55-plussers over mantelzorg krijgen

Technische toelichting

Gegevensbronnen

Gezondheidsenquête

De Gezondheidsenquête van het CBS (CBS, 2019) is een jaarlijkse enquête die wordt gehouden onder ongeveer 9 500 respondenten vanaf 0 jaar, woonachtig in particuliere huishoudens. Voor de gebruikte cijfers in dit artikel zijn respondenten van 55 jaar of ouder geselecteerd. Het doel van de Gezondheidsenquête is een zo volledig mogelijk overzicht te geven van (ontwikkelingen in) gezondheid, medische contacten, leefstijl en preventief gedrag van de bevolking in Nederland. De dataverzameling gebeurt via internet (CAWI) en via face-to-face interviews bij mensen thuis (CAPI).

Belevingen

Het onderzoek Belevingen is van half februari tot en met juni 2019 uitgevoerd door het CBS. Doel van dit onderzoek is om aan de hand van opvattingen, percepties en meningen van inwoners van Nederland een beter beeld te krijgen van gevoelens en standpunten in de samenleving. De inhoud van Belevingen verandert jaarlijks. In 2019 was het onderzoek gericht op 55-plussers, waarbij thema’s als langer thuiswonen, het ontvangen van mantelzorg, mobiliteit en welzijn aan bod kwamen.

Het onderzoek Belevingen heeft net als de Gezondheidsenquête een mixed-mode ondezoeksdesign. Steekproefpersonen zijn eerst gevraagd om de vragenlijst via internet (CAWI) in te vullen. Een deel van de personen die niet via CAWI hebben gerespondeerd, is vervolgens door interviewers telefonisch (CATI) of aan huis (CAPI) benaderd met het verzoek alsnog deel te nemen. Hierbij zijn de interviewmethoden CATI en CAPI doelgroepgericht ingezet: CAWI-nonrespondenten in groepen met relatief goede deelname via CAWI zijn minder of niet voor CATI of CAPI benaderd, en CAWI-nonrespondenten in groepen met minder deelname via CAWI zijn juist vaker door een CATI of CAPI-interviewer benaderd. Daardoor is de ongewogen respons al een betere weerspiegeling van de doelpopulatie, en hoeft de weging minder te corrigeren.
In totaal namen 3 885 personen van 55 jaar en ouder deel aan Belevingen 2019. De respons bedroeg 55 procent. Personen die behoorden tot de institutionele bevolking (dat wil zeggen bewoners van verpleeg- en verzorgingstehuizen, gevangenissen en instellingen voor geestelijk gezondheidszorg) zijn niet voor het onderzoek benaderd.

Vraagstellingen

Gezondheidsenquête 2019

De gebruikte vraagstellingen uit de gezondheidsenquête zijn te vinden via: https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/onderzoeksomschrijvingen/aanvullende-onderzoeksbeschrijvingen/vragenlijsten-gezondheidsenquete-vanaf-2014

Belevingen

De volgende intro ging vooraf aan de vragen over mantelzorg krijgen:
Mantelzorg is de zorg die iemand krijgt die voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg wordt gegeven door bekenden uit zijn of haar omgeving, zoals de partner, ouders, kinderen, buren of vrienden. Deze zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, verzorgen van vervoer, geldzaken regelen, enzovoorts. Mantelzorgers worden niet betaald, maar kunnen wel een vergoeding krijgen vanuit bijvoorbeeld de verzekering of gemeente.

De vragen luidden als volgt:
- Heeft u in de afgelopen 4 weken mantelzorg gekregen?

Mantelzorgontvangers

- Indien mantelzorg gekregen: Waaruit bestond deze zorg in de afgelopen 4 weken? (meerdere antwoorden mogelijk)
• Hulp bij het huishouden, zoals schoonmaken, de was doen of boodschappen doen
• Klaarmaken van maaltijden
• Hulp bij de persoonlijke verzorging, zoals wassen en aankleden
• Hulp bij medische verzorging, zoals het klaarzetten of toedienen van medicijnen en wondverzorging
• Gezelschap, troost of afleiding
• Begeleiding en/of vervoer zoals bij bezoek aan arts of familie
• Het regelen van geldzaken of andere administratieve zaken
• Hulp bij klusjes in huis en tuin
• Andere zaken

- Voor de zorgvormen die ontvangen zijn: In welke mate vindt u het prettig of onprettig om de volgende vorm(en) van zorg van een bekende uit uw omgeving te krijgen?
1. Heel prettig
2. Prettig
3. Niet prettig, niet onprettig
4. Onprettig
5. Heel onprettig

- Indien de respondent aangaf het (heel) onprettig te vinden om bepaalde zorg van bekenden te krijgen: Kunt u toelichten waarom u het (heel) onprettig vindt om deze vorm van zorg (of bepaalde vormen van zorg) van een bekende uit uw omgeving te krijgen?
- Van hoeveel personen heeft u in de afgelopen 4 weken mantelzorg gekregen?
- De volgende vraag ging over de persoon van wie de respondent de meeste zorg had gekregen in de afgelopen 4 weken: Wat is de relatie van deze persoon tot u?
1. Partner of echtgeno(o)t(e)
2. Eigen zoon of dochter
3. Stiefzoon of -dochter
4. Schoonzoon of -dochter
5. Kleinzoon of -dochter
6. Broer of zus
7. Schoonbroer of -zus
8. Een ander familielid
9. Een vriend
10. Een buurman of buurvrouw
11. Een vrijwilliger
12. Iemand anders
- De volgende vraag ging over de persoon van wie de respondent daarna de meeste zorg had gekregen in de afgelopen 4 weken: Wat is de relatie van deze persoon tot u?
- De volgende vraag ging over de persoon van wie de respondent daarna de meeste zorg had gekregen in de afgelopen 4 weken: Wat is de relatie van deze persoon tot u?

Personen die geen mantelzorg ontvangen

Degenen die aangaven geen mantelzorg te hebben gekregen in de afgelopen 4 weken kregen de volgende vragen:
- Stel u heeft in de toekomst vanwege uw gezondheid hulp nodig bij huishoudelijke taken, zoals schoonmaken of boodschappen doen. Van wie zou u deze hulp dan liever willen krijgen?
1. Van een bekende uit uw omgeving, zoals partner, ouders, kinderen, buren of vrienden
2. Van iemand anders, zoals een medewerker van de thuiszorg, een vrijwilliger of particuliere
- Indien de voorkeur uitgaat naar een bekende: Van wie zou u deze hulp dan het liefst willen krijgen?
1. Partner of echtgeno(o)t(e)
2. Eigen zoon of dochter
3. Stiefzoon of -dochter
4. Schoonzoon of -dochter
5. Kleinzoon of -dochter
6. Broer of zus
7. Schoonbroer of -zus
8. Een ander familielid
9. Een vriend
10. Een buurman of buurvrouw
11. Een vrijwilliger
12. Iemand anders
- Indien de voorkeur uitgaat naar iemand anders: Om welke reden(en) krijgt u deze hulp liever niet van een bekende uit uw omgeving? (Meerdere antwoorden mogelijk)
1. Ik vind het niet prettig om deze hulp van bekenden uit mijn omgeving te krijgen
2. Ik wil bekenden uit mijn omgeving niet tot last zijn
3. Ik denk dat een professionele hulp dit beter kan
4. Andere reden

Vergelijkbare vragen zijn gesteld voor de volgende situaties:
- Stel u heeft in de toekomst vanwege uw gezondheid hulp nodig bij uw persoonlijke verzorging, zoals douchen en aankleden. Van wie zou u deze hulp dan liever willen krijgen?
- Stel u heeft in de toekomst vanwege uw gezondheid hulp nodig bij medische verzorging, zoals het toedienen van medicijnen of wondverzorging. Van wie zou u deze hulp dan liever willen krijgen?

Achtergrondkenmerken

Leeftijdsgroepen zijn afgeleid door de leeftijd op het moment van de enquête te nemen. Verder is op basis van enquêtegegevens onderscheid gemaakt tussen mensen die een partner hebben en mensen die geen partner hebben. Tevens is op deze wijze vastgesteld of mensen kinderen hebben.

De afstand tot het dichtstbijzijnd wondende kind is bepaald met behulp van de Basisregistratie Personen. Informatie over het eigen geboorteland en dat van de ouders, eveneens uit de Basisregistratie Personen, is gebruikt voor het vaststellen van de migratieachtergrond.
Vanwege de kleine aantallen is alleen onderverdeeld naar mensen met een Nederlandse achtergrond, met een westerse en met een niet-westerse achtergrond.

De financiële welvaartsmaat voor huishoudens bevat informatie over zowel het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen als het vermogen van huishoudens. De rangschikkingen van huishoudens naar hoogte van het inkomen en van het vermogen zijn hierbij het uitgangspunt. De welvaart van een huishouden is vastgesteld als de som van het cumulatieve aandeel in het totale inkomen van alle huishoudens en het cumulatieve aandeel in het totale vermogen. Nadere uitleg en een voorbeeld is te vinden in het artikel van Van den Brakel en Gidding (2019). De financiële welvaart is ingedeeld in kwartielen, waarbij het eerste kwartiel de 25 procent huishoudens met de laagste financiële welvaart omvat en het vierde kwartiel de 25 procent huishoudens met de hoogste financiële welvaart.

Methode

Daar middel van bivariate analyses is nagegaan of geslacht, migratieachtergrond, welvaart van het huishouden en de aanwezigheid van een partner en kinderen van belang zijn voor de opvattingen ten aanzien van mantelzorg.

In sommige gevallen bestaat er een samenhang tussen deze kenmerken. Zo is er een verband tussen leeftijd en de aanwezigheid van een partner (hoe ouder des te groter de kans dat er geen partner (meer) is). In meervoudige analyses is gekeken of de verschillen die in de bivariate analyses zijn gevonden, sterk gereduceerd worden of wegvallen wanneer gecorrigeerd wordt voor deze samenhangen tussen de kenmerken. Wanneer dit het geval is wordt dit vermeld. Alle verschillen die vermeld worden zijn statistisch significant (p < 0,05).