Auteur: Dr. B. Klijs
Monitor online platformen 2020

7. Maatschappelijk perspectief

COVID-19 had in 2020 een grote impact op de maatschappij. In hoeverre hadden de maatregelen die genomen werden ook invloed op de online platformen? Enerzijds kregen online platformen die producten verkopen misschien meer gebruikers doordat fysieke winkels waren gesloten. Anderzijds zagen platformen misschien minder transacties, doordat datgene wat ze aanbieden niet meer kon plaatsvinden. Denk aan platformen voor uitwisseling van concertkaarten, of een platform voor banen in de horeca.

Daling transacties bij meeste platformen

Vier op de tien online platformen zag in 2020 een daling van het aantal transacties door COVID-19 en de maatregelen daartegen, zie tabel 7.1. Bij twee op de tien was het aantal transacties zelfs erg gedaald. Bijna twee op de tien zag juist een stijging in de transacties via het online platform.

7.1 Effecten van COVID-19 (of maatregelen daartegen) op het aantal transacties via het platform, 2020
Platformen (%)
(Erg) Gestegen17,3
Geen invloed25,6
(Erg) Gedaald39,8
Exclusief platformen die aangaven dat dit niet van toepassing was, bijvoorbeeld omdat ze geen transacties via het platform hadden.

7.2 Effecten van COVID-19 (of maatregelen daartegen) op het aantal transacties via het platform, 2020
id_cols(Erg) Gedaald (% van platformen)Geen invloed (% van platformen)(Erg) Gestegen (% van platformen)
Arbeid57,329,313,3
Digitale diensten46,74013,3
Energie en duurzaamheid37,531,231,2
Financieel30,647,222,2
Hobby622216
Horeca65,24,330,4
Informatie46,437,516,1
Marktplaatsen17,447,834,8
Overig64,314,321,4
Reclame en marketing503020
Retail27,736,236,2
Sociaal32,730,936,4
Sport en Cultuur7023,36,7
Vakantieverblijf761410
Vastgoed32,651,216,3
Vervoer59,325,914,8
Zorg28,635,735,7

Sociale platformen, platformen uit de zorg, en uit de retail-branche kenden het vaakst een stijging in het aantal transacties. Ongeveer 35 procent van deze platformen zag het gebruik toenemen, zie figuur 7.2.

Platformen voor het boeken van vakantieverblijven, en uit de sport- en cultuurbranches zagen het vaakst een daling. In deze sectoren kende meer dan 70 procent een daling van het aantal transacties.

Opvallend is dat in de horeca er zowel veel platformen zijn met stijgingen, als met dalingen (hoewel de ‘dalers’ de overhand hebben). De dalers zijn onder andere platformen die aan bedrijven leveren, bijvoorbeeld een horecagroothandel, platformen voor het vinden van personeel in de horeca, of platformen die arrangementen in restaurants bieden. De stijgers zijn voornamelijk platformen die eten bezorgen, bijna allemaal gericht op huishoudens.

Helft platformen dient publiek belang

In de enquête platformsamenleving is een aantal vragen opgenomen die betrekking hebben op de maatschappelijke context waarbinnen online platformen actief zijn. Zo is er gevraagd aan welke publieke belangen het online platform een positieve bijdrage levert. Het platform kan bijvoorbeeld bijdragen aan sociale contacten en vereenzaming tegengaan. Het kan bepaalde vormen van zorg beter toegankelijk maken, of bijvoorbeeld zorgen voor meer duurzaamheid.

De helft van de platformen dient een publiek belang, zie tabel 7.3. Vooral platformen in de zorg (79 procent), en in de energie- en duurzaamheid-branche (88 procent) dienen vaak een publiek belang. Platformen voor het boeken van vakantieverblijven en in de vastgoedbranche dragen het minst vaak bij aan publieke belangen, hoewel in deze branches toch nog 29 procent aangeeft een publiek belang te dienen.

7.3a Percentage platformen dat ook een publiek belang dient, naar soort aanbieder en afnemer, 2020
Alle platformen49
Aanbieder is bedrijf, afnemer is bedrijf37
Aanbieder is bedrijf, afnemer is huishouden47
Aanbieder is bedrijf, afnemer is bedrijf of huishouden53
Aanbieder is huishouden, afnemer is huishouden46
Huishoudens is inclusief zzp'ers.

7.3b Percentage platformen dat ook een publiek belang dient, naar soort aanbieder en soort afnemer, 2020
AanbiedersAfnemers
Bedrijven4343
Huishoudens en zzp'ers 4252
Non-profit organisaties9085
Mix6157
Onbekend3933

7.3c Percentage platformen dat ook een publiek belang dient, naar soort product, 2020
Diensten52
Goederen42
Informatie50

7.3d Percentage platformen dat ook een publiek belang dient, naar branche platform, 2020
Arbeid53
Digitale diensten32
Energie en duurzaamheid88
Financieel40
Hobby61
Horeca46
Informatie49
Marktplaatsen36
Overig71
Reclame en marketing36
Retail39
Sociaal66
Sport en Cultuur65
Vakantieverblijf29
Vastgoed29
Vervoer39
Zorg79

Publiek belang vaak duurzaamheid

Het bevorderen van duurzaamheid wordt het vaakst genoemd als publiek belang, zie tabel 7.4. Voorbeelden zijn het stimuleren van een circulaire economie, het delen of hergebruik van goederen, en het terugdringen van fysieke vervoersbewegingen. Een bijdrage aan het klimaat en de energietransitie wordt ook genoemd.

Zorg en gezondheid wordt ook vaak als thema genoemd. De online platformen noemden onder andere het bevorderen van toegankelijkheid en efficiëntie van de zorg, en het stimuleren van sport en beweging.

Andere publieke belangen die gediend worden zijn verbetering van sociale contacten en welzijn, denk aan het terugdringen van eenzaamheid, en het bevorderen van sociale cohesie. Daarnaast dienen online platformen ook belangen als het verhogen van transparantie in de markt en het zorgen voor een betere en veiligere leefomgeving.

7.4 Terrein van publiek belang, 2020
Platformen (%)
Duurzaamheid14,9
Zorg / gezondheid12,2
Sociaal / welzijn9,9
Werk5,1
Onderwijs en educatie4,2
Leefomgeving3,7
Veiligheid2,7
Ondernemerschap2,4
Transparantie2,4
Kunst & cultuur2,1
Overig17,1
Platformen konden meerdere publieke belangen opgeven.

Algoritmen en gebruikersgegevens

Door het verzamelen van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen3) kunnen gebruikers van het platform gerichter worden benaderd en kunnen bedrijfsprocessen worden geoptimaliseerd. Vaak roept de verzameling van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen vragen op die raken aan privacy, lock-in-effecten, en bescherming van de consument in algemene zin.

Hieronder wordt daarom ingegaan op de manier waarop algoritmen worden ingezet door online platformen, en de gegevens die online platformen verzamelen over de gebruikers ervan.

1 op 3 online platformen gebruikt algoritmen

Algoritmen werden door 34 procent van de online platformen gebruikt. In de vervoersbranche gebeurde dit het vaakst, zie figuur 7.5.

Voor het algoritme-gebruik maakt het weinig uit of aanbieders of afnemers bedrijf of huishouden zijn. Bij platformen die zich richten op informatie gebruikt 27 procent algoritmen. Bij platformen die zich richten op goederen en diensten kwam dit vaker voor: 42 procent resp. 35 procent.

7.5 Platformen die algoritmen gebruiken, 2020
id_colsperc (% van platformen)
Arbeid41,1
Digitale diensten10,5
Energie en duurzaamheid35,3
Financieel28,6
Hobby21,3
Horeca28,6
Informatie38,5
Marktplaatsen32,1
Overig23,5
Reclame en marketing35,7
Retail45,6
Sociaal34,3
Sport en Cultuur27
Vakantieverblijf34,5
Vastgoed31,4
Vervoer58,1
Zorg21,1

Algoritmen vooral gebruikt voor matching

Het zo goed mogelijk ‘matchen’ van aanbieders en afnemers is het belangrijkste doel waarbij algoritmes worden ingezet, zie figuur 7.6. Van de platformen die algoritmes inzetten, gebruikte 68 procent ze om de beste aanbieders en afnemers met elkaar te koppelen. 26 procent van deze online platformen zette algoritmes in om advertenties te tonen aan specifieke doelgroepen.

Bij een kleiner aandeel van de platformen worden algoritmes gebruikt om het aanbod aan te passen aan de vraag, of om de prijs dynamisch vast te stellen. Daarnaast werden algoritmes soms gebruikt om goed of slecht beoordeelde aanbieders meer of minder werk te geven, of om slecht beoordeelde aanbieders of afnemers geheel te weren van het platform.

7.6 Hoe worden algoritmen ingezet, 2020
id_colsperc (% van platformen dat algoritmes inzet)
Koppelen van afnemers en aanbieders67,9
Dataverwerking en analyse30,8
Advertenties richten op doelgroepen25,8
Sturen vraag en aanbod bij fluctuerende vraag13,8
Vaststellen prijs transactie o.b.v. vraag en aanbod11,2
Bepalen werkaanbod o.b.v. reviews8,8
Ontzeggen toegang platform bij slechte beoordeling8,3
Anders7,5

Verzameling van gegevens van gebruikers

Online platformen verzamelen gegevens van gebruikers. Het kan dan gaan om relatief onschuldige zaken als het registreren van een adres, om te weten waar een product geleverd dient te worden. Het kan echter ook gaan om uitgebreide verzameling van persoonsgegevens van de gebruikers van het platform, met als doel deze door te verkopen aan adverteerders of dataverzamelingsbedrijven.

72 procent van de platformen verzamelde gegevens van aanbieders of afnemers. Dit percentage is in alle branches ongeveer even hoog.

Platformen die vooral informatie bieden verzamelden het minst vaak gegevens van gebruikers: 64 procent. Bij platformen die zich richten op goederen lag dit aandeel hoger (78 procent) evenals bij diensten (76 procent).

De gegevens worden het vaakst verzameld wanneer een gebruiker zich registreert op het platform, zie tabel 7.7. Daarnaast worden bij een deel van de platformen ook tijdens het gebruik van het platform gegevens over de aanbieder of afnemer verzameld.

7.7 Van wie en wanneer worden gegevens verzameld, 2020
Platformen (%)
Gegevens van aanbieders, bij registratie55,0
Gegevens van aanbieders, bij gebruik22,5
Gegevens van afnemers, bij registratie48,6
Gegevens van afnemers, bij gebruik30,2

Gebruik van verzamelde gegevens

De door het platform verzamelde gegevens worden voornamelijk gebruikt om aanbieders en afnemers te koppelen (40 procent van de platformen), om klantendossiers bij te houden en om analyses uit te voeren (beide bij 26 procent van de platformen), zie figuur 7.8.

Opvallend is dat slechts 1 procent van de platformen de gebruikersgegevens zegt te delen met derden. Veruit de meeste platformen zeggen de verzamelde gegevens alleen intern te gebruiken.

7.8 Waarvoor worden de verzamelde gegevens gebruikt, 2020
id_colsperc (% van platformen)
Afnemers en aanbieders koppelen39,9
Klantendossiers bijhouden26,1
Analyses uitvoeren25,8
Het betalingssysteem goed laten functioneren18,3
Advertenties richten op doelgroepen9,3
Een audit trail vastleggen8,8
Algoritmen verbeteren6,8
Anders6,7
Delen met derden0,8

 

 

3) Een algoritme is een set (beslis)regels (meestal in de vorm van een computerscript) die wordt gebruikt om processen (dataverwerking) automatisch te laten verlopen.