4. 1960-1979

Jaren zestig: arbeidsmigratie 

Vanaf het eind van de jaren vijftig ontstond er een tekort aan laaggeschoolde arbeidskrachten. Om dit op te vangen, begonnen Nederlandse bedrijven buitenlandse werknemers te werven, vooral uit landen rond de Middellandse Zee. Deze zogenoemde ‘wervingslanden’ waren Griekenland, Italië, Joegoslavië, Marokko, Portugal, Spanje, Tunesië en Turkije. Tussen 1964 en 1973 kwamen ongeveer 225 duizend migranten uit deze landen naar Nederland, voornamelijk om te werken. De grootste groepen bestonden uit Spanjaarden en Turken, elk met ongeveer 65 duizend personen. In eerste instantie kwamen vooral Spanjaarden en Italianen, later volgden vooral Turken en Marokkanen. 

De volkstelling van 1971 laat goed zien hoe het migratiebeeld in de jaren zestig veranderde. In 1960 werden nog nauwelijks migranten met een mediterrane nationaliteit geregistreerd (behalve 6 duizend Italianen). In 1971 waren er al 30 duizend Turken, 28 duizend Spanjaarden, 20 duizend Marokkanen, 18 duizend Italianen en 8 duizend Joegoslaven. De totale bevolking telde toen 13,1 miljoen inwoners.

Vooral mannen in de industrie

In de tweede helft van de jaren zestig was 90 procent van het totale vestigingsoverschot afkomstig uit mediterrane landen. De overgrote meerderheid van deze migranten was man en werkte in de industrie. Zo waren van de 6,6 duizend Turkse mannen die in 1966 arriveerden 5,8 duizend werkzaam in fabrieken of werkplaatsen (CBS, 1968). Ze vestigden zich vaak in industriegebieden in Overijssel, Gelderland en Noord-Brabant.

Vluchtelingen uit Hongarije en Tsjechoslowakije

In deze periode speelde arbeidsmigratie de hoofdrol. De instroom van vluchtelingen was relatief beperkt. Wel noemenswaardig zijn de ongeveer 3 duizend Hongaren die in 1956 na de Sovjetinvasie naar Nederland vluchtten, en ongeveer duizend Tsjechoslowaken die in 1968 kwamen na het gewelddadig neerslaan van de Praagse Lente. 

Turken en Marokkanen bleven vaker dan Spanjaarden en Italianen 

Het vestigings- en vertrekpatroon van Turken en Marokkanen ontwikkelde zich anders dan dat van Spanjaarden en Italianen. De immigratie van Spanjaarden en Italianen werd snel gevolgd door grootschalige terugkeer. Van de Spanjaarden die tussen 1964 en 1973 naar Nederland kwamen, was in 1983 ongeveer 75 procent weer vertrokken. Ook Italianen vertrokken vaak weer, maar in iets mindere mate.

Bij Turken en Marokkanen volgde vaak een fase van gezinshereniging en gezinsvorming. Daardoor lag hun retourmigratie veel lager: zij bleven vaker in Nederland. Dit verschil is deels te verklaren door de sterke economische groei in Spanje en Italië begin jaren zeventig, die daar de werkgelegenheid verbeterde en de migratie naar Nederland deed afnemen. Bij Turken en Marokkanen begon juist in deze periode de gezinshereniging, wat blijkt uit het stijgende aandeel vrouwen onder de immigranten uit deze landen vanaf het einde van de jaren zestig.

Wervingsstop in 1973

In 1973 stelde Nederland een officiële wervingsstop in voor arbeidsmigranten uit mediterrane landen. Legale arbeidsmigratie uit onder meer Turkije en Marokko werd daarna vrijwel onmogelijk. Toch bleef de immigratie uit deze landen toenemen, maar dat was vooral gezinshereniging. Exacte cijfers over gezinshereniging en gezinsvorming zijn voor deze jaren niet beschikbaar, maar ramingen van De Beer et al. (1991) geven aan dat eind jaren zeventig ruim 75 procent van de Turkse en Marokkaanse immigranten naar Nederland kwam in het kader van gezinshereniging.

Jaren zestig en zeventig: immigratie vanuit Suriname

In de jaren zeventig nam de immigratie vanuit de toenmalige kolonie Suriname sterk toe. Die was al in het begin van de jaren zestig begonnen. Deze ontwikkeling had meerdere oorzaken. De economische situatie in Suriname verslechterde in die periode, terwijl Nederland juist een sterke economische groei doormaakte. Daarnaast ontvingen achterblijvers in Suriname steeds vaker positieve berichten van eerder geëmigreerde landgenoten, wat bijdroeg aan een gunstig beeld van Nederland (Van Amersfoort, 1971). Ook speelde het fenomeen van kettingmigratie een groeiende rol: steeds meer Surinamers hadden inmiddels familie of bekenden in Nederland, wat de drempel om zelf te migreren verlaagde.

Een belangrijk moment was de onafhankelijkheid van Suriname op 25 november 1975. Uit vrees voor de politieke en economische gevolgen daarvan en om hun recht op de Nederlandse nationaliteit veilig te stellen, besloten veel Surinamers nog vóór die datum naar Nederland te vertrekken. In 1975 vestigden zich bijna 40 duizend Surinamers in Nederland – een duidelijke piek in de immigratiecijfers.

Ook in 1979 en 1980 kwamen veel Surinaamse immigranten. Dat had te maken met het aflopen van de zogenoemde ‘toescheidingsovereenkomst’ tussen Nederland en Suriname. Volgens deze regeling konden Surinamers tot vijf jaar na de onafhankelijkheid nog kiezen voor het Nederlandse staatsburgerschap. Toen deze regeling in november 1980 afliep, werd het voor Surinamers lastiger om toegang tot Nederland te krijgen. Dit leidde tot een tijdelijke versnelling van de migratie vóór het verstrijken van de termijn.