Drugsgebruik en (mentale) gezondheid

Drugsgebruik en gezondheid kunnen op verschillende manieren samenhangen. Ten eerste kan het gebruik van drugs leiden tot gezondheidsproblemen. Denk aan acute gezondheidsproblemen die worden veroorzaakt door bijvoorbeeld overdosering, maar ook aan lichamelijke of psychische klachten die op de lange termijn kunnen ontstaan. Ook andersom geldt dat het ervaren van psychische klachten kan leiden tot (meer) drugsgebruik (Volksgezondheid en Zorg, z.d.). Ten tweede kan het zo zijn dat mensen gelukkiger worden van het gebruik van drugs en hun (mentale) gezondheid door het gebruik juist als beter of positiever ervaren.

Naast een directe samenhang tussen drugsgebruik en gezondheid, kunnen er ook gemeenschappelijke factoren zijn waardoor mensen een meer of minder goede gezondheid hebben én waardoor mensen al dan niet drugs gebruiken (Trimbos-instituut, z.d.). Ter illustratie: jongvolwassenen die veel uitgaan en festivals bezoeken kunnen zowel een betere gezondheid dan gemiddeld hebben als ook meer drugs gebruiken, zonder dat het gaat om een directe oorzaak-gevolg-relatie. Alhoewel hier in de huidige publicatie niet verder op wordt ingegaan, is het van belang deze kanttekening te maken als wordt gesproken over de samenhang tussen drugsgebruik en gezondheid.

Deze publicatie geeft op twee manieren meer inzicht in de relatie tussen drugsgebruik en (mentale) gezondheid:

1. Hoe ervaren drugsgebruikers hun gezondheid in het algemeen? En hoe is hun mentale gezondheid als het gaat om psychische klachten, angst, slaapproblemen en depressieve klachten?
2. Hoe ziet het drugsgebruik er uit bij mensen met een minder goede (mentale) gezondheid?

Aan de hand van deze vragen wordt de samenhang tussen drugsgebruik en (mentale) gezondheid beschreven (hoofdstuk 4). Voorafgaand schetst hoofdstuk 3 de achtergrond met een beknopt overzicht van het drugsgebruik in Nederland en is in hoofdstuk 2 meer te vinden over de definities, terminologie en gebruikte methode. Afgesloten wordt met een conclusie in hoofdstuk 5.

De data in deze publicatie zijn afkomstig uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor (CBS, z.d.), een onderdeel van de kern van de Leefstijlmonitor van het CBS in samenwerking met het RIVM en Trimbos-Instituut. De Gezondheidsenquête heeft als doel een overzicht te geven van de gezondheid, medische contacten en leefstijl van de bevolking in Nederland. Binnen het blok leefstijl wordt ook gevraagd naar middelengebruik, waaronder drugsgebruik.

Omdat de Gezondheidsenquête een jaarlijks onderzoek is kunnen ook ontwikkelingen over de tijd in de relatie tussen drugsgebruik en (mentale) gezondheid in kaart worden gebracht. In deze publicatie zijn data van de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor voor de jaren 2015 tot en met 2022 gebruikt, waarbij geselecteerd is op alle deelnemers van 18 jaar of ouder (hierna: Nederlanders).

2.1 Definities en terminologie

Met drugsgebruik wordt het gebruik van een of meer van de volgende middelen bedoeld (zonder daarbij rekening te houden met de frequentie en hoeveelheid die wordt gebruikt):

• Cannabis (hasj, wiet, marihuana)
• Amfetamine (zoals pep en speed)
• MDMA of ecstasy (XTC)
• LSD
• Paddo's (hallucinogene paddenstoeltjes of magic mushrooms)
• Cocaïne (crack, gekookte coke, freebase)
• Heroïne (horse, smack of bruin)
• GHB
• Methadon
• 4-Fluoramfetamine (4-FA, 4-FMP of Flux)¹⁾
• Overige drugs.

Het gebruik van lachgas wordt in deze publicatie niet meegenomen als drugsgebruik. Vanaf 2018 wordt het gebruik van lachgas ook uitgevraagd in de Gezondheidsenquête. Sinds 1 januari 2023 is de handel, productie en het bezit van lachgas verboden (Rijksoverheid, z.d.). Voor deze datum was lachgas voor recreatief gebruik nog niet verboden.

Voor dit onderzoek is gekeken naar het drugsgebruik in het afgelopen jaar. Meer exact gaat hierbij om gebruik van drugs in de 12 maanden voorafgaand aan het moment van deelname aan het onderzoek.

Gezondheidsklachten die kunnen ontstaan na het gebruik van drugs zijn niet voor alle drugs hetzelfde (Rijksinstituut voor volksgezondheid en Milieu [RIVM], z.d.). Zo kunnen de korte- en langtermijneffecten verschillen, maar zijn ook lichamelijke of psychische klachten die zich kunnen ontwikkelen niet voor alle drugs vergelijkbaar. Om die reden wordt in dit onderzoek onderscheid gemaakt tussen verschillende type drugsgebruikers:

• In het afgelopen jaar cannabis maar geen andere drugs gebruikt (hierna: gebruikers van uitsluitend cannabis)²⁾
• In het afgelopen jaar cannabis en andere drugs gebruikt (hierna: combigebruikers)
• In het afgelopen jaar geen cannabis, maar wel andere drugs gebruikt (hierna: gebruikers van andere drugs)

Verder wordt in deze publicatie de groep beschreven die in het afgelopen jaar geen drugs heeft gebruikt (hierna: niet-gebruikers).

In deze publicatie komen de volgende indicatoren voor (mentale) gezondheid aan bod:

• Ervaren gezondheid minder dan goed
  Het percentage personen dat gaat wel, slecht of zeer slecht antwoordt op de vraag ‘Hoe is over het algemeen uw gezondheid?'
• Slaapproblemen
  Het percentage personen dat nogal of (heel) veel last heeft van slaapproblemen in de 2 weken voorafgaand aan deelname aan het onderzoek. Het kan gaan om moeite met in slaap vallen, moeite om door te slapen of te vroeg wakker worden. De indicator ‘slaapproblemen’ is beschikbaar vanaf 2017.
• Psychische klachten
  Het percentage personen dat een score heeft van minder dan 60 op de Mental Health Inventory (MHI). Dit is een internationale standaard voor een specifieke meting van psychische klachten, bestaande uit 5 vragen (CBS, 2015).
• Angst
  Het percentage personen dat in de 12 maanden voorafgaand aan deelname aan het onderzoek erg angstige periode(s) heeft ervaren die minstens 2 weken aanhielden. De indicator ‘angst’ is beschikbaar vanaf 2021.
• Depressieve klachten
  Het percentage personen dat ja antwoordt op de vraag ‘Heeft of had u in de afgelopen 12 maanden een depressie?’. Het betreft hier zelf gerapporteerde depressie, wat niet overeen hoeft te komen met gediagnosticeerde depressie door een arts of specialist.

2.2 Weging

Voor verschillen in de samenstelling van de respons tussen de Gezondheidsenquête en de totale Nederlandse bevolking wordt een correctie toegepast door middel van een weegfactor. Iedere respondent in de dataset krijgt een individueel gewicht toegekend waarin rekening is gehouden met bepaalde achtergrondkenmerken. Meer gedetailleerdere informatie over de weging van de Gezondheidsenquête is te vinden in het document Weging Gezondheidsenquête 2014 (CBS, 2019).

In de jaren 2020 en 2021 werd de dataverzameling voor de Gezondheidsenquête gehinderd door de coronacrisis en de bijbehorende maatregelen. In bepaalde perioden in beide jaren was het niet mogelijk om aan huis interviews af te nemen en werd er uitsluitend via internet geënquêteerd. Hierdoor was het noodzakelijk het weegmodel in die jaren aan te passen. Daarbij is gebruik gemaakt van tijdreeksmodellen om te kunnen corrigeren voor het wegvallen van een deel van de dataverzameling. Op deze manier zijn de cijfers zo goed mogelijk vergelijkbaar gemaakt met die van eerdere jaren.

2.3 Achtergrondkenmerken

De achtergrondkenmerken die in deze publicatie worden gebruikt zijn geslacht, leeftijd en onderwijsniveau. Voor leeftijd ligt de nadruk met name op de groep 18- tot 49-jarigen en is de groep 50 jaar of ouder samengevoegd (50-plussers). Dit omdat drugsgebruik onder 50-plussers minder voorkomt. Onderwijsniveau is in drie groepen onderverdeeld: laag, middelbaar en hoog. Daarbij geldt dat voor het onderwijsniveau van 18- tot 24-jarigen wordt gekeken naar het hoogst gevolgde onderwijsniveau en voor 25-plussers naar het hoogst behaalde onderwijsniveau.

2.4 Analyses

In hoofdstuk 3 wordt kort een overzicht gegeven van drugsgebruik in Nederland en van de kenmerken van de verschillende groepen (uitsluitend cannabisgebruikers, combigebruikers, gebruikers van andere drugs en niet-gebruikers). Om meer massa, dat wil zeggen een groter aantal onderzoekspersonen in deze groepen, te krijgen zijn de jaren 2021 en 2022 samengevoegd. Datzelfde geldt voor weergegeven trends. In dat geval zijn de volgende achtereenvolgende jaren samengevoegd: 2015/2016, 2017/2018, 2019/2020 en 2021/2022.

In hoofdstuk 4 is voor de verschillende indicatoren van (mentale) gezondheid onderzocht in hoeverre deze voorkomen bij drugsgebruikers en niet-gebruikers. Ook is gekeken in hoeverre personen die (mentale) gezondheidsproblemen ervaren drugs gebruiken. Daarbij is rekening gehouden met verschillen in geslacht, leeftijd en onderwijsniveau door middel van multivariate logistische regressie. Verschillen worden alleen als dusdanig aangeduid als ze ook na deze correctie significant blijven, dat wil zeggen een p-waarde hebben lager dan 0,05. In hoofdstuk 4 worden enkel de middels Multiple Classification Analysis (MCA) gecorrigeerde cijfers weergegeven, waarbij de kenmerken leeftijd, geslacht en onderwijsniveau zijn meegenomen in de percentages. Zie het document (Israëls, 2010) voor meer informatie over standaardisatie van cijfers en MCA.

Hoeveel Nederlanders gebruiken drugs? Welke verschillen zijn er tussen bevolkingsgroepen? En wat zijn de trends in drugsgebruik? Deze vragen worden hier met kerncijfers beantwoord als introductie en achtergrond bij het volgende hoofdstuk waarin de relatie met gezondheid aan bod komt. Voor meer cijfers rondom drugsgebruik zie de Nationale Drug Monitor (Trimbos-instituut, z.d.).

3.1 Drugsgebruik in 2021-2022

1 op de 10 volwassen Nederlanders gebruikt drugs in 2022

In 2022 geven 1,4 miljoen Nederlanders van 18 jaar of ouder (10 procent van de 18-plus bevolking) aan weleens drugs te hebben gebruikt in het afgelopen jaar, waarvan 880 duizend personen (6 procent) dat ook in de afgelopen maand deden.

Cannabis de meeste gebruikte drug

5 procent van de Nederlanders geeft aan weleens cannabis te hebben gebruikt in het afgelopen jaar, zonder ook andere drugs te gebruiken in dezelfde periode. Dit zijn ongeveer 700 duizend Nederlanders. Daarmee is cannabis de meest gebruikte drugs. Verder zegt 3 procent zowel cannabis als andere drugs te hebben gebruikt (combigebruiker) en gebruikt 2 procent enkel andere drugs dan cannabis.

Drugsgebruik het hoogst bij jongvolwassenen, mannen en hoogopgeleiden

Meer mannen dan vrouwen geven aan in het afgelopen jaar drugs te hebben gebruikt: 14 tegen 7 procent. Van de mannen zegt 7 procent in de afgelopen 12 maanden uitsluitend cannabis te hebben gebruikt, van de vrouwen zegt 3 procent dat (zie bijlagetabellen). Ook bij combigebruik zijn het de mannen die vaker gebruiken dan de vrouwen. Bij gebruik van andere drugs is er geen verschil tussen beide.

Tussen leeftijdsgroepen bestaan duidelijke verschillen in het drugsgebruik in het afgelopen jaar. Het drugsgebruik is het hoogst bij Nederlanders van 20 tot 25 jaar (31 procent), gevolgd door de groep 18- en 19-jarigen (27 procent) en 25- tot 30-jarigen (eveneens 27 procent). Met name het gebruik van uitsluitend cannabis is bij deze leeftijdsgroepen hoog (zie bijlagetabellen). Bij 50-plussers is het drugsgebruik het laagst: 3 procent van hen heeft weleens drugs gebruikt in het afgelopen jaar.

Bij hoogopgeleide Nederlanders is het drugsgebruik met 13 procent het hoogst, bij laagopgeleiden het laagst (6 procent). Bij personen die alleen cannabis gebruiken zijn de verschillen naar onderwijsniveau het kleinst (zie bijlagetabellen).

3.2 Trends in drugsgebruik

Drugsgebruik sinds 2015 toegenomen

Tussen 2015/2016 en 2021/2022 is het percentage Nederlanders dat aangeeft in het afgelopen jaar drugs te hebben gebruikt toegenomen van 8 naar 10 procent. Deze toename is te zien bij combigebruikers en gebruikers van andere drugs. Het percentage dat uitsluitend cannabis gebruikt is sinds 2015 vrijwel gelijk gebleven.

Hoe ervaren drugsgebruikers hun gezondheid in het algemeen? Hoe is hun mentale gezondheid als het gaat om psychische klachten, angst, slaapproblemen en depressieve klachten? En hoe ziet het drugsgebruik er uit bij mensen met een minder goede (mentale) gezondheid? Om deze samenhang tussen drugsgebruik en gezondheid in kaart te brengen zijn op basis van data uit de Gezondheidsenquête drugsgebruikers en niet-gebruikers op verschillende gezondheidsaspecten met elkaar vergeleken. Daarbij is telkens rekening gehouden met verschillen in geslacht, leeftijd en onderwijsniveau. Opgemerkt wordt dat een eventuele samenhang tussen drugsgebruik en gezondheid niet hoeft te betekenen dat ook een causaal verband tussen beide bestaat.

4.1 Drugsgebruik en (mentale) gezondheid in 2021-2022

Drugsgebruikers ervaren vaker (mentale) gezondheidsproblemen

In de periode 2021/2022 geeft 24 procent van de niet-gebruikers aan hun gezondheid over het algemeen als minder goed te ervaren. Bij drugsgebruikers ligt dit met 30 procent hoger.

Drugsgebruikers ervaren ook vaker mentale gezondheidsproblemen dan niet-gebruikers. Zo ervaart 35 procent van de drugsgebruikers slaapproblemen (tegen 23 procent van de niet-gebruikers), geeft 25 procent aan psychische klachten te ervaren (tegen 13 procent), heeft 29 procent te maken gehad met angstige periodes (tegen 16 procent) en heeft 22 procent volgens eigen zeggen last (gehad) van een depressie (tegen 9 procent).

Gebruikers van uitsluitend cannabis en combigebruikers ervaren meeste mentale gezondheidsproblemen

Van de verschillende type drugsgebruikers ervaren personen die uitsluitend cannabis gebruiken hun algemene gezondheid het vaakst als minder goed. Ook ervaren zij van alle drugsgebruikers het vaakst slaapproblemen. Het ervaren van psychische klachten, en meer specifiek angst en depressie, wordt het vaakst aangegeven door combigebruikers. Gebruikers van andere drugs geven het minst vaak aan (mentale) gezondheidsproblemen te ervaren, al ligt dit aandeel bij hen nog altijd hoger dan bij niet-gebruikers.

4.2 Trends in drugsgebruik en (mentale) gezondheid

Ervaren gezondheid blijft onder drugsgebruikers gelijk

Sinds 2015 is het aandeel drugsgebruikers dat hun eigen gezondheid als minder goed ervaart vrijwel gelijk gebleven. Dit geldt ook voor de groep niet-gebruikers.

Wel ervaren gebruikers van andere drugs hun gezondheid in 2021/2022 vaker als minder goed dan in 2015/2016 (21 tegen 27 procent). Hoewel de ervaren gezondheid van combigebruikers door de jaren heen schommelt, zijn er bij hen geen significante verschillen tussen 2015/2016 en 2021/2022. Ook bij personen die alleen cannabis gebruiken blijft de ervaren gezondheid vrijwel gelijk.

Toename van slaapproblemen bij gebruikers van uitsluitend cannabis en combigebruikers

In 2021/2022 ervaren drugsgebruikers vaker slaapproblemen dan in 2017/2018 (35 tegen 30 procent)³⁾. Bij niet-gebruikers is deze toename niet te zien.

De toename in het aandeel drugsgebruikers met slaapproblemen is toe te schrijven aan de stijging van slaapproblemen bij personen die alleen cannabis gebruiken en bij combigebruikers. Gebruikers van andere drugs ervaren in 2017/2018 en 2021/2022 evenveel slaapproblemen.

Drugsgebruikers ervaren steeds vaker psychische en depressieve klachten

Sinds 2015/2016 is een toename zichtbaar in het aandeel drugsgebruikers met psychische klachten. Waar in 2015/2016 nog 20 procent van de drugsgebruikers last had van psychische klachten is dit in 2021/2022 gestegen naar 25 procent. Ook bij niet-gebruikers is een stijging te zien (van 11 naar 13 procent).

Het zijn met name combigebruikers die in 2021/2022 aanzienlijk vaker psychische klachten ervaren dan in de jaren daarvoor. Ook bij gebruikers van andere drugs is een toename zichtbaar in het ervaren van psychische klachten. Bij personen die alleen cannabis gebruiken is de toename vergelijkbaar met de stijging in psychische klachten bij niet-gebruikers.

Zowel drugsgebruikers als niet-gebruikers geven sinds 2015/2016 vaker aan depressieve klachten te ervaren. De toename is bij drugsgebruikers procentueel wel hoger. Waar in 2015/2016 nog 16 procent van de drugsgebruikers naar eigen zeggen met een depressie te maken had, is dit in 2021/2022 gestegen naar 22 procent.

Bij alle typen drugsgebruikers is een toename te zien in het aandeel personen dat aangeeft een depressie te hebben (gehad). Bij combigebruikers is de toename met 10 procentpunt het sterkst, gevolgd door gebruikers van uitsluitend cannabis met 6 procentpunt. Gebruikers van andere drugs laten procentueel de kleinste stijging zien met 3 procentpunt.

Meer drugsgebruikers hebben contact met een psycholoog, psychiater of psychotherapeut

Drugsgebruikers ervaren niet alleen vaker psychische klachten, zij maken ook vaker gebruik van psychische zorg dan niet-gebruikers: 23 procent van de drugsgebruikers geeft aan contact te hebben gehad met een psycholoog, psychiater of psychotherapeut, tegenover 10 procent van de niet-gebruikers. Tussen de verschillende typen drugsgebruikers zijn er geen verschillen in het aandeel volwassenen dat psychische zorg heeft gebruikt.

Conform de verwachting daarover, zijn het met name drugsgebruikers met (zelfgerapporteerde) psychische klachten die vaak contact hebben met een psycholoog, psychiater of psychotherapeut. Dit is niet anders bij niet-gebruikers met psychische klachten. Wel ligt het aandeel bij drugsgebruikers met 48 procent hoger dan bij niet-gebruikers (32 procent).

4.3 (Mentale) gezondheid en drugsgebruik in 2021-2022

Volwassenen met een minder goede mentale gezondheid gebruiken vaker drugs

Eerder bleek dat drugsgebruikers vaker psychische klachten ervaren dan niet-gebruikers. Andersom geldt ook dat volwassenen met psychische klachten vaker drugs gebruiken dan volwassenen zonder dergelijke klachten dat doen (17 tegen 9 procent). Ook volwassenen met slaapproblemen, angst en/of depressieve klachten gebruiken vaker drugs dan volwassenen die deze klachten niet ervaren (zie ook bijlagetabellen). Zo gebruikt 13 procent van de volwassenen met slaapproblemen weleens drugs. Bij 18-plussers met angst is dat 18 procent en bij 18-plussers met depressieve klachten is dat 21 procent.

Volwassenen met mentale gezondheidsproblemen gebruiken het vaakst weleens cannabis of een combinatie van cannabis en andere drugs. Met name bij 18-plussers met depressieve klachten is het gebruik van uitsluitend cannabis en combigebruik relatief hoog. Het gebruik van andere drugs is bij volwassenen met mentale gezondheidsproblemen aanzienlijk lager.

Van de volwassenen die geen mentale gezondheidsproblemen ervaren gebruikt ongeveer 9 procent weleens drugs. Dit is vergelijkbaar met het drugsgebruik onder de totale bevolking van 18 jaar of ouder (10 procent, zie figuur 3.2). Ook de verdeling naar de verschillende typen drugsgebruikers is bij de groep zonder mentale gezondheidsproblemen ongeveer gelijk als bij de totale groep 18-plussers.

Volwassenen met een minder goede algemene gezondheid gebruiken even vaak drugs als volwassenen met een goede gezondheid  
Het drugsgebruik bij volwassenen die hun gezondheid als minder goed ervaren verschilt niet significant van het gebruik bij volwassenen die hun gezondheid als (zeer) goed ervaren. Het gaat om respectievelijk 9 en 11 procent van de 18-plussers die weleens drugs gebruikt (zie ook bijlagetabellen).

4.4 Trends in (mentale) gezondheid en drugsgebruik

Drugsgebruik toegenomen bij volwassen met depressieve klachten

Waar in 2015/2016 gemiddeld nog 16 procent van de volwassenen met depressieve klachten drugs gebruikte, ligt dit aandeel in 2021/2022 met 21 procent hoger. Bij 18-plussers die psychische klachten of slaapproblemen ervaren is het drugsgebruik vrijwel gelijk gebleven in deze periode. Ook bij volwassen die hun algemene gezondheid als minder goed ervaren is het drugsgebruik in 2021/2022 vergelijkbaar met 2015/2016.

Op basis van de resultaten kan geconcludeerd worden dat drugsgebruik samenhangt met het ervaren van een minder goede gezondheid, het ervaren van psychische klachten, slaapproblemen, angstige periodes en depressieve klachten. Deze samenhang werkt twee kanten op als het gaat om mentale gezondheid: drugsgebruikers geven vaker aan psychische klachten te ervaren, maar tegelijkertijd geven volwassenen met psychische klachten vaker aan drugs te gebruiken. Dat drugsgebruikers vaker met mentale gezondheidsproblemen kampen is in lijn met de bevindingen dat drugsgebruikers ook vaker psychische zorg gebruiken (denk aan een psycholoog, psychiater of psychotherapeut). Hierbij moet de kanttekening worden gemaakt dat niets gezegd kan worden over de frequentie van drugsgebruik en hoe deze samenhangt met de (mentale) gezondheid.

De samenhang tussen drugsgebruik en gezondheid wordt bevestigd door andere bronnen. Zo laten studies zien dat stemmingsstoornissen (zoals een depressie) en andere mentale klachten een risicofactor kunnen zijn voor het gebruik van drugs en het ontwikkelen van een drugsverslaving (Volksgezondheid en Zorg- [VZ-]info, z.d.). Daarnaast gaan drugsgebruik en drugsverslaving vaak gepaard met psychische aandoeningen. Zo heeft een kwart van de mensen met een depressieve stoornis daarnaast een middelen-gerelateerde stoornis, zoals een drugsverslaving. Ook uit de Nationale Drug Monitor (Trimbos-instituut, z.d.) blijkt het verband tussen verschillende soorten drugs en psychische stoornissen. Personen die uitsluitend cannabis gebruiken bijvoorbeeld hebben vaker last van psychische stoornissen. De richting van het effect is echter onduidelijk en ook kan niets worden gezegd over causaliteit.

De samenhang tussen drugsgebruik en (mentale) gezondheid blijkt niet voor alle drugs hetzelfde. Zo ervaren vooral gebruikers van uitsluitend cannabis hun algemene gezondheid als minder goed. Ook ervaren zij van alle drugsgebruikers het vaakst slaapproblemen. Het ervaren van psychische klachten, angst en depressieve klachten worden het vaakst aangegeven door combigebruikers. Gebruikers van andere drugs dan cannabis geven het minst vaak aan (mentale) gezondheidsproblemen te ervaren, al ligt dit aandeel nog altijd hoger dan bij niet-gebruikers.

Aan de hand van de gebruikte data in deze publicatie is het niet mogelijk om uitspraken te doen over de richting van de samenhang tussen drugsgebruik en (mentale) gezondheid. Zorgt een minder goede gezondheid of het ervaren van mentale gezondheidsklachten voor meer drugsgebruik, zorgt drugsgebruik voor meer gezondheidsproblemen, of beïnvloeden beide factoren elkaar? Hoewel op deze vraag met dit onderzoek geen antwoord kan worden gegeven, is duidelijk dat (mentale) gezondheid en drugsgebruik met elkaar samen hangen.

CBS (z.d.) Korte onderzoeksomschrijvingen: Gezondheidsenquête vanaf 2014/gezondheidsmonitor. 

CBS (2015) Beperkingen in dagelijkse handelingen bij ouderen. MHI-5.

CBS (2019) Weging gezondheidsenquête.

Israëls, A. (2010) Standaardisatiemethoden. Centraal bureau voor de Statistiek.

Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (z.d.). Gevolgen van druggebruik. 

Rijksoverheid (z.d.) Verbod op lachgas.

Trimbos-instituut (z.d.) Nationale Drug Monitor.

Volksgezondheid en zorg [VZ-] info (z.d.) Drugsgebruik.

Deze bijlage bevat de tabellen met de kerncijfers van de in deze publicatie beschreven onderwerpen, geordend volgens de volgorde in de publicatie.

Als wordt gesproken over drugsgebruik gaat het om Nederlanders van 18 jaar of ouder die in de afgelopen 12 maanden weleens drugs hebben gebruikt.