonderzoek onder personen die hun doctorstitel hebben behaald aan een Nederlandse universiteit sinds academisch jaar 1990/’91.

Het artikel is als volgt opgebouwd. Paragraaf 2 beschrijft allereerst kenmerken van de gepromoveerden in Nederland. In paragraaf 3 komt de eerste onderzoeksvraag aan bod, namelijk hoe gepromoveerden terugkijken op hun promotieonderzoek. Vervolgens gaat paragraaf 4 in op de tweede onderzoeksvraag en wordt aan de hand van diverse indicatoren besproken hoe gepromoveerden het op de arbeidsmarkt doen. Paragraaf 5 presenteert tot slot de belangrijkste conclusies.

Gepromoveerdenonderzoek 2019

In 2019 heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor de derde keer een enquête uitgevoerd onder gepromoveerden. Het Gepromoveerdenonderzoek vindt eens in de vijf jaar plaats en maakt deel uit van een internationaal project dat geïnitieerd is door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), het statistisch instituut van Unesco (UIS) en het statistische bureau van de Europese Unie (Eurostat). Doel van dit onderzoek is het vergroten van het inzicht in de loopbanen van gepromoveerden na het behalen van hun doctoraat. Een ander belangrijk thema is hoe gepromoveerden hun promotieperiode hebben ervaren. Eerder verscheen over de enquête uit 2019 ook al een rapport waarin enkele belangrijke resultaten op hoofdlijnen staan beschreven (Van Thor en Alejandro Perez, 2020).

De doelpopulatie van het onderzoek bestaat uit alle personen die hun doctorstitel aan een bij de Vereniging van Universiteiten (VSNU) aangesloten Nederlandse universiteit hebben behaald tussen academisch jaar 1990/’91 en 2017/’18, die op peilmoment 1 december 2018 jonger waren dan 70 jaar en die op dat moment volgens de Basisregistratie Personen (BRP) in Nederland woonachtig waren. Dit laatste criterium is noodzakelijk om de actuele adresgegevens van gepromoveerden te kunnen koppelen en hen per brief uit te kunnen nodigen voor deelname aan het onderzoek. Er is geen informatie beschikbaar over personen die in Nederland gepromoveerd zijn maar inmiddels in het buitenland wonen en personen die in het buitenland zijn gepromoveerd en in Nederland wonen.

Er bestaat in Nederland geen gepromoveerdenregister dat als bron kan dienen voor dit onderzoek. Om een goed steekproefkader te kunnen maken, is daarom de hulp ingeroepen van de bij de VSNU aangesloten universiteiten. Het gaat om achtereenvolgens de Erasmus Universiteit Rotterdam, Open Universiteit, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Tilburg University, Universiteit Leiden, Universiteit Maastricht, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam en Wageningen Universiteit. Zij hebben medewerking aan het onderzoek verleend door gegevens over hun gepromoveerden ten behoeve van dit onderzoek aan het CBS ter beschikking te stellen. In het algemeen zijn de aangeleverde gegevens uit recentere jaren vollediger dan die uit het begin van de jaren ’90.

Het Gepromoveerdenonderzoek 2019 is uitgevoerd in de periode maart-april 2019. Gepromoveerden aan Nederlandse universiteiten ontvingen een aanschrijfbrief waarin zij uitgenodigd werden om een online vragenlijst in te vullen. Er werden maximaal twee rappelbrieven verstuurd om de respons te verhogen. De uitnodigingsbrieven en de vragenlijst waren enkel in de Nederlandse taal beschikbaar. De uitgezette steekproef bedroeg circa 20 duizend gepromoveerden. Hiervan hebben er ruim 9,7 duizend aan het onderzoek deelgenomen (49,6 procent). Zij vertegenwoordigen in totaal bijna 67 duizend gepromoveerden die tot de doelpopulatie behoren.