Welzijn en stress bij jongeren in coronatijd

In deze publicatie Welzijn en stress bij jongeren in coronatijd staat centraal hoe gelukkig en tevreden jongeren zijn en de mate waarin zij stress ervaren op verschillende terreinen. Daarbij is ook aandacht voor de invloed die de coronacrisis hierop heeft gehad. De bevindingen zijn gebaseerd op de CBS-enquête Belevingen die in 2021 geheel aan dit thema was gewijd. In totaal hebben 8.154 jongeren tussen de 12 en 25 jaar aan het onderzoek deelgenomen.

Welzijn (hoofdstuk 2)

Driekwart van de jongeren in de leeftijd van 12 tot 25 jaar is gelukkig, 6 procent is ongelukkig. Bijna 70 procent van hen is tevreden met het leven, 9 procent is ontevreden hierover. Met een rapportcijfer van 7,9 zijn jongeren het meest tevreden over hun vrienden. Ook voor werk of bijbaan (7,5) en school of opleiding (7,2) is de waardering relatief hoog, evenals die over het uiterlijk (7,2). Iets lager is de tevredenheid over de hoeveelheid geld voor persoonlijke dingen zoals kleding, uitgaan of een smartphone (7,0) en de hoeveelheid vrije tijd (6,9). Het minst tevreden zijn jongeren over de tijd die ze met hun vrienden doorbrengen (6,0). Uit analyse van de onderzoeksdata komt naar voren dat van de onderzochte terreinen de tevredenheid over onderwijs of werk, over het uiterlijk en over de tijd met vrienden het meest samenhangt met de tevredenheid met het leven in het algemeen.

Het geluk en de tevredenheid verschillen naar leeftijd. Tieners, dat wil zeggen 12- tot 18-jarigen, zijn gelukkiger en tevredener met het leven dan jongvolwassenen (18- tot 25-jarigen). Op bijna alle onderzochte specifieke terreinen bestaat dit verschil in tevredenheid tussen tieners en jongvolwassenen, behalve bij school of opleiding, bij werk of bijbaan, en bij het uiterlijk. Binnen de tienergroep nemen geluk en tevredenheid af met het ouder worden: 12- en 13-jarigen zijn het meest gelukkig en tevreden, 16- en 17-jarigen het minst. Binnen de groep jongvolwassenen zijn de leeftijdsverschillen minder groot. Ook zijn er verschillen naar geslacht. Tienerjongens zijn gelukkiger en tevredener dan tienermeisjes. Bij de jongvolwassenen is er geen verschil naar geslacht.

Het (niveau van het) onderwijs dat jongeren volgen speelt een minder onderscheidende rol in hun geluk en tevredenheid, maar op sommige terreinen zijn er wel wat verschillen. Zo zijn hbo’ers en wo’ers tevredener over hun studie dan mbo’ers, en in het voorgezet onderwijs zijn vooral vmbo’ers die basis-/kaderberoepsonderwijs volgen tevreden over de hoeveelheid vrije tijd die ze hebben. Deze tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd verschilt ook naar de manier waarop jongeren die vrije tijd invullen: de tevredenheid is hoger naarmate meer tijd wordt besteed aan omgang met vrienden en aan sporten, en juist lager naarmate meer tijd opgaat aan sociale media. Jongeren die onderwijs op een hoger niveau volgen zijn tevredener over de hoeveelheid geld die ze voor persoonlijke dingen zoals uitgaan, kleding of een smartphone ter beschikking hebben.

Stress (hoofdstuk 3)

Jongeren hebben het meest stress over hun drukke leven, over school of studie, en over hun toekomst. Grofweg 40 procent van alle jongeren zegt hier vaak of regelmatig gestrest over te zijn. Daarna hebben ze met ongeveer 20 procent relatief vaak stress over het uiterlijk en over geldzaken. Andere zaken zoals de relatie met hun ouders, werk of bijbaan, vrienden, sociale media, en het zoeken naar werk leveren minder spanning op: ongeveer 10 procent of minder van de jongeren zegt hierover vaak of regelmatig stress te hebben. De meest genoemde reden voor stress over school of studie is de wil om goede cijfers/studieresultaten te behalen (genoemd door meer dan de helft van de leerlingen/studenten) en ook te veel huiswerk of lesstof (door ruim een op de drie genoemd). Stress over de toekomst maken de meesten zich door onzekerheid over hun werk en baankansen (ruim 40 procent van de jongvolwassenen) en door onzekerheid over hun woonsituatie of het vinden van een (koop)woning (bijna 40 procent).
Het hebben van stress hoeft niet per se te betekenen dat je er ook last van hebt: 31 procent zegt weinig of geen last te hebben van de stress die ze ervaren, 28 procent zegt er juist (heel) veel last van te hebben. De meesten (42 procent) geven aan dat de stress hen niet veel, maar ook niet weinig belast. Stress kan tot klachten leiden. Ongeveer twee derde van de jongeren die weleens stress hebben geven aan dat ze dan gaan piekeren of dat ze sneller geïrriteerd, chagrijnig of boos zijn. Ongeveer de helft heeft door de stress moeite met zich te concentreren of kan hierdoor slechter slapen.

Net als geluk en tevredenheid verschilt ook stress naar leeftijd en geslacht. Tieners zijn op veel terreinen minder gestrest dan jongvolwassenen. Alleen bij stress over vrienden, over sociale media en over het uiterlijk zijn er nagenoeg geen verschillen tussen beide groepen. Tienerjongens zijn doorgaans het minst gestrest, jonge vrouwen het meest. Zij hebben er ook de meeste last van.

Stress verschilt ook naar het niveau van het onderwijs dat jongeren volgen. Zowel in het voortgezet onderwijs als in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs hebben scholieren/studenten op hogere opleidingsniveaus vaker school- of studiestress. Ook hebben zij vaker stress over vrienden en over een te druk leven. Stress over de toekomst neemt toe naarmate studenten verder in hun opleiding komen. Zo heeft 40 procent van de 19-jarige wo-studenten weleens stress over hun toekomstige baan en 23 procent over hun toekomstige woonsituatie. Bij de 23-jarige wo-studenten is dit respectievelijk 68 en 50 procent.

Risico- en beschermende factoren (hoofdstuk 4)

Kennis over persoonsgebonden risico- en beschermende factoren kan helpen om het welzijn van jongeren te bevorderen en stress te verminderen. Onderzoek van het Trimbos-instituut (Kleinjan et al., 2020) laat zien dat onder meer het ervaren van prestatiedruk en een hoge mate van sociale vergelijking een negatieve invloed op het mentale welbevinden van jongeren hebben, terwijl kenmerken als veerkracht, een sterke eigenwaarde en sociale steun juist een positieve uitwerking hierop hebben.

Prestatiedruk
De helft van de jongeren ervaart vaak of regelmatig druk om aan eigen verwachtingen te voldoen. Deze druk neemt toe met het ouder worden: van de 12- en 13-jarigen ervaart 27 procent interne prestatiedruk, bij de 21- tot 25-jarigen is dat 63 procent. Vier op de tien jongeren voelen frequent druk om aan de verwachtingen van anderen te voldoen. Ook deze externe prestatiedruk stijgt met de leeftijd. De meeste prestatiedruk komt van de ouders en vanuit de maatschappij: ongeveer 30 procent van de jongeren zegt dat de druk die ze voelen daar vandaan komt. Meisjes en jonge vrouwen ervaren meer prestatiedruk dan jongens en jonge mannen. Hoe hoger het onderwijsniveau, hoe hoger de druk om aan de eigen verwachtingen te voldoen.

Sociale vergelijking en zelfbeeld
Voor 6 op de 10 jongeren is wat anderen van hen vinden (mede)bepalend voor hun zelfbeeld. Een vergelijkbaar deel zegt dat zichzelf vaak vergelijken met anderen. Tienermeisjes en vooral jonge vrouwen vergelijken zich het meest met anderen. Naarmate tieners ouder worden, gaan ze zich meer met anderen vergelijken en laten ze hun zelfbeeld vaker afhangen van wat anderen van hen vinden. Bij de jongvolwassenen speelt dit leeftijdseffect niet. Zowel in het voortgezet onderwijs als in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs vergelijken scholieren/studenten op hogere onderwijsniveaus zich vaker met anderen dan die op lagere niveaus.

Veerkracht
Ruim de helft van de jongeren geeft aan lang over een vervelende gebeurtenis te blijven nadenken of piekeren. Ongeveer 3 op de 10 kunnen zich moeilijk door stressvolle gebeurtenissen heenslaan, en zeggen veel tijd nodig te hebben om over tegenslagen heen te komen. Jongvolwassenen zijn minder veerkrachtig dan tieners. Vooral jonge vrouwen hebben minder veerkracht: zo geeft ruim 70 procent van hen aan lang te blijven nadenken of piekeren na een vervelende gebeurtenis, tegen 60 procent van de tienermeisjes, 50 procent van de jonge mannen en 35 procent van de tienerjongens. Jongeren die onderwijs op een hoger niveau volgen piekeren vaker bij een vervelende gebeurtenis. Bij het omgaan met tegenslagen in het leven en bij het doorstaan van stressvolle gebeurtenissen bestaan geen grote verschillen naar onderwijsniveau.

Eigenwaarde
Bij eigenwaarde staan concepten als autonomie, zelfvertrouwen en zelfacceptatie centraal. Ongeveer driekwart van de jongeren zegt dat het zeker waar is dat ze eigen keuzes in het leven kunnen maken, dat ze zelf bepalen waar ze hun vrije tijd aan besteden, en dat ze zichzelf kunnen zijn. Tegelijkertijd zegt ongeveer 30 procent dat ze makkelijk keuzes kunnen maken en ongeveer 40 procent dat ze veel zelfvertrouwen hebben, dat ze zich gemakkelijk kunnen ontspannen, en dat ze fouten van zichzelf mogen maken. Het gevoel van eigenwaarde is het laagst bij jonge vrouwen. Ook naar onderwijsniveau bestaan verschillen in de mate van autonomie, zelfvertrouwen en zelfacceptatie. Zo geven vmbo’ers vaker aan dat ze gemakkelijk keuzes kunnen maken dan vwo’ers, en mbo-studenten zeggen dit vaker dan wo-studenten.

Sociale steun
Het leeuwendeel van de jongeren is positief over de steun die ze ervaren vanuit hun omgeving. Ruim 9 op de 10 zeggen iemand te hebben die ze vertrouwen, en geven aan dat hun ouder(s) of verzorger(s) voor hen klaar staan als zij hen nodig hebben. Ongeveer 85 procent heeft iemand met wie ze kunnen praten als ze het moeilijk hebben en een vergelijkbaar deel zegt vrienden te hebben die altijd voor hen klaar staan. De sociale steun verschilt weinig naar geslacht, leeftijd en onderwijsniveau. Wel geven tieners iets vaker dan jongvolwassenen aan dat hun ouders voor hen klaar staan als zij hen nodig hebben. Vooral tienerjongens zeggen vaak dat ze kunnen terugvallen op hun ouders.

Welzijn, stress en risico- en beschermende factoren in samenhang (hoofdstuk 5)

Door middel van logistische regressieanalyse is nagegaan in welke mate geluk en tevredenheid met het leven, en het ervaren van stress samenhangen met de onderzochte risico- en beschermingsfactoren, rekening houdend met verschillen in leeftijd en geslacht. Behalve deze risico- en beschermingsfactoren is ook onderzocht in welke mate de algemene gezondheidsbeleving hierbij een rol speelt. Ten slotte is bekeken welke rol stress speelt bij het ervaren van geluk en tevredenheid, en omgekeerd.

Samenhang geluk en andere kenmerken
In lijn met eerder onderzoek (Van Beuningen en Kloosterman, 2011) blijkt dat de ervaren algemene gezondheid sterk samenhangt met geluk. Jongeren die hun gezondheid als (zeer) goed beoordelen, zijn ruim drie keer zo vaak gelukkig als jongeren die deze met ‘het gaat wel’ of (zeer) slecht beoordelen. Van de onderzochte beschermende factoren is eigenwaarde het sterkst gerelateerd aan het al dan niet gelukkig zijn, vooral bij de jongvolwassenen. Ook sociale steun en veerkracht spelen een rol, zij het minder. Zelfopgelegde prestatiedruk hangt negatief samen met geluk, vooral bij de 18- tot 25-jarigen.

Het ervaren van stress is eveneens negatief gerelateerd aan geluk: jongeren die op ten minste een van de terreinen vaak stress hebben zijn minder vaak gelukkig dan jongeren die dat niet hebben.

Samenhang tevredenheid met leven en andere kenmerken
Net als bij geluk hangt ook de tevredenheid met het leven sterk samen met de ervaren gezondheid. En ook hier is eigenwaarde van de onderzochte beschermende factoren het sterkst gerelateerd, vooral bij de jongvolwassenen. Van de onderzochte risicofactoren is dat zelfopgelegde prestatiedruk, ook weer bij de jongvolwassenen. Verder is sociale vergelijking bij tieners een risicofactor die samenhangt met hun tevredenheid met het leven, terwijl dit bij de jongvolwassenen niet het geval is. Ten slotte geldt ook hier dat stress negatief gerelateerd is aan het welbevinden.

Samenhang stress en andere kenmerken
Van de onderzochte beschermende factoren hangt eigenwaarde het meest samen met de kans op al dan geen stress hebben: jongeren met een hogere eigenwaarde hebben een kleinere kans om op een bepaald terrein vaak stress te ervaren. Alle onderzochte risicofactoren hangen in vrijwel gelijke mate samen met de kans op al dan geen stress; een hogere prestatiedruk en het zichzelf vergelijken met anderen zijn gerelateerd aan een groter risico op vaak stress op een bepaald terrein. Verder gaan geluk, tevredenheid met het leven en een goede ervaren gezondheid gepaard met een kleinere kans op stress.

Coronacrisis en jongeren (hoofdstuk 6)

Het onderzoek Belevingen heeft plaatsgevonden van begin februari tot midden april 2021, tijdens de derde golf van de coronapandemie. Aan de jongeren is gevraagd in welke mate de coronacrisis hun leven beïnvloed heeft, zowel in algemene zin als op een aantal specifieke terreinen zoals contacten met familie of vrienden, onderwijs, werk, en vrijetijdsbesteding. Ook is onderzocht hoe geluk en tevredenheid van jongeren samenhangen met de invloed van de coronacrisis en of ze door de crisis vaker stress zijn gaan ervaren dan ervoor, of juist minder vaak.

Bijna de helft van de jongeren (47 procent) geeft aan dat de coronacrisis hun leven in het algemeen (heel) negatief beïnvloed heeft. Een vergelijkbaar deel (43 procent) zegt dat de crisis zowel een positieve als negatieve invloed heeft gehad. Zes procent heeft de crisis als (heel) positief ervaren, en vier procent geeft aan dat de crisis hun leven niet heeft beïnvloed.

Jongvolwassenen zijn negatiever over de invloed van de coronacrisis dan tieners. Van de 18- tot 25-jarigen geeft 53 procent aan dat de coronacrisis hun leven (heel) negatief beïnvloed heeft, terwijl 38 procent van de 12- tot 18-jarigen dit zegt. Jonge mannen zeggen vaker dat de crisis een negatieve invloed op hun leven heeft (gehad) dan jonge vrouwen. Bij de tieners is er op dit punt geen verschil naar geslacht.

Twee derde van de jongeren heeft het heel erg gemist dat zij door de coronacrisis niet of maar beperkt leuke dingen buitenshuis konden doen zoals uitgaan, uit eten of naar de bioscoop gaan. 6 op de 10 jongeren hebben het thuis met familie of vrienden afspreken heel erg gemist, bijvoorbeeld om te gamen of voor een etentje of feestje. Bijna de helft (47 procent) heeft het heel erg gemist om naar grote evenementen zoals festivals, sportevenementen en concerten te gaan. Een vergelijkbaar deel miste sporten of hobby’s uitoefenen bij een club of vereniging heel erg. Van de jongeren die onderwijs volgen geeft 28 procent aan dat zij het heel erg gemist hebben om naar hun school of universiteit te gaan. Dit percentage stijgt naarmate het onderwijsniveau toeneemt, vooral in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs. Zo zegt een kwart van de mbo-studenten het naar school gaan tijdens de coronacrisis heel erg te hebben gemist; van de wo-studenten heeft de helft de universiteit gemist.

Voor de meeste onderzochte behoeften geldt dat jongvolwassenen, en vooral jonge vrouwen, vaker dan tieners vinden dat ze dingen heel erg hebben moeten missen door de crisis. Het grootst is het verschil bij het naar grote evenementen gaan (ruim de helft van de jongvolwassenen tegen ruim een derde van de tieners).

Er bestaat een samenhang tussen de invloed van de coronacrisis die jongeren op hun leven hebben ervaren en hun welzijn. Jongeren die de invloed van de crisis als (heel) negatief hebben ervaren, zijn minder gelukkig en ook minder tevreden dan jongeren die de crisis als (heel) positief hebben beleefd: van de eerste groep is respectievelijk 65 en 57 procent gelukkig en tevreden met het leven, van de tweede groep is dit 82 en 79 procent. Een vergelijkbaar verschil is er bij de tevredenheid over de tijd die met vrienden doorgebracht kan worden (38 tegen 60 procent). Op de andere terreinen zijn de verschillen in tevredenheid minder groot of vrijwel afwezig.

De coronacrisis en bijbehorende maatregelen hebben ook impact gehad op de school- en studiestress van jongeren. Bijna de helft van de leerlingen en studenten zegt door de coronacrisis vaker stress te hebben (gehad) dan ervoor. Een kwart heeft even vaak stress en 17 procent minder vaak.
Een kwart van de werkende jongeren tussen de 15 en 25 jaar geeft aan door de coronacrisis vaker werkstress te hebben (gehad) dan ervoor. Bijna drie op de tien hadden even vaak werkstress en ruim een op de tien had hier juist minder last van dan voor de coronacrisis.
Ruim 40 procent van alle jongeren, en met name tieners (bijna 2 op de 3) zeggen dat de vraag over de invloed van de coronacrisis op stress over geld op hen niet van toepassing is, bijvoorbeeld omdat ze hier überhaupt nooit stress over hebben. Voor jongvolwassenen ligt dit anders: bijna een kwart van hen heeft vaker stress over geldzaken gehad dan voor de coronacrisis, ruim een kwart ervaart even vaak stress, en bij 16 procent is deze stress juist verminderd.

Gemiddeld genomen scoort de Nederlandse jeugd hoog op levenstevredenheid en geluk. Zo bleek uit het CBS-onderzoek Belevingen 2015 – het meest recente CBS-onderzoek waarin deze aspecten van welbevinden voor 12- tot 25-jarigen in beeld zijn gebracht – dat ongeveer 9 op de 10 jongeren gelukkig zijn en tevreden zijn met het leven dat ze leiden (Van Beuningen en De Witt, 2016).

De laatste jaren echter zijn er signalen dat het minder goed gaat. Zo constateert UNICEF Nederland dat het mentale welbevinden van jongeren in Nederland onder druk lijkt te staan, mogelijk als gevolg van sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en een complexe samenleving die veel vraagt van kinderen en jongeren (Kleinjan, Pieper, Stevens, Van de Klundert, Rombouts, Boer en Lammers, 2020).
In de Volksgezondheid Toekomstverkenning 2018 van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wordt gesteld dat veel jongeren en jongvolwassenen druk ervaren om te presteren en dat dit lijkt toe te nemen (RIVM, 2018). Uit onderzoek van het Trimbos instituut, RIVM en Amsterdam UMC blijkt inderdaad dat de ervaren druk met betrekking tot schoolwerk onder scholieren is toegenomen en dat er ook bij studenten eerste voorzichtige aanwijzingen zijn dat de prestatiedruk stijgt (Schoemaker, Kleinjan, Van der Borg, Busch, Muntinga, Nuijen en Dedding, 2019). Hierbij wordt aangetekend dat de ervaren prestatiedruk maar een deel is van een veel breder verhaal over stress bij jongeren.
Uit het CBS-onderzoek Sociale samenhang en Welzijn onder de 18-plus bevolking komt naar voren dat jongvolwassenen (18- tot 25-jarigen) de enige leeftijdsgroep zijn die in de periode 2015-2020 een substantiële daling in tevredenheid met het leven en vooral in geluk laten zien (CBS StatLine, 2021a).

De coronacrisis begin 2020 trof de jeugd hard (Reep en Hupkens, 2021). Tussen het eerste kwartaal van 2020 en het tweede kwartaal van 2021 verdubbelde het aandeel personen met psychische gezondheidsklachten (het gaat dan om kenmerken als somberheid, in de put zitten, zenuwachtigheid, onrust en ongelukkig zijn) onder 12- tot 18-jarigen van 6 naar 13 procent en onder 18- tot 25-jarigen van 12 naar 24 procent. Een toename in psychische gezondheidsklachten die beduidend sterker is dan bij de volwassenen. Desgevraagd gaven in de tweede helft van 2020 een op de vijf 12- tot 18-jarigen en bijna een op de drie 18- tot 25-jarigen aan tijdens de coronacrisis vaker gestrest te zijn dan in de periode ervoor. Toch had de coronacrisis niet op alle jongeren een negatieve impact: 10 á 15 procent zei zich tijdens de coronacrisis minder vaak gestrest te voelen dan voorheen. Ook ander onderzoek, overzichtelijk bijeengebracht door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi, 2021), laat zien dat de coronacrisis heeft geleid tot toegenomen angst, somberheid, eenzaamheid, verminderde schoolresultaten en sociale contacten bij jongeren. Het algemene beeld is dat het mentaal vooral slechter gaat met jongeren in Nederland als gevolg van de coronacrisis (zie ook De Klerk, Olsthoorn, Plaisier, Schaper en Wagemans, 2021; I&O Research, 2020; Jansen, Bolt, Hooiveld, Hendriksen, Korevaar, 2021; OpenUp, 2020; NOS, 2021; RIVM, 2021; RIVM, Trimbos-instituut en GGD GHOR Nederland, 2021).

Het CBS-onderzoek Belevingen 2021 was geheel aan het onderwerp welzijn en stress van jongeren gewijd. Hoe gelukkig en tevreden zijn jongeren anno 2021? Hoe gestrest zijn ze en waardoor wordt die stress veroorzaakt? Ervaren ze prestatiedruk? Ervaren ze steun van mensen om zich heen? Welke verschillen bestaan er op deze punten tussen tieners en jongvolwassenen? Tussen jongens en meisjes? En tussen leerlingen en studenten op verschillende onderwijsniveaus? En welke invloed heeft de coronacrisis naar eigen zeggen op hun welbevinden en stress gehad? Deze en meer vragen worden in dit rapport beantwoord.

De bijlagen bevatten tabellen met de belangrijkste cijfers van deze publicatie, de onderzoeksverantwoording, literatuurreferenties en een tijdlijn van de maatregelen die zijn getroffen ter bestrijding van corona. Meer gedetailleerde cijfers met ook uitsplitsingen naar groepen jongeren zijn in maatwerktabellen beschikbaar. 
Deze publicatie is uitgebracht als webpublicatie en is beschikbaar via de website van het CBS.

2.1. Geluk

Driekwart jongeren is gelukkig

Jongeren tussen de 12 en 25 jaar geven gemiddeld een 7,3 als rapportcijfer op de vraag in welke mate zij zichzelf een gelukkig mens vinden. Driekwart van alle jongeren is gelukkig (rapportcijfer 7 of hoger) en 6 procent ongelukkig (rapportcijfer 4 of lager)¹⁾. De overige 19 procent is gelukkig noch ongelukkig (rapportcijfer 5 of 6)²⁾.

De geluksgevoelens verschillen naar leeftijd. Het percentage jongeren dat zichzelf een gelukkig mens vindt daalt tot de leeftijd van ongeveer 18 jaar en stabiliseert dan. Met ruim 90 procent zijn 12- en 13-jarigen het vaakst gelukkig; het minst vaak gelukkig zijn 18- tot 21-jarigen (69 procent).

Tienerjongens vaker gelukkig dan tienermeisjes
Bij de tieners is er een vrij groot verschil in geluk tussen jongens en meisjes: van de jongens is 85 procent gelukkig, tegen 76 procent van de meisjes. Bij de jongvolwassenen bestaat er nagenoeg geen verschil tussen jonge mannen en jonge vrouwen.

Een hogere opleiding geeft in het latere leven een betere positie op de arbeidsmarkt, een hoger inkomen en bijvoorbeeld ook een andere patroon van vrijetijdsbesteding (CPB, 2016; Van der Werfhorst, 2015). Volwassenen met een hoger opleidingsniveau zijn ook vaker gelukkig en vaker tevreden met het leven (CBS StatLine, 2021b; Van Beuningen en Moonen, 2019). Hoe zit dat bij jongeren die nog met hun school of studie bezig zijn?

Weinig verschil in geluk naar opleiding die men volgt
Het niveau van het onderwijs maakt weinig verschil in het geluksgevoel van jongeren. Onder de 12- tot 17-jarigen³⁾ op het voorgezet onderwijs neemt het percentage gelukkigen weliswaar af naarmate het onderwijsniveau stijgt, maar het verschil in geluk is alleen significant tussen vmbo-leerlingen die de basisberoeps- of kaderberoepsgerichte leerweg volgen en vwo’ers. Onder de 18- tot 22-jarigen in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs bestaan geen verschillen in geluk naar onderwijsniveau.

2.2.Tevredenheid met het leven

Bijna 7 op de 10 jongeren tevreden met het leven
Behalve naar hun geluksgevoel is jongeren ook gevraagd naar hun tevredenheid met het leven. De concepten geluk en tevredenheid meten elk iets anders (CBS, 2015). Bij geluk gaat het meer om een affectieve evaluatie, een gevoelsmatige afweging of iemand zichzelf een gelukkig mens vindt, terwijl het bij tevredenheid meer gaat om een cognitieve evaluatie, een verstandelijke afweging over het leven dat men in het hier en nu leidt (Diener, Suh, Lucas en Smith, 1999; CBS, 2015). Gemiddeld geven jongeren een 7,1 aan het leven dat ze leiden, tegen de 7,3 voor geluk. Van hen is 69 procent tevreden met het leven (rapportcijfer 7 of hoger), 9 procent is ontevreden (rapportcijfer 4 of lager), en 22 procent is tevreden noch ontevreden (rapportcijfer 5 of 6).

Tieners van 12 en 13 jaar het vaakst tevreden en jongens vaker tevreden dan meisjes
Bij de tevredenheid met het leven zijn de verschillen naar leeftijd en geslacht vergelijkbaar met die bij geluk (zie maatwerktabel). Met 87 procent zijn 12- en 13-jarigen het vaakst tevreden; het minst vaak tevreden zijn 18- tot 21-jarigen (61 procent). Van de tienerjongens is 82 procent tevreden, tegen 70 procent van de tienermeisjes. Bij de jongvolwassenen bestaat er weinig verschil in tevredenheid tussen jonge mannen en jonge vrouwen.

2.3 Tevredenheid over onderdelen van het leven

Behalve naar geluk en de tevredenheid met het leven in het algemeen is jongeren ook gevraagd naar hun tevredenheid over een aantal concrete zaken in hun leven. Eerst wordt in paragraaf 2.3.1 beschreven op welke levensterreinen jongeren het meest en minst tevreden zijn. Daarna komt de  tevredenheid over specifieke onderdelen aan de orde, te weten: school/studie (paragraaf 2.3.2), werk (2.3.3), vrijetijdsbesteding (2.3.4), vrienden (2.3.5), geldzaken (2.3.6), en uiterlijk (2.3.7). Evenals bij geluk en tevredenheid met het leven wordt bij de onderscheiden levensterreinen - naast het rapportcijfer - ook onderscheid gemaakt tussen jongeren die tevreden zijn (rapportcijfer 7 of hoger), ontevreden zijn (rapportcijfer 4 of lager) en niet tevreden, niet ontevreden zijn (rapportcijfer 5 of 6).

2.3.1. Waarover zijn jongeren het meest en minst tevreden?

Jongeren meest tevreden over vrienden, minst tevreden over de tijd die ze met hen doorbrengen
Met een rapportcijfer van 7,9 zijn jongeren het meest tevreden over hun vrienden. Ook voor werk of bijbaan (7,5) en school of opleiding (7,2) is de waardering relatief hoog, evenals die over uiterlijk (7,2)⁴⁾. Iets lager is de tevredenheid over de hoeveelheid geld voor persoonlijke dingen zoals kleding, uitgaan of een smartphone (7,0) en de hoeveelheid vrije tijd (6,9).

Waar jongeren het meest tevreden zijn over hun vrienden, zijn ze het minst tevreden over de tijd die ze met hen kunnen doorbrengen. Met een 6,0 als rapportcijfer waarderen ze dit wel nog steeds als voldoende.

Tieners tevredener dan jongvolwassen over vrije tijd, (tijd voor) vrienden, en geld
Jongeren tussen de 12 en 18 jaar zijn tevredener dan 18- tot 25-jarigen over de hoeveelheid vrije tijd die ze hebben, hun vrienden, de tijd die ze met hen doorbrengen en geld voor persoonlijke dingen. Tieners en jongvolwassen verschillen niet wezenlijk in hun tevredenheid over school of opleiding, werk of bijbaan, en uiterlijk. 

Tienerjongens tevredener dan tienermeisjes over vrije tijd, (tijd voor) vrienden en uiterlijk
Over zaken als vrije tijd, vrienden en tijd voor vrienden, en uiterlijk zijn jongens in de leeftijd van 12 tot 18 jaar tevredener dan meisjes van die leeftijd. Wanneer het gaat om school, werk/bijbaan en geld voor persoonlijke dingen is er weinig verschil. 

Jonge vrouwen ontevredener over uiterlijk dan jonge mannen
18- tot 25-jarige vrouwen waarderen hun uiterlijk met een 6,9 gemiddeld. Dit is lager dan bij mannen van dezelfde leeftijd (7,3). Ook als het gaat om de tevredenheid over de hoeveelheid geld voor persoonlijke dingen en de tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd oordelen jonge mannen positiever dan jonge vrouwen. Op de andere levensterreinen is er geen wezenlijk verschil in tevredenheid tussen jonge mannen en jonge vrouwen.

2.3.2 Tevredenheid over onderwijs

Driekwart leerlingen en studenten tevreden over onderwijs
Van alle leerlingen en studenten⁵⁾ is 72 procent tevreden over het onderwijs dat ze krijgen. Onder 12- en 13-jarigen is die tevredenheid met 84 procent het grootst en onder 16- en 17-jarigen met 64 procent het laagst. Van de jongeren vanaf 18 jaar is ongeveer 70 procent hierover tevreden. De tevredenheid over het onderwijs verschilt niet naar geslacht, noch bij de tieners noch bij de jongvolwassenen.

Hbo’ers en wo’ers tevredener over hun onderwijs dan mbo’ers
Jongeren die een hbo-opleiding volgen of die aan de universiteit studeren zijn met respectievelijk 74 en 81 procent vaker tevreden over het onderwijs dat ze volgen dan leeftijdsgenoten in het mbo (65 procent). In het voortgezet onderwijs bestaat geen verschil in tevredenheid hierover naar onderwijsniveau.

2.3.3 Tevredenheid over werk of bijbaan

8 op de 10 werkende jongeren tevreden over hun werk
78 procent van de jongeren met betaald werk geeft aan tevreden te zijn over hun werk of bijbaan. Deze tevredenheid verschilt vrijwel niet naar leeftijd en geslacht.

Weinig verschil in tevredenheid tussen jonge werknemers en jongeren met bijbaan
Van de jongeren die werknemer zijn (en veelal ook geen onderwijs meer volgen) is 80 procent tevreden over hun werk, en van de jongeren die als freelancer of zelfstandige werken is dit ruim driekwart (zie maatwerktabel). Van de jongeren die nog onderwijs volgen en daarnaast een bijbaan hebben is eveneens ruim driekwart tevreden over hun werk. Deze percentages liggen in lijn met onderzoek op basis van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (CBS, 2021b).

De tevredenheid over het werk is lager bij werk waarbij slechts een paar uur per week gewerkt wordt (het gaat dan veelal om bijbaantjes). Van de jongeren die 4 uur of minder per week werken is 69 procent tevreden over hun werk, tegen ongeveer 80 procent van de jongeren die meer uren in de week werken.  

Tevredenheid werk hoger bij vast contract en vaste uren 
Van de jongeren met een vast contract is 83 procent tevreden over hun werk, tegen 76 procent van de jongeren met een tijdelijk contract. Als jongeren een vast of tijdelijk contract hebben, zijn ze het vaakst tevreden over hun werk als daarin een vast aantal contracturen is opgenomen (83 procent). Als slechts voor een deel vaste werkuren contractueel vaststaan (zoals in een min/max-contract) is 76 procent tevreden en als er contractueel helemaal geen uren zijn vastgelegd (zoals in een oproep- of 0-uren-contract) is 75 procent tevreden over het werk.

2.3.4 Tevredenheid over vrije tijd

Twee op de drie jongeren tevreden over hoeveelheid vrije tijd 
Bijna twee derde van de jongeren tussen 12 en 25 jaar (65 procent) is tevreden over de hoeveelheid vrije tijd die ze hebben. 12- en 13-jarige tieners zijn hierover met 80 procent duidelijk tevredener dan oudere tieners (ongeveer 65 procent) en vooral jongvolwassenen (ongeveer 60 procent). Tienerjongens zijn tevredener over de hoeveelheid vrije tijd dan tienermeisjes, en jonge mannen zijn dit meer dan jonge vrouwen.

In voortgezet onderwijs tevredenheid over vrije tijd hoogst in vmbo basis/kader
Van de jongeren die vmbo basis-/kaderberoepsonderwijs volgen is 80 procent tevreden over de hoeveelheid vrije tijd die ze hebben. Bij jongeren op een ander niveau in het voortgezet onderwijs is dit minder dan 70 procent. In het vervolgonderwijs zijn er geen verschillen in tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd tussen jongeren op het mbo, hbo of de universiteit.

Van jongeren met veel huiswerk minder dan helft tevreden over hoeveelheid vrije tijd
Van de jongeren die 15 uur of meer per week aan huiswerk of studie besteden is 49 procent tevreden over de hoeveelheid vrije tijd die ze hebben. Deze tevredenheid over de vrije tijd neemt toe naarmate het aantal uren besteed aan huiswerk of studie afneemt: 60 procent is tevreden bij 8 tot 15 uur huiswerk, 70 procent bij 4 tot 8 uur, en 75 procent bij minder dan 4 uur per week. 
De tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd hangt nagenoeg niet samen met het aantal lesuren (zie maatwerktabel). Deze tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd hangt ook niet samen met het aantal uren dat jongeren per week werken.

Waar het voor de hand ligt dat meer tijdsbesteding aan onderwijs samengaat met een lagere tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd, is het aannemelijk dat deze tevredenheid juist toeneemt naarmate er meer tijd besteed kan worden aan dingen die jongeren leuk vinden. Onderzocht zijn: het samenzijn met vrienden, sporten, gebruik van YouTube, en gebruik van sociale media.

Meer tijd voor vrienden en sport leidt tot hogere tevredenheid over hoeveelheid vrije tijd
Jongeren die meer tijd besteden aan vrienden en aan sport zijn vaker tevreden over de hoeveelheid vrije tijd. Van de jongeren die minder dan 2 uur per week aan vrienden besteden is 58 procent tevreden over de hoeveelheid vrije tijd, tegen 74 procent van degenen die dit 10 uur of meer per week doen. Bij de jongeren die niet sporten gaat het om 60 procent, tegen 68 procent bij de jongeren die 3 uur of meer per week aan sport doen. Ook jongeren die meer tijd doorbrengen op YouTube zijn vaker tevreden over de hoeveelheid vrije tijd.

Hoe meer tijd op sociale media, hoe minder tevreden
Het gebruik van sociale media laat een ander verband zien: de tevredenheid over de hoeveelheid vrije tijd neemt af naarmate de tijdsbesteding op sociale media toeneemt. Van de jongeren die 0 of 1 uur per dag op sociale media zitten is 68 procent tevreden over hun hoeveelheid vrije tijd; van de jongeren die dit 5 uur of meer per dag doen is 61 procent tevreden.

2.3.5 Tevredenheid over (tijd met) vrienden

Ruim acht op de tien tevreden over hun vrienden
Van de jongeren tussen 12 en 25 jaar is 82 procent tevreden over de vrienden die ze hebben. Tieners zijn hierover tevredener dan jongvolwassenen (86 tegen 80 procent). De tevredenheid over vrienden onder tieners daalt naarmate ze ouder worden. Tienerjongens zijn tevredener over hun vrienden dan tienermeisjes. Tussen jonge mannen en jonge vrouwen bestaat weinig verschil hierin.

Minder dan de helft jongeren tevreden over de tijd die ze met vrienden doorbrengen
De tevredenheid van jongeren over de tijd die ze met vrienden doorbrengen is duidelijk lager dan de tevredenheid over hun vrienden, te weten 47 tegen 82 procent. Dit tevredenheidspercentage is lager dan dat van alle andere onderzochte levensterreinen (zie ook paragraaf 2.3.1). Een mogelijke verklaring voor deze lage tevredenheid over de tijd die met vrienden wordt doorgebracht ligt in het moment van het onderzoek, een periode waarin als gevolg van de coronapandemie en bijbehorende maatregelen ontmoetingen met vrienden in beperkte mate mogelijk waren (zie ook hoofdstuk 6 en bijlage E).

Hoe ouder, hoe ontevredener over tijd met vrienden
Bij de uitsplitsing van de cijfers over de tijd met vrienden naar leeftijd valt op dat er sprake is van een continu dalende lijn in het percentage dat hierover tevreden is, namelijk van 68 procent van de 12- en 13-jarigen tot 36 procent van de 21- tot 25-jarigen. Op de andere levensterreinen is er doorgaans ergens tussen de 17 en 21 jaar sprake van een stagnatie in de daling van tevredenheid of neemt deze juist toe. 
Verder zijn tienerjongens tevredener over de tijd die ze met vrienden doorbrengen dan tienermeisjes (64 tegen 55 procent). Jonge mannen en jonge vrouwen zijn hierover vrijwel even vaak tevreden.

Tevredenheid over (tijd doorbrengen met) vrienden verschilt nauwelijks naar onderwijsniveau
Het onderwijs dat jongeren volgen hangt vrijwel niet samen met de tevredenheid over hun vrienden en de hoeveel tijd die ze met vrienden doorbrengen (zie maatwerktabel). Alleen hbo’ers zijn minder vaak dan mbo’ers tevreden over de hoeveelheid tijd die ze met vrienden doorbrengen (34 tegen 42 procent).

2.3.6 Tevredenheid over geld

Twee op de drie jongeren tevreden over geld voor persoonlijke dingen
Van de jongeren tussen 12 en 25 jaar is 67 procent tevreden over de hoeveelheid geld die ze hebben voor persoonlijke dingen zoals kleding, uitgaan of een smartphone. 12- en 13-jarigen zijn het meest tevreden hierover (80 procent). In de volgende leeftijdsgroepen neemt de tevredenheid af, waarna deze rond de leeftijd van 18 jaar stagneert op een niveau van ruim 60 procent. Tienerjongens en tienermeisjes zijn even vaak tevreden over geld voor persoonlijke dingen. Jonge vrouwen zijn hierover minder vaak tevreden dan jonge mannen (59 tegen 64 procent).

Tevredenheid over geld neemt toe met niveau van onderwijs
In het voortgezet onderwijs zijn vwo’ers vaker tevreden over het geld dat ze hebben voor persoonlijke dingen dan vmbo’ers. In het vervolgonderwijs zijn wo’ers tevredener hierover dan hbo’ers en mbo’ers.

Thuiswonende jongeren tevredener over financiën dan uitwonende
Van de jongeren die bij hun ouder(s) of verzorger(s) wonen is 70 procent tevreden over de hoeveelheid geld die ze kunnen besteden aan persoonlijke dingen (zie maatwerktabel). Dat is meer dan het percentage jongeren in een studentenhuis/op kamers (58 procent) of op zichzelf wonend (48 procent) dat hierover tevreden is.

2.3.7 Tevredenheid over uiterlijk

Ruim zeven op de tien jongeren tevreden over uiterlijk
Van alle jongeren tussen 12 en 25 jaar is 72 procent tevreden over hun uiterlijk; 8 procent is dat niet. Bij de tieners neemt de tevredenheid over het uiterlijk af van 78 procent onder de 12- en 13-jarigen tot 69 procent onder de 16- en 17-jarigen, waarna vanaf 18 jaar een stabilisatie en daarna lichte stijging in tevredenheid optreedt. Tienerjongens zijn duidelijk tevredener over hun uiterlijk dan tienermeisjes (80 tegen 64 procent) en jonge mannen zijn tevredener hierover dan jonge vrouwen (76 tegen 67 procent).

Jongeren met een relatie tevredener over uiterlijk
De tevredenheid over het uiterlijk hangt niet samen met het niveau van het onderwijs dat jongeren volgen (zie maatwerktabel). Deze tevredenheid is wel gerelateerd aan het al dan niet hebben van een partner. Van de jongeren met een relatie is 76 procent tevreden over het uiterlijk, tegen 70 procent van de jongeren zonder relatie.

2.4 Tevredenheid met leven en tevredenheid op specifieke onderdelen in samenhang

Op welke specifieke levensterreinen hangt de tevredenheid van jongeren het sterkst samen met hun algemene tevredenheid met het leven? Dit is nagegaan door middel van logistische regressieanalyse (zie Onderzoeksverantwoording voor meer informatie hierover).

Voor tieners uiterlijk het belangrijkst, voor jongvolwassenen school of werk
Bij tieners is hun tevredenheid over het uiterlijk het sterkst gerelateerd aan hun algemene tevredenheid met het leven en is ook tevredenheid met onderwijs of werk belangrijk. Bij jongvolwassenen hangt de tevredenheid met het leven vooral samen met de tevredenheid over onderwijs of werk⁶⁾.

Een veelgehoord geluid in de media en in de samenleving is dat veel jongeren stress hebben. Recent CBS-onderzoek laat zien dat in de afgelopen jaren de ervaren onrust bij jongeren tussen de 12 en 25 jaar vrijwel overeenkomt met die van 25-plussers (Reep en Hupkens, 2021)⁷⁾. Hoewel het hier gaat om onrustgevoelens en niet direct om stress, kunnen de uitkomsten gezien worden als een indicator hiervoor. Door de coronacrisis is de ervaren onrust toegenomen, en vooral jongvolwassenen lijken hier meer last van te hebben (zie paragraaf 6.4 voor meer informatie).
Onderzoek van het Trimbos-instituut laat zien dat jongeren in het voortgezet onderwijs (tussen de 12 en 16 jaar) duidelijk de meeste stress van huiswerk of school ervaren (Kleinjan, Pieper, Stevens, Van de Klundert, Rombouts, Boer en Lammers, 2020). Ook een meerderheid van de studenten in het hoger onderwijs geeft aan veel of heel veel stress te ervaren. Ook hier blijkt de belangrijkste stressbron de studie zelf (RIVM, Trimbos-instituut en GGD GHOR Nederland, 2021). Landelijke cijfers over de achtergronden van stress onder jongeren zijn verder beperkt, zeker als het gaat om jongvolwassenen. In dit hoofdstuk worden meer cijfers hierover gepresenteerd. Eerst wordt in paragraaf 3.1 beschreven van welke van de onderzochte stressoren (school/studie, werk, geldzaken, relaties met vrienden en ouders, omgang met sociale media, toekomstverwachtingen, et cetera) jongeren vaker of minder vaak stress hebben. Daarna worden de afzonderlijke stressoren in detail beschreven, met uitsplitsingen naar onder andere leeftijd, geslacht en het niveau van het onderwijs dat men volgt (paragrafen 3.2 tot en met 3.14). Afgesloten wordt met een totaalbeeld van de stress bij jongeren (3.15) en een paragraaf over de last en klachten die jongeren hebben van hun stressgevoelens (3.16).

3.1 Stress bij jongeren

Druk leven, school en toekomst belangrijkste stressoren
Jongeren tussen de 12 en 25 jaar ervaren het vaakst stress van hun drukke leven en van hun school of studie⁸⁾. Ook over hun toekomst maken veel jongeren zich weleens druk. Tieners hebben naar verhouding vaker stress van school of studie, jongvolwassenen vaker van een te druk leven en hun toekomst. Het zoeken naar werk maar bijvoorbeeld ook sociale media zijn voor jongeren minder belangrijke stressoren.

3.2 Stress over school of studie

School of studie belangrijke stressfactor voor jongeren
Een kwart van de leerlingen en studenten tussen de 12 en 25 jaar heeft vaak stress door school of studie. Eveneens een kwart heeft deze stress regelmatig. Oudere leerlingen en studenten geven dit vaker aan dan jongere. Vooral jonge vrouwen hebben relatief vaak studie- of schoolstress. Ook het Peilstationsonderzoek 2019 van het Trimbos-instituut liet zien dat school en huiswerk een belangrijke stressor vormen voor jongeren; 27 procent van de 12- tot 17-jarige jongeren in het voortgezet onderwijs gaf aan hier altijd of vaak stress van te ervaren (Kleinjan et al., 2020).

Vaker school- of studiestress op hogere onderwijsniveaus
Het percentage dat vaak of regelmatig school- of studiestress heeft is groter op de hogere onderwijsniveaus⁹⁾. Dit geldt zowel in het voortgezet onderwijs als in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs. Deze verschillen in stress naar onderwijsniveau blijven bestaan wanneer rekening gehouden wordt met leeftijdsverschillen tussen scholieren/studenten van deze onderwijsniveaus.

Hoe meer tijd besteed aan huiswerk of studie, hoe meer stress
Jongeren die gemiddeld meer uren per week aan huiswerk en studie besteden, geven relatief vaak aan school- of studiestress te hebben. Bijna 40 procent van de jongeren die 15 uur per week of meer in de week aan huiswerk of studie spenderen, zegt vaak stress over school of studie te hebben, tegen 17 procent van de jongeren die hier minder dan 4 uur in de week mee bezig zijn (zie maatwerktabel). Op basis van dit onderzoek kan niet worden vastgesteld of jongeren door de hoeveelheid huiswerk meer stress krijgen of dat zij meer tijd aan huiswerk gaan besteden als zij veel stress hebben.

Streven naar goede cijfers belangrijke reden voor school- of studiestress
Goede cijfers of studieresultaten willen halen, is voor 56 procent van de leerlingen en studenten reden dat zij weleens school- of studiestress ervaren. Ook te veel huiswerk of lesstof wordt door een substantieel deel (35 procent) genoemd als reden voor school- of studiestress. Een kwart geeft aan weleens stress te hebben door achterstand op school of studievertraging en bij 21 procent spelen moeilijke vakken een rol.

Er bestaan duidelijke verschillen naar onderwijsniveau. Vooral het streven naar goede cijfers en te veel huiswerk of lesstof zijn voor havisten en vwo’ers vaker stressredenen dan voor vmbo’ers. 
Ook in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs is het streven naar goede cijfers of studieresultaten een belangrijke reden voor school- of studiestress, vooral op de universiteit en het hbo. Te veel lesstof of huiswerk is voor wo-studenten relatief vaak een reden voor studiestress, terwijl studievertraging hen juist minder vaak stress bezorgt.

3.3 Stress over werk of bijbaan

Minder werkstress bij jongeren met bijbaan
Zeven procent van de 15- tot 25-jarige jongeren met betaald werk heeft vaak stress over hun werk of bijbaan; 13 procent ervaart deze stress regelmatig¹⁰⁾. 
Of het om werk of een bijbaan gaat, maakt verschil voor het ervaren van stress. Van de jongeren die onderwijs volgen en daarnaast een bijbaan hebben, geeft 4 procent aan vaak werkstress te hebben. Bij de jongeren die hun werk niet als bijbaan bestempelen en veelal ook geen onderwijs volgen, ligt dit percentage met 12 procent drie keer zo hoog. Dit is in lijn met de bevindingen van het Jaarrapport van de Jeugdmonitor 2021 (CBS, 2021b) waarin staat dat jonge werknemers die geen onderwijs volgen in 2020 dubbel zo vaak last hadden van psychische vermoeidheidsklachten door het werk als  scholieren of studenten: respectievelijk 20 tegen 10 procent. Ook gaven zij vaker aan een hoge werkdruk te ervaren. In het Peilstationsonderzoek 2019 (Kleinjan et al, 2020) zei 3 procent van de jongeren met een bijbaan hier altijd of vaak stress over te hebben. Het ging hier om 12- tot 17-jarige jongeren in het voortgezet onderwijs.

Hoe meer uren werk, hoe meer stress
Het aantal uren dat gewerkt wordt is ook van belang voor de mate van werkstress: jongeren die meer uren werken hebben meer stress (zie maatwerktabel). De bevindingen uit andere publicaties zijn in lijn hiermee. Zo blijkt uit studies op de basis van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden dat werkgerelateerde vermoeidheid samenhangt met de arbeidsduur (CBS, 2021b; Bierings en Mol, 2012). Of jongeren een tijdelijk of vast contract hebben maakt nagenoeg geen verschil. Verder hebben jongeren met een contract voor een vast aantal uren relatief vaak werkstress. De werkstress is ook groter onder jongeren die op zoek zijn naar ander werk.

Werkstress vooral door te hoge eigen verwachtingen en angst om fouten te maken
Te hoge eigen verwachtingen en de angst om fouten te maken worden door jongeren met betaald werk met respectievelijk 27 en 24 procent het vaakst genoemd als reden voor werkstress. Vijftien procent zegt weleens werkstress te hebben als gevolg van hoge werkdruk door te veel of te moeilijk werk. Angst om de baan te verliezen, te hoge verwachtingen van de leidinggevende, en het niet goed kunnen vinden met de leidinggevende en/of sommige collega’s zijn voor ongeveer 5 procent weleens reden voor werkstress. Vrijwel niemand noemt pesten. Ruim 10 procent zegt dat er (nog) andere redenen zijn voor werkstress.

7 procent jongeren met tijdelijk contract heeft stress uit angst voor baanverlies
De angst om het werk te verliezen is vaker een stressreden voor jongeren met een tijdelijk contract dan voor jongeren met een vast contract, namelijk 8 tegen 4 procent (zie maatwerktabel). Te hoge eigen verwachtingen, hoge werkdruk, de angst om fouten te maken, en de angst om het werk te verliezen worden vaker als reden voor werkstress genoemd door jongeren voor wie het werk geen bijbaan is en door jongeren met meer arbeidsuren. Jongeren met een vaste dienstrelatie zeggen vaker dat hoge werkdruk weleens voor werkstress zorgt dan jongeren met een tijdelijk dienstverband (19 tegen 13 procent). Verder is het percentage dat werkstress ervaart door hoge werkdruk, hoge eigen verwachtingen of de angst om fouten te maken groter bij jongeren met een vast aantal contracturen dan bij jongeren die deels vaste uren of een wisselend contract hebben.

3.4 Stress door het zoeken naar betaald werk

De zoektocht naar betaald werk levert ruim een kwart (27 procent) van de 15- tot 25-jarige jongeren die actief op zoek zijn naar (ander) werk vaak stress op; 21 procent heeft hier regelmatig stress van. Of jongeren nog onderwijs volgen maakt hierbij verschil: van de onderwijsvolgende jongeren zegt 23 procent dat de zoektocht naar betaald werk vaak stress oplevert, tegen 37 procent van de jongeren die geen onderwijs meer volgen.

Jongeren tussen de 18 en 25 jaar zeggen twee keer zo vaak dan 12- tot 18-jarigen dat het zoeken naar (ander) betaald werk hen vaak stress oplevert, namelijk 31 tegen 15 procent. Tienermeisjes en jonge vrouwen hebben deze stress vaker dan tienerjongens en jonge mannen (33 tegen 21 procent) (zie maatwerktabel).

3.5 Stress over geldzaken

Jonge vrouwen vaker stress over geldzaken
Tien procent van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar geeft aan vaak stress te hebben over geldzaken, zoals te weinig geld of (studie)schuld. Een vergelijkbaar deel (9 procent) heeft deze stress regelmatig. De stress over geldzaken neemt toe met leeftijd. Het percentage dat vaak stress hierover heeft is onder jongvolwassenen duidelijk hoger dan onder tieners (15 tegen 2 procent). Vooral jonge vrouwen hebben vaak stress over geldzaken (18 procent). 
Ook de woonsituatie speelt een rol: jongeren die bij hun ouders wonen hebben minder vaak stress over geld dan jongeren die uit huis zijn. En ook jongeren met betaald werk ervaren deze stress minder vaak. Het onderwijsniveau van jongeren speelt nauwelijks een rol (zie maatwerktabel).

Vooral jongvolwassenen stress over te weinig geld en schulden
Een vijfde van de jongeren geeft aan weleens stress te hebben door te weinig geld voor persoonlijke dingen zoals kleding, uitgaan of smartphone. Jongvolwassenen zeggen dit vaker dan tieners, namelijk 26 tegen 11 procent. Ook te weinig geld hebben voor vaste uitgaven, een studieschuld of een andere lening of geldschuld is voor hen vaker reden voor stress.

Bijna een derde van de mbo’ers zegt weleens stress te hebben over geldzaken door te weinig geld voor persoonlijke zaken, tegen 19 procent van de wo’ers (zie maatwerktabel). Wo’ers hebben relatief vaak weleens stress vanwege hun studieschuld; 31 procent van hen geeft dit aan tegen 23 procent van de hbo’ers en 9 procent van de mbo’ers.

3.6 Stress over vrienden

Een op de tien jongeren vaak of regelmatig stress over vrienden
Ruim 10 procent van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar heeft vaak (3 procent) of regelmatig (8 procent) stress over vrienden. Jongvolwassenen hebben hier in vrijwel gelijke mate vaak last van als tieners. Tienermeisjes ervaren deze stress vaker dan tienerjongens. Bij de jongvolwassenen is het verschil naar geslacht minder groot.

Vooral jongeren op hogere onderwijsniveaus stress over vrienden
In het voortgezet onderwijs geven vwo’ers het meest aan weleens stress te hebben over vrienden. In  het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs zijn het de wo’ers die dit het meest aangeven.

Stress over vrienden vooral door het weinig zien of spreken
Bijna een kwart van de jongeren zegt weleens stress te hebben doordat zij vrienden weinig zien of spreken. Hierbij zullen de coronacrisis en de getroffen maatregelen wellicht een rol spelen. 
Jongvolwassenen noemen het weinig zien of spreken van vrienden vaker als stressreden dan tieners (28 tegen 18 procent); met name jonge vrouwen noemen deze reden vaak (32 procent). Ook het hebben van weinig goede vrienden wordt door jongvolwassenen vaker genoemd. Voor tieners daarentegen is ruzie met vrienden vaker een reden voor stress, vooral voor tienermeisjes (8 procent). Ook geven tienermeisjes relatief vaak aan weleens stress over vrienden te hebben doordat zij zich buitengesloten voelen (9 procent) (zie maatwerktabel).

3.7 Stress over relatie met ouder(s) of verzorger(s)

Jonge vrouwen vaakst stress over relatie met ouders
Net als bij stress over vrienden zegt ruim 10 procent van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar stress te hebben over de relatie met hun ouder(s) of verzorger(s); 4 procent heeft deze stress vaak en 7 procent regelmatig. Jongvolwassenen geven vaker aan stress over de relatie met hun ouders te hebben dan tieners. Vooral vrouwen tussen de 18 en 25 jaar zeggen dit relatief vaak.

Het onderwijsniveau van de leerlingen en studenten speelt geen rol in het ervaren van stress over ouders/verzorgenden, noch in het voortgezet onderwijs noch in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs (zie maatwerktabel). 
De woonsituatie speelt wel een rol. Het percentage dat vaak of regelmatig stress heeft over de relatie met hun ouders is twee keer zo hoog bij jongeren die alleen wonen als bij jongeren die bij hun ouders wonen (22 tegen 11 procent). Ook jongeren die met een partner wonen of jongeren op kamers hebben minder vaak stress over de relatie met hun ouders dan alleenwonende jongeren. Deze verschillen blijven bestaan na controle voor leeftijdsverschillen tussen de groepen.

3.8 Stress over verkering of relatie

Van de jongeren met verkering of een relatie zegt 3 procent vaak en 7 procent regelmatig stress hierover te hebben (zie maatwerktabel). Van de jongeren zonder verkering of relatie heeft 4 procent vaak en 5 procent regelmatig stress over het krijgen van verkering of een relatie. Een nuancering hierbij is dat een relatief groot deel van de jongeren zonder relatie (12 procent) geen antwoord heeft gegeven op de vraag of zij weleens stress hebben op relatiegebied. Het percentage dat vaak stress heeft over het krijgen van verkering of een relatie neemt toe met de leeftijd, waarbij geslacht geen verschil maakt.

3.9 Stress over sociale media

Sociale media spelen een belangrijke rol in het leven van jongeren (Kloosterman en Van Beuningen, 2015; Van Beuningen en Kloosterman, 2018). Een belangrijke reden hiervoor is dat ze zo op een gemakkelijke manier in contact komen en blijven met anderen. Toch hebben sociale media ook negatieve kanten. Zo kunnen gebruikers bang zijn om belangrijke of leuke informatie op sociale media te missen waardoor zij zich buitengesloten voelen, ook wel ‘fear of missing out’ (FoMO) genoemd. Jongeren kunnen druk ervaren om regelmatig hun sociale media te controleren.

Meisjes en jonge vrouwen ervaren het vaakst stress van sociale media
Toch lijken de meeste jongeren deze druk van sociale media niet zo te voelen: 3 procent geeft aan vaak stress te ervaren van sociale media en 5 procent heeft deze stress regelmatig. Meisjes en jonge vrouwen zeggen het vaakst weleens stress te hebben van sociale media, gevolgd door jonge mannen. Tienerjongens ervaren deze stress het minst. Er zijn nagenoeg geen verschillen naar het niveau van onderwijs dat men volgt (zie maatwerktabel). In het Peilstationsonderzoek 2019 van het Trimbos-instituut (Kleinjan et al, 2019) gaf 2 procent van de 12- tot 17-jarige jongeren aan altijd of vaak stress te hebben door sociale media.

Hoe meer uren op sociale media, hoe meer stress
Het percentage jongeren dat aangeeft weleens stress van sociale media te ervaren, neemt toe met de tijd die ze hieraan besteden (zie maatwerktabel). Zo zegt  12 procent van de jongeren die zich 5 uur of meer per dag met sociale media bezighouden hier vaak of regelmatig stress van te ervaren, tegen 5 procent van de jongeren die dit minder dan 1 uur per dag doen. Het gaat hierbij om samenhang en niet om causaliteit: op basis van dit onderzoek is het niet mogelijk om vast te stellen of meer uren op sociale media tot meer stress leiden, of dat stress uit angst om dingen op sociale media te missen (‘fear of missing out’) ertoe leidt dat jongeren meer uren op sociale media doorbrengen.

Een op de vijf jongeren bang om dingen te missen zonder sociale media
Door middel van stellingen is meer inzicht verkregen in de druk die jongeren ervaren door sociale media. Ruim 20 procent van de 12- tot 25-jarigen vindt het vervelend als zij ergens zijn waar ze niet online kunnen zijn, en een vergelijkbaar percentage is angstig om dingen te missen als zij geen gebruik maken van sociale media. Bijna 20 procent is onrustig als er een bericht binnenkomt en zij het niet direct kunnen bekijken. Een veel kleiner deel daarentegen, 3 procent, voelt druk om veel te posten op sociale media.
Een substantieel deel van de jongeren (43 procent) geeft aan een goed gevoel te krijgen als mensen dingen van hen liken, sharen of reageren op posts. Het hebben van veel vrienden of volgers op sociale media bezorgt een kleinere groep (19 procent) een goed gevoel.

Veel vrienden op sociale media belangrijker voor tieners dan voor jongvolwassenen
Tieners zeggen vaker dan jongvolwassenen dat veel vrienden of volgers op sociale media hen een goed gevoel bezorgen, namelijk 23 tegen 16 procent (zie maatwerktabel). Ook vinden tieners het vaker vervelend ergens te zijn waar ze niet online kunnen dan jongvolwassenen (28 procent tegen 23 procent).
Jongvolwassenen daarentegen zijn juist wat vaker bang om dingen te missen als ze geen gebruik maken van sociale media: 24 procent van hen geeft dit aan tegen 21 procent van de tieners, waarbij vooral tienerjongens minder angstig zijn (16 procent). Tienermeisjes en jonge vrouwen hebben deze fear of missing out met ruim 25 procent duidelijk vaker. Ook het percentage dat een goed gevoel krijgt als mensen dingen van hen liken, sharen of reageren op posts is bij jongvolwassenen hoger dan bij tieners. Jonge vrouwen zeggen dit met 53 procent het vaakst.
Er bestaat geen leeftijdsverschil in de percentages die zeggen zich onrustig te voelen als er een bericht binnenkomt dat niet direct kan worden bekeken, of druk voelen om veel te posten op sociale media. Meisjes en jonge vrouwen voelen zich vaker onrustig als een binnengekomen bericht niet direct bekeken kan worden dan jongens en jonge mannen.

Studenten hoger onderwijs gevoeliger voor reacties op sociale media
In het voortgezet onderwijs is het onderwijsniveau over het algemeen niet wezenlijk van belang voor de onrust die jongeren ervaren van sociale media (zie maatwerktabel). Wel zeggen vmbo’ers wat vaker dan havisten en vwo’ers een goed gevoel te krijgen van veel vrienden of volgers op sociale media. Ook in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs bestaat grosso modo weinig verschil naar  onderwijsniveau, op enkele uitzonderingen na. Zo zijn wo- en hbo-studenten het meest gevoelig voor reacties van anderen op sociale media: likes, shares en reacties op posts geven ongeveer de helft van hen een goed gevoel, tegen 39 procent van de mbo-studenten. Bijna een kwart van de wo’ers zegt zich onrustig te voelen als er een bericht binnenkomt dat zij niet direct kunnen bekijken, tegen ongeveer 15 procent van de mbo’ers en hbo’ers.

3.10 Stress over uiterlijk

Jonge vrouwen hebben het vaakst stress over hun uiterlijk
Acht procent van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar heeft vaak stress over het uiterlijk, 11 procent heeft deze stress regelmatig. Het percentage dat vaak of regelmatig stress hierover heeft is met ongeveer 28 procent het hoogst bij jonge vrouwen en tienermeisjes. Jonge mannen (13 procent) en vooral tienerjongens (9 procent) maken zich duidelijk minder vaak druk over hun uiterlijk. Het niveau van het onderwijs dat men volgt maakt geen verschil (zie maatwerktabel).

3.11 Stress over te veel dingen te doen/druk leven

Een op de vijf jongeren vaak stress over hun drukke leven
Een substantieel van de 12- tot 25-jarigen zegt er stress van te hebben dat zij te veel dingen moeten doen en een druk leven hebben; 19 procent heeft dit vaak en 22 procent regelmatig. Jongvolwassenen hebben deze stress vaker dan tieners: van de 18- tot 25-jarigen heeft 22 procent vaak stress over een druk leven, tegen 14 procent van de 12- tot 18-jarigen. Jonge vrouwen hebben met 29 procent het vaakst stress hierover. In het Peilstationsonderzoek 2019 van het Trimbos-instituut (Kleinjan et al., 2020) gaf 20 procent van de 12- tot 17-jarige jongeren in het voortgezet onderwijs aan altijd of vaak stress te hebben door hun drukke leven. 

Meer stress over druk leven op hogere onderwijsniveaus
Ook het onderwijsniveau maakt verschil. Het percentage dat vaak stress heeft over een druk leven is bij vwo’ers (18 procent) en havisten (17 procent) hoger dan bij vmbo’ers (ongeveer 10 procent; zie maatwerktabel). In het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs geven wo’ers met 30 procent en hbo’ers met 25 procent vaker aan stress te hebben over alle dingen die zij moeten doen dan mbo’ers (18 procent).

3.12 Stress over eigen toekomst

Kwart jonge vrouwen vaak stress over eigen toekomst
De toekomst is voor 17 procent van de jongeren tussen de 12 en 25 jaar vaak een stressfactor; 19 procent heeft regelmatig stress hiervan. Het percentage dat vaak stress ervaart over de eigen toekomst is bij jongvolwassenen hoger dan bij tieners, namelijk 21 procent tegen 12 procent. Met 26 procent maken vooral jonge vrouwen zich hier vaak druk over. De stress over de eigen toekomst verschilt nagenoeg niet naar het onderwijsniveau dat de jongeren volgen. Dit geldt zowel voor de leerlingen in het voortgezet onderwijs als de studenten in het middelbaarberoeps- en hoger onderwijs (zie maatwerktabel).