1. Inleiding

Werknemers en zelfstandigen worden tijdens het uitvoeren van hun werk blootgesteld aan verschillende soorten arbeidsrisico’s. Hier zijn arbeidsongevallen er een van, naast bijvoorbeeld ziekteverzuim en beroepsziekten. De incidentie van arbeidsongevallen is in Nederland over de jaren heen vrij stabiel (Arbobalans 2020). Wel hebben diverse groepen een verhoogde kans op een arbeidsongeval, zoals mannen, jonge medewerkers tot 25 jaar, 45-plussers en uitzendkrachten (Nederlandse Arbeidsinspectie, 2022).

Arbeidsongevallen kunnen leiden tot allerlei vervelende gevolgen voor de persoon die het overkomt, de directe omgeving en ook voor de werkgever. De overheid, brancheorganisaties, werkgevers, is er beleidsmatig veel aan gelegen om het aantal arbeidsongevallen zo veel mogelijk terug te dringen (zie bijvoorbeeld Nederlandse Arbeidsinspectie; Arboportaal). Dit kan onder meer gerealiseerd worden door het creëren van een veilige werkomgeving, het vergroten van het bewustzijn rondom veiligheid en gezond werken en het aanbieden van cursussen gericht op veilig werken. Een voorbeeld van een initiatief uit het werkveld om het aantal ongevallen terug te dringen was ‘zero accidents in 2020’ waarbij werd samengewerkt door diverse partijen, waaronder CNV, FNV en brancheverenigingen, met ondersteuning van het RIVM en de Nederlandse Arbeidsinspectie (voorheen Inspectie SZW).

Arbeidsongevallen hangen voor een belangrijk deel samen met de werkzaamheden of het beroep dat werkenden uitvoeren. De Nederlandse Arbeidsinspectie verzamelt gegevens over ernstige arbeidsongevallen. Het betreft ongevallen met ziekenhuisopname, blijvend letsel of de dood tot gevolg. Werkgevers zijn volgens de Arbeidsomstandighedenwet verplicht om dergelijke ongevallen te melden bij de Nederlandse Arbeidsinspectie. In 2021 werden 3 482 arbeidsongevallen gemeld bij de Arbeidsinspectie (Nederlandse Arbeidsinspectie, 2022). Niet alle arbeidsongevallen worden gemeld: uit een rapport van de Nederlandse Arbeidsinspectie (2021) blijkt dat iets meer dan de helft van de meldingswaardige arbeidsongevallen niet gerapporteerd worden.

Arbeidsongevallen kunnen optreden door diverse oorzaken, zoals vallen, aanrijdingen, een gevaarlijke atmosfeer, machines en handgereedschap, andere vormen van contact met voorwerpen, gevaarlijke stoffen, brand en explosie, agressie en extreme krachtsinspanning (Arboportaal). Hiervan kwam vallen het meest voor (Nederlandse Arbeidsinspectie, 2021). De Arbobalans 2020 voegt daar psychische overbelasting als veelvoorkomende oorzaak aan toe. Uit die laatste bron blijkt eveneens dat de gevolgen van het ongeval met verzuim voor zowel werknemers als zzp’ers bij het leeuwendeel lichamelijk van aard zijn. Van de werknemers met een ongeval met verzuim kampt ook een substantieel deel met geestelijk letsel.

Het CBS heeft cijfers over dodelijke en niet-dodelijke arbeidsongevallen. De cijfers over dodelijke arbeidsongevallen zijn afgeleid uit de doodsoorzakenstatistiek. Gegevens over niet-dodelijke arbeidsongevallen (met en zonder verzuim) onder werknemers worden verzameld in de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van CBS en TNO. Gegevens over arbeidsongevallen onder zelfstandig ondernemers worden sinds 2015 om de twee jaar verzameld in de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) van TNO en CBS. Ernstige arbeidsongevallen (met minimaal vier dagen verzuim of met een dodelijke afloop) worden gemeten in het kader van de Europese ESAW-verordening (European Statistics on Accidents at Work). Het CBS publiceert over ongevallen onder meer op StatLine, in nieuwsberichten en in artikelen op de website (zie bijvoorbeeld CBS, 2022; CBS StatLine, 2022).

Het doel van dit artikel is tweeledig. Allereerst biedt het een overzicht van de meest actuele uitkomsten die CBS heeft over arbeidsongevallen. Dit artikel gaat achtereenvolgens in op de omvang, ontwikkeling, oorzaken, letsel en medische behandeling van arbeidsongevallen voor werknemers en zelfstandig ondernemers. De gegevens betreffen daarmee niet de gehele groep zelfstandigen (zie ook databronnen in Technische Toelichting). Daarnaast analyseert dit artikel de samenhang tussen het beroep dat iemand uitoefent en de kans dat deze persoon slachtoffer wordt van een arbeidsongeval met verzuim. Aan de hand van verdiepende analyses zal onderzocht worden welke factoren hierbij een rol spelen.

Dit artikel beantwoordt de volgende onderzoeksvragen:

Welk deel van de werkenden wordt slachtoffer van een arbeidsongeval en welke trends zijn hierin zichtbaar? Hoe verhouden de aantallen arbeidsongevallen in Nederland zich tot die in de EU? (paragraaf 2)
Wat was volgens slachtoffers de belangrijkste oorzaak van hun arbeidsongeval? Wat waren de meestvoorkomende letsels en in hoeverre werd hiervoor medische behandeling gezocht? (paragraaf 3)
Hoe verschilt het percentage slachtoffers van een arbeidsongeval tussen beroepen? (paragraaf 4)
In hoeverre hangen de verschillen tussen beroepen samen met kenmerken van het bedrijf of werk en met achtergrondkenmerken van de werknemer? (paragraaf 5)