Overheidsoverschot van 10 miljard euro in eerste halfjaar 2022

Na twee coronajaren met tekorten schrijft de overheid weer zwarte cijfers over het eerste halfjaar. De afgelopen twintig jaar behaalde de overheid alleen in 2018 en 2019 hogere overschotten over het eerste halfjaar. Wel worden in de tweede helft van 2022 extra uitgaven van de overheid verwacht. De miljoenennota 2023 van het ministerie van Financiën gaat uit van een tekort van 8,5 miljard euro voor heel 2022, oftewel 0,9 procent van het bruto binnenlands product (bbp). 

Inkomsten overheid 12 procent toegenomen

De overheidsinkomsten stegen het eerste halfjaar met 12 procent, oftewel 22 miljard euro, ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Ruim 17 miljard euro van de toename kwam uit belastingen en wettelijke premies. Met name de vennootschapsbelasting en de btw droegen bij aan deze toename, respectievelijk met bijna 7 miljard euro en bijna 5 miljard euro. Ook stegen de inkomsten uit de loon- en inkomstenheffing met 4 miljard euro. De opbrengsten uit de energiebelasting namen daarentegen door lagere tarieven en iets minder verbruik met 1 miljard euro af. De collectievelastendruk bedroeg 39,3 procent van het bbp. Vanaf 2020 bedraagt de collectievelastendruk meer dan 39 procent. Tien jaar geleden was de lastendruk 4 procentpunt lager. 

De overige inkomsten namen met 4 miljard euro toe. Hogere aardgasprijzen hebben geleid tot 3 miljard euro meer aan opbrengsten uit aardgas.

Uitgaven licht afgenomen

De overheidsuitgaven zijn het eerste halfjaar met 1 miljard euro licht afgenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Vanaf 2017 zijn de uitgaven na jarenlange stabilisatie toegenomen. De laatste twee jaar was de toename nog sterker als gevolg van de corona-uitgaven. De afname in de eerste helft van 2022 lijkt een tijdelijke trendbreuk omdat op basis van de recente miljoenennota extra uitgaven in de tweede helft van 2022 en in 2023 worden verwacht. 

Door de afbouw van de coronamaatregelen van het Rijk zijn de subsidies in de eerste helft van 2022 bijna 10 miljard euro lager dan vorig jaar in dezelfde periode. Tegenover deze lagere lasten stonden hogere uitgaven, vooral aan beloningen van overheidspersoneel en aan uitkeringen en zorg, tezamen 6 miljard euro meer dan halverwege vorig jaar. Daarnaast namen de kapitaaloverdrachten met 2 miljard euro fors toe, onder meer door compensatie van de NAM in het kader van aardgasopslag in Norg.

Schuldquote eerste halfjaar gedaald

Ondanks het overschot van 10 miljard euro nam in het eerste halfjaar de schuld van de overheid toe, met 9 miljard euro tot 458 miljard euro. Het overtollige geld heeft de overheid gestald op bankrekeningen en deposito’s, die met 16 miljard euro zijn toegenomen.

De schuld als percentage van het bbp kwam aan het eind van het tweede kwartaal van 2022 uit op 50,9 procent van het bbp. Dit is een daling van 1,6 procentpunt ten opzichte van eind 2021. Weliswaar nam de schuld in euro’s toe, maar het bbp is afgelopen halfjaar veel sterker toegenomen. De schuldquote bereikte tijdens de coronacrisis, aan het eind van het derde kwartaal van 2020, nog een top van 55,3 procent. Nu nadert de schuldquote de laagste stand sinds de kredietcrisis, die eind 2019 werd genoteerd. Toen bedroeg de schuldquote 48,5 procent. 

Het overheidssaldo en de schuldquote zijn belangrijke graadmeters voor de stand van de overheidsfinanciën in een land. De Europese normen hiervoor zijn een maximaal tekort van 3 procent in een jaar en een maximale schuld van 60 procent van het bbp aan het eind van het jaar. De schuld en het tekort kwamen in 2021 beide onder de norm uit. Vanwege de uitzonderlijke omstandigheden als gevolg van de coronapandemie heeft de Europese Commissie de Europese begrotingsregels echter tijdelijk opgeschort.