Inwoners met herkomst Sub-Sahara Afrika

Personen van Sub-Saharaanse herkomst vormen een kleine, recente en jonge bevolkingsgroep in Nederland. Op 1 januari 2022 bestond deze groep uit 289 duizend mensen. Zij hebben veelal een herkomst uit Somalië, Zuid-Afrika, Ethiopië, Ghana, Eritrea, Kaapverdië of Nigeria. Van hen is ongeveer twee derde in Sub-Sahara Afrika geboren en naar Nederland gemigreerd; een derde heeft ouders uit Sub-Sahara Afrika maar is zelf in Nederland geboren. Sub-Saharaanse migranten bevinden zich vaak pas kort in Nederland en zijn hier met verscheidene motieven gekomen, waaronder asiel en gezin. De tweede generatie, die in Nederland is geboren, bestaat grotendeels uit kinderen en jongvolwassenen.

Over het algemeen nemen personen van Sub-Saharaanse herkomst een ongunstigere maatschappelijke positie in dan rest van de Nederlandse bevolking. Dit uit zich onder andere in een lager onderwijsniveau, meer voortijdig schoolverlaten, een lagere arbeidsdeelname, slechtere arbeidsvoorwaarden, een lager inkomen en hogere zorgkosten. Op een klein aantal indicatoren is er geen sprake van een ongunstige positie.

Wat opvalt, is dat er grote verschillen bestaan tussen Sub-Saharaanse migranten en de Sub-Saharaanse tweede generatie. Het zijn vooral migranten die een ongunstige positie innemen. De tweede generatie lijkt daarentegen meer op het gemiddelde van de Nederlandse bevolking. Van de tweede generatie volgen de meesten op dit moment onderwijs, en hun onderwijsuitkomsten lijken op die van leeftijdsgenoten met een overig Buiten-Europese herkomst. Hoewel ook de Sub-Saharaanse tweede generatie een minder gunstige onderwijspositie inneemt ten opzichte van het gemiddelde van Nederland, is dit verschil aanzienlijk kleiner dan voor Sub-Saharaanse migranten. Ook op de arbeidsmarkt is de achterstand van de tweede generatie aanzienlijk kleiner dan voor Sub-Saharaanse migranten, maar wel aanwezig ten opzichte van de gemiddelde Nederlandse bevolking. Tevens lijkt de gezinsvorming van de tweede generatie op die van de rest van de Nederlandse bevolking.

Een belangrijk deel van dit rapport gaat over de vraag in hoeverre de ongunstige positie van personen van Sub-Saharaanse herkomst kan worden verklaard door verschillen in achtergrondkenmerken. Daartoe zijn analyses uitgevoerd waarbij rekening is gehouden met leeftijd, geslacht, studiestatus, opleidingsniveau, inkomen en andere kenmerken. Uit deze analyses blijkt dat verschillen tussen de Sub-Saharaanse tweede generatie en de rest van de bevolking grotendeels zijn terug te voeren op de jonge leeftijd van de tweede generatie. De verschillen tussen Sub-Saharaanse migranten en de rest van de bevolking zijn slechts gedeeltelijk terug te voeren op de lagere leeftijd van migranten. Ook na correctie blijven migranten uit Sub-Sahara Afrika op achterstand staan.

Is deze achterstand kenmerkend voor Sub-Saharaanse migranten? En zo ja, heeft dat dan te maken met het relatief hoge aandeel asielmigranten of de verblijfsduur van deze migranten? Om die vragen te beantwoorden is onderzocht in hoeverre migranten onderling van elkaar verschillen. Daaruit komt naar voren dat Sub-Saharaanse migranten veelal een ongunstigere positie innemen dan migranten uit andere Buiten-Europese landen. Dit hangt samen met de manier waarop zij zich hier gevestigd hebben. Sub-Saharaanse migranten zijn relatief vaak naar Nederland gekomen om asiel aan te vragen en verblijven hier pas relatief kort. Daarnaast blijkt de ongunstigere onderwijspositie ook deels samen te hangen met het relatief lagere huishoudinkomen onder gezinnen van Sub-Saharaanse kinderen. Wanneer met deze kenmerken rekening wordt gehouden, vallen de verschillen tussen Sub-Saharaanse migranten en overig Buiten-Europese migranten grotendeels weg.

Het beeld dat uit dit rapport naar voren komt is dus gemengd. Enerzijds gaat het Sub-Saharaanse migranten minder goed af dan de rest van de Nederlandse bevolking. Ze staan op verscheidene vlakken op achterstand, ook wanneer wordt gecorrigeerd voor hun achtergrondkenmerken. Anderzijds lijkt de Sub-Saharaanse tweede generatie op gebied van onderwijs meer op het gemiddelde van de Nederlandse bevolking en neemt zij, wanneer rekening wordt gehouden met het grote aandeel jongeren, bijna een even gunstige positie in op de arbeidsmarkt. 

Sinds enkele jaren publiceert het CBS gegevens over personen met een herkomstland uit Sub-Sahara Afrika in de Kernindicatoren Integratie in antwoord op een toegenomen informatiebehoefte vanuit zowel de Nederlandse als de internationale beleidsvoering¹⁾. Op 23 december 2013 riep de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) het Internationale decennium voor mensen van Afrikaanse herkomst uit. Dit decennium duurt van 1 januari 2015 tot en met 31 december 2024. De internationale gemeenschap erkende hiermee de behoefte aan de bevordering en de bescherming van de mensenrechten van ongeveer 200 miljoen mensen in Afrika en miljoenen andere mensen van Afrikaanse herkomst buiten Afrika wereldwijd²⁾. In het licht van de afsluiting van het decennium brengt het CBS in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en in aanvulling op de Kernindicatoren Integratie in deze publicatie de positie van inwoners van Nederland van Sub-Saharaanse herkomst verder in kaart. Het CBS heeft onderzoek gedaan naar de demografische kenmerken, de sociaaleconomische positie en het zorggebruik van deze herkomstgroep in Nederland.

In deze publicatie wordt de positie van personen van Sub-Saharaanse herkomst in kaart gebracht. Om hun positie te kunnen duiden wordt deze vergeleken met de positie van personen van overig Buiten-Europese herkomst en het gemiddelde van de totale Nederlandse bevolking. Bij de meeste figuren worden ongecorrigeerde verschillen getoond. Dit betekent dat in de figuren geen rekening is gehouden met verschillen in samenstelling tussen herkomstgroepen in bijvoorbeeld inkomen, geslacht, leeftijd of opleidingsniveau. Uit de Rapportage Integratie en Samenleven 2022 blijkt dat verschillen in de (sociaaleconomische) positie die verschillende herkomstgroepen innemen samen kan hangen met verschillen in achtergrondkenmerken³⁾. Daarom is in dit rapport voor de meeste indicatoren door middel van multivariate regressieanalyse ook gekeken in hoeverre de beschreven verschillen tussen herkomstgroepen blijven bestaan wanneer rekening wordt gehouden met verschillen in de samenstelling van groepen. In de tekst wordt hierbij steeds aangegeven voor welke factoren is gecorrigeerd.

Populatie

De populatie bestaat uit alle personen die op 1 januari 2022 geregistreerd zijn in de Basisregistratie Personen (BRP) met als herkomstland één van de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara (Sub-Sahara Afrika). In deze rapportage is als afbakening van Sub-Sahara Afrika gekozen voor dezelfde landen die als dusdanig zijn gedefinieerd door de Verenigde Naties⁴⁾. Zie de Onderzoeksmethode voor de lijst van 53 landen die volgens deze definitie onderdeel uitmaken van Sub-Sahara Afrika. 
In de hoofdstukken wordt de positie van personen van Sub-Saharaanse herkomst vergeleken met die van personen van overig Buiten-Europese herkomst en die van het gemiddelde van de totale bevolking van Nederland. Voor personen met een overig Buiten-Europese herkomst gaat het om personen met een herkomstland gelegen in Azië, Amerika, Oceanië en Afrika exclusief Sub-Sahara Afrika. Voor het gemiddelde van de Nederlandse bevolking is het gemiddelde van alle inwoners van Nederland gerekend, ongeacht hun herkomst. Naast het land van herkomst wordt in deze publicatie waar mogelijk onderscheid gemaakt naar wel of niet in Nederland geboren. Om de teksten leesbaar te houden, worden in de teksten andere termen gebruikt dan in de figuren. Personen die zijn geboren in het buitenland worden in de tekst ‘migranten’ genoemd. Personen die zijn geboren in Nederland met één of twee ouders die in het buitenland zijn geboren worden aangeduid als ‘tweede generatie’. Onder de groep personen van Sub-Saharaanse herkomst vallen dus zowel Sub-Saharaanse migranten als de Sub-Saharaanse tweede generatie.

Inhoud

Hoofstuk 1 beschrijft de demografie van personen van Sub-Saharaanse herkomst. Hierbij wordt onder meer ingegaan op de aantallen in Nederland naar herkomstland, de leeftijdsopbouw, regionale spreiding, verblijfsduur en migratiemotief.
In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de onderwijspositie. Aan bod komt onder andere het onderwijsniveau in leerjaar 3 van het voortgezet onderwijs, de studierichting en het niveau op mbo, voortijdig schoolverlaters en het hoogst behaalde opleidingsniveau.
Hoofdstuk 3 behandelt verschillende aspecten van werk en inkomen. Het gaat onder meer om de sociaaleconomische positie, arbeidsdeelname, arbeidsduur en het inkomen.
Hoofdstuk 4 geeft inzicht in het zorggebruik. Hierbij wordt gekeken naar de gemiddelde zorgkosten per persoon en het aandeel personen dat diabetesmiddelen, antidepressiva of antipsychotica heeft gekregen.
Hoofdstuk 5 biedt inzicht in de rol die migratiemotief en verblijfsduur spelen in de sociaaleconomische positie van migranten. Voor enkele kenmerken op gebied van onderwijs, werk en inkomen zijn uitsplitsingen gemaakt naar verblijfsduur en migratiemotief.

Naast beschrijvende analyses zijn er enkele decompositieanalyses (Kitagawa-Oaxaca-Blinder-decompositie) opgenomen om te bepalen in hoeverre verschillen tussen personen van Sub-Saharaanse herkomst en de rest van de bevolking in Nederland kunnen worden verklaard door verschillen in achtergrondkenmerken. Meer uitleg over deze decompositieanalyse is te lezen in de Onderzoeksmethode van dit rapport. De decompositieanalyses zijn uitgevoerd voor het aandeel met een partner van Nederlandse herkomst, het aandeel leerlingen in leerjaar 3 van het voortgezet onderwijs, nettoarbeidsparticipatie en maandloon.

In dit hoofdstuk staat de demografie van personen van Sub-Saharaanse herkomst centraal. Het gaat hierbij om personen die in een land ten zuiden van de Sahara zijn geboren en zich in Nederland hebben gevestigd (‘migranten’) alsook om hun kinderen die in Nederland zijn geboren (‘de tweede generatie’). De beschrijving betreft personen die op 1 januari 2022 stonden ingeschreven in het bevolkingsregister van een Nederlandse gemeente. Eerst wordt gekeken naar het aantal personen, de herkomstlanden, de migratiemotieven, de verblijfsduur en de spreiding over Nederland. Vervolgens komen de leeftijdsopbouw, de verdeling naar geslacht en de gezinssituatie aan bod. Speciale aandacht gaat uit naar samenwoonrelaties: hebben mensen van Sub-Saharaanse herkomst partners met een Nederlandse of met een andere herkomst? Voorts wordt ingegaan op het kindertal van vrouwen van Sub-Saharaanse herkomst. De cijfers worden getoond voor zowel migranten als de tweede generatie. Indien van toepassing worden de cijfers vergeleken met die van personen van overig Buiten-Europese herkomst en met de totale Nederlandse bevolking.

Minder dan 2 procent van de bevolking heeft herkomst Sub-Sahara Afrika

De Nederlandse bevolking bestond op 1 januari 2022 uit 17,6 miljoen mensen. Het grootste deel daarvan was van Nederlandse herkomst (74,0 procent), een kleiner deel had een andere Europese herkomst (8,4 procent) of een Buiten-Europese herkomst (16,0 procent). Personen van Sub-Saharaanse herkomst vormden verhoudingsgewijs een klein deel van de bevolking (1,6 procent), bestaande uit 289 duizend mensen.

Van alle personen van Sub-Saharaanse herkomst is ongeveer twee derde in het buitenland geboren (62,4 procent). Ongeveer een derde is in Nederland geboren (37,6 procent), waarvan iets minder dan de helft één in het buitenland geboren ouder had en iets meer dan de helft twee in het buitenland geboren ouders. Het aandeel dat in Nederland is geboren ligt daarmee bij personen van Sub-Saharaanse herkomst lager dan bij personen van overig Buiten-Europese herkomst (46,8 procent).

Herkomst grotendeels uit zeven landen

Wanneer we inzoomen op de groep van Sub-Saharaanse herkomst, wordt duidelijk dat de herkomst naar een beperkt aantal landen is te herleiden. Voor migranten zijn de grootste herkomstlanden Somalië, Zuid-Afrika, Ethiopië, Ghana, Eritrea, Kaapverdië en Nigeria. In totaal is 71 procent van alle Sub-Saharaanse migranten uit een van deze landen afkomstig. Ook voor de tweede generatie zijn dit de grootste herkomstlanden, met uitzondering van Eritrea, dat nog niet onafhankelijk was toen de meeste van hun ouders migreerden. In totaal heeft 66 procent van de tweede generatie ten minste een ouder afkomstig uit een van deze landen. Van betrekkelijk weinig personen ligt het land van herkomst in de Sahel of op een van de eilandstaten (met uitzondering van Kaapverdië).

Asiel en gezin belangrijke migratiemotieven

Ongeveer een vijfde (22,3 procent) van alle Sub-Saharaanse migranten heeft zich voor 1999 in Nederland gevestigd. Voor recentere migranten is een migratiemotief vastgesteld. Asiel (30,4 procent) en gezinsvorming en gezinshereniging (18,7) zijn de meest voorkomende migratiemotieven. Voor een kleiner deel bedroeg het motief studie (2,5 procent) of arbeidsmigratie (3,1 procent), waaronder ook kennismigratie. Deze motieven verschillen van de migratiemotieven van personen van overige Buiten-Europese herkomst. Met name het aandeel dat naar Nederland is gekomen voor asiel ligt bij Sub-Saharaanse migranten hoger dan bij overig Buiten-Europese migranten (12,2 procent). Er zijn geen migratiemotieven vastgesteld voor personen met de Nederlandse nationaliteit (9,0 procent) of een andere EU/EFTA-nationaliteit (4,5 procent). Het gaat daarbij om personen geboren in Sub-Sahara Afrika, die voor hun migratie naar Nederland een EU/EFTA-nationaliteit hebben verworven, bijvoorbeeld via hun ouders. 

Het is bekend dat migratiemotieven sterk per land verschillen. Dat blijkt ook het geval als de motieven van Sub-Saharaanse migranten worden uitgesplitst naar herkomstland. Enerzijds zijn er landen als Ethiopië, Eritrea en Somalië, waarvan een groot deel naar Nederland is gemigreerd vanwege asiel. Anderzijds zijn er landen als Ghana en Kaapverdië, waarvan de migratiestromen eerder op gang zijn gekomen en de meeste huidige inwoners zijn gemigreerd vanwege hun gezin. Voor Zuid-Afrika en Nigeria spelen zowel gezinsmotieven als arbeidsmotieven een rol. Verder valt op dat een betrekkelijk groot deel van de Nigeriaanse migranten zich in Nederland heeft gevestigd om te studeren.

Sub-Saharaanse migranten zijn recent aangekomen

Wanneer we kijken naar de verblijfsduur in Nederland, blijkt dat Sub-Saharaanse migranten zich pas korte tijd in Nederland bevinden. Bijna de helft van hen (51,0 procent) is in de afgelopen 10 jaar gekomen en bijna een derde (30,4 procent) zelfs in de afgelopen 5 jaar. Daarmee vormen Sub-Saharaanse migranten een relatief recente migrantengroep. Migranten van overig Buiten-Europese herkomst bevinden zich gemiddeld langer in Nederland. Zo is bijna twee derde (63,7 procent) van de overig Buiten-Europese migranten meer dan 10 jaar geleden geïmmigreerd en 7,7 procent al meer dan 50 jaar geleden.

Vooral woonachtig in en rond Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Almere

Op 1 januari 2022 woonde in alle Nederlandse gemeentes wel iemand van Sub-Saharaanse herkomst. De spreiding over het land was echter niet gelijkmatig. De helft van alle personen van Sub-Saharaanse herkomst woonde verspreid over 20 gemeentes, terwijl de andere helft verspreid over de resterende 325 gemeentes woonde. Deze concentratie was sterker dan voor de totale Nederlandse bevolking. Van de totale bevolking woonde namelijk de helft verspreid over 59 gemeentes en de andere helft in de resterende 266 gemeentes.

Om de gemeentelijke spreiding beter te kunnen duiden, tonen de kaarten het aantal personen van Sub-Saharaanse herkomst per 1000 inwoners. Sub-Saharaanse migranten vormen een betrekkelijk grote groep in en rond Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Almere en enkele steden buiten de Randstad. In absolute zin betreft het aandeel ten hoogste 28 personen per 1000 inwoners, waarmee het om een kleine bevolkingsgroep gaat. De gemeentelijke spreiding van de Sub-Saharaanse tweede generatie lijkt sterk op die van Sub-Saharaanse migranten, behalve dat de tweede generatie een kleinere groep omvat. Het gaat om hoogstens 20 personen per 1000 inwoners.

Wel moet worden opgemerkt dat de spreiding sterk samenhangt met het specifieke herkomstland. Zo zijn personen van Somalische herkomst het sterkst vertegenwoordigd in Tilburg, personen van Zuid-Afrikaanse herkomst in Laren en Wassenaar, personen van Eritrese en Nigeriaanse herkomst in Westerwolde (waar in de plaats Ter Apel een aanmeldcentrum ligt), personen van Ghanese herkomst in Amsterdam, personen van Ethiopische herkomst in Uithoorn, Amstelveen en Diemen en personen van Kaapverdische herkomst in Rotterdam, Schiedam en Capelle aan den IJssel.

De gemeentelijke spreiding van personen van Sub-Saharaanse herkomst lijkt op die van personen van overig Buiten-Europese herkomst. Ook zij wonen relatief vaak in en rond Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Almere. Het grootste verschil is dat Utrecht en Zaanstad ook populaire woongemeentes zijn onder personen van overig Buiten-Europese herkomst, terwijl Wageningen (studiemigranten) en Westerwolde (asielmigranten) juist populaire woongemeentes zijn onder personen van Sub-Saharaanse herkomst.

Jonge migranten en jonge kinderen

Personen van Sub-Saharaanse herkomst vormen een betrekkelijk jonge bevolkingsgroep. Een groot deel van de Sub-Saharaanse migranten heeft een leeftijd tussen de 18 en 45 jaar (52,9 procent) en slechts een klein deel is 65 jaar of ouder (5,8 procent). De tweede generatie, die in Nederland is geboren, vormt vanzelfsprekend een nog jongere groep. Het overgrote deel van hen is jonger dan 30 jaar (87,8 procent).

De groep van Sub-Saharaanse herkomst is jonger dan de groep van overige Buiten-Europese herkomst. Sub-Saharaanse migranten zijn bijvoorbeeld minder vaak 45 jaar of ouder en de tweede generatie heeft vaker een leeftijd jonger dan 30 jaar. De groep van Sub-Saharaanse herkomst is ook jonger dan de totale Nederlandse bevolking. Zo bevinden zich onder Sub-Saharaanse migranten (en zeker onder de tweede generatie) relatief weinig 65-plussers. Wanneer de leeftijdsopbouw wordt uitgesplitst naar het specifieke herkomstland komt de invloed van de migratiegeschiedenis naar voren. De Kaapverdische gemeenschap is bijvoorbeeld langere tijd in Nederland gevestigd dan de Eritrese gemeenschap, wat zichtbaar is in een hogere leeftijd.

Wat betreft geslacht zijn personen van Sub-Saharaanse herkomst iets vaker man dan vrouw. Dat is het geval bij zowel Sub-Saharaanse migranten (51,7 procent man) als de tweede generatie (51,0 procent man). Overigens geldt ook hier dat er verschillen bestaan naar het specifieke herkomstland: onder migranten uit Eritrea en Nigeria bevinden zich relatief veel mannen. Onder personen van overig Buiten-Europese herkomst bevinden zich juist iets meer vrouwen dan mannen. De totale Nederlandse bevolking bestaat uit ongeveer evenveel mannen als vrouwen.

Meer alleenstaanden en alleenstaande ouders

Vanwege grote verschillen in de gezinssituatie wordt deze apart beschreven voor mannen en vrouwen. Ongeveer een derde van de uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen woont alleen (35,9 procent), een kwart heeft een partner en kinderen (24,2 procent), een op de zeven heeft een partner maar geen kinderen (13,7 procent), een zesde woont als kind bij de ouders (16,3 procent) en het resterende deel is alleenstaande ouder (2,2 procent) of woont in een niet-standaard gezin of een institutioneel huishouden (7,7 procent). Het percentage alleenstaanden ligt daarmee hoog, zowel ten opzichte van mannen gemigreerd uit een overig Buiten-Europees land (26,1 procent) als ten opzichte van de totale mannelijke bevolking (17,7 procent). Alleen onder mannen gemigreerd uit Zuid-Afrika en Somalië is dat minder het geval. Ook de groep thuiswonende kinderen ligt hoger dan onder mannen gemigreerd uit een overig Buiten-Europees land (11,9 procent), wat verklaard kan worden doordat Sub-Saharaanse migranten een jongere bevolkingsgroep vormen.

Van de Sub-Saharaanse tweede generatie mannen is een zeer groot deel thuiswonend kind (78,0 procent). Daarnaast woont een deel alleen (8,4 procent). Deze cijfers zijn weinig verrassend, gezien het grote aandeel jonger dan 30. Onder de Sub-Saharaanse tweede generatie mannen komen de andere huishoudenstypen veel minder vaak voor. Deze cijfers wijken, wederom vanwege het leeftijdsverschil, af van personen de overig Buiten-Europese tweede generatie en zeker ook van de totale bevolking.

Wanneer we naar vrouwen kijken, komt naar voren dat hun gezinssituatie anders is dan die van mannen. Zo ligt onder Sub-Saharaanse migranten het aandeel alleenstaande moeders (22,1 procent) veel hoger dan het aandeel alleenstaande vaders (2,2 procent). Daarnaast ligt het aandeel alleenstaande vrouwen (19,2 procent) lager dan het aandeel alleenstaande mannen (35,9 procent). Deze verschillen komen waarschijnlijk doordat na een scheiding kinderen vaker bij hun moeder gaan wonen (Poortman en Van Gaalen, 2017). Eenzelfde patroon is zichtbaar voor vrouwen gemigreerd uit overig Buiten-Europese landen, hoewel het verschil tussen mannen en vrouwen daar kleiner is. Ook voor de totale Nederlandse bevolking is dit patroon zichtbaar, zij het met een nog iets kleiner verschil tussen mannen en vrouwen.

De tweede generatie Sub-Saharaanse vrouwen lijkt sterk op de tweede generatie Sub-Saharaanse mannen. De grote meerderheid woont als kind bij de ouders in (75,0 procent) of woont alleen (7,6 procent). Het enige noemenswaardige verschil betreft wederom alleenstaand ouderschap. Van de vrouwen woont 3,9 procent als alleenstaande moeder, terwijl van de mannen 0,2 procent als alleenstaande vader woont.

De tweede generatie heeft vaak een Nederlandse partner

Hieronder wordt ingezoomd op de groep die met een partner samenwoont. Onder partners vallen zowel gehuwde als ongehuwde samenwoonrelaties, met of zonder kinderen. Voor deze groep is onderzocht welke herkomst de partner heeft. Ongeveer de helft van alle Sub-Saharaanse migranten heeft een partner die in hetzelfde land is geboren of wier ouders in dat land zijn geboren (48,2 procent). Daarbij speelt een rol dat sommige paren samen naar Nederland zijn gemigreerd (gezinshereniging) of door huwelijksmigratie zijn gevormd (gezinsvorming). Verder heeft een kwart van de Sub-Saharaanse migranten een partner van Nederlandse herkomst (25,9 procent), een op de acht een partner van andere Sub-Saharaanse herkomst (13,2 procent) en een op de acht een partner van overige herkomst (12,6 procent). Deze cijfers zijn anders dan die van migranten van overig Buiten-Europese herkomst. Die groep heeft namelijk vaker een partner uit het eigen land van herkomst heeft (63,7 procent).

De Sub-Saharaanse tweede generatie heeft meestal een partner van Nederlandse herkomst (61,8 procent). Zij hebben minder vaak een partner uit het eigen herkomstland (8,9 procent), ook in vergelijking met de overig Buiten-Europese tweede generatie (30,1 procent). Overigens spelen ook hier verschillen naar herkomstland. Zo hebben personen van Nigeriaanse en Zuid-Afrikaanse herkomst betrekkelijk vaak een partner van Nederlandse herkomst, terwijl personen van Somalische herkomst vaak een partner uit het eigen herkomstland hebben.

Vaker gemengde relaties dan verwacht

Om de partnerherkomst beter te kunnen duiden is gebruik gemaakt van een decompositieanalyse. Van de Sub-Saharaanse migranten had 25,9 procent een partner van Nederlandse herkomst. Van de overig Buiten-Europese migranten had 21,6 procent een partner van Nederlandse herkomst, oftewel een verschil van 4,3 procentpunt. Dit verschil wordt niet verklaard door verschillen in achtergrondkenmerken. In tegendeel, als Sub-Saharaanse migranten dezelfde kenmerken zouden hebben als overig Buiten-Europese migranten, dan zou het verschil groeien tot 4,9 procentpunt. In dat geval zou dus 26,5 procent van hen een partner van Nederlandse herkomst hebben.

Dit is ook het geval voor de tweede generatie. Van de Sub-Saharaanse tweede generatie had 61,8 procent een partner van Nederlandse herkomst. Van de overig Buiten-Europese tweede generatie had 52,6 procent een partner van Nederlandse herkomst, oftewel een verschil van 9,2 procentpunt. Als de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde kenmerken zou hebben als de overig Buiten-Europese tweede generatie, dan zou het verschil groeien tot 19,2 procentpunt. In dat geval zou dus 71,8 procent van hen een partner van Nederlandse herkomst hebben.

Leeftijd grootste rol bij herkomst partner

De decompositie laat zien dat het verschil tussen personen van Sub-Saharaanse en overig Buiten-Europese herkomst zou groeien als zij dezelfde kenmerken bezaten. Leeftijd speelt daarbij een belangrijke rol. In alle leeftijdsgroepen hebben personen van Sub-Saharaanse herkomst vaker een partner van Nederlandse herkomst dan het geval is bij personen van overig Buiten-Europese herkomst. Vooral in de oudere leeftijdsgroepen is dit verschil groot. Als Sub-Saharaanse migranten dezelfde leeftijdsopbouw zouden hebben als overig Buiten-Europese migranten, dan zou hun aandeel met een partner van Nederlandse herkomst 1,4 procentpunt hoger liggen. Als de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde leeftijdsopbouw zou hebben als de overig Buiten-Europese tweede generatie, dan zou hun aandeel met een partner van Nederlandse herkomst 8,7 procentpunt hoger liggen.

Verder speelt de stedelijkheid van de woongemeente een rol. Sub-Saharaanse migranten wonen in minder stedelijke gemeenten dan overig Buiten-Europese migranten, wat de kans op een partner van Nederlandse herkomst vergroot. Als beide herkomstgroepen in even stedelijke gemeenten zouden wonen, dan zou bij Sub-Saharaanse migranten het aandeel met een partner van Nederlandse herkomst 1,0 procentpunt lager liggen. De Sub-Saharaanse tweede generatie woont juist in stedelijker gemeenten dan de overig Buiten-Europese tweede generatie, waardoor zij een kleinere kans hebben op een partner van Nederlandse herkomst. Als beide herkomstgroepen in even stedelijke gemeenten zouden wonen, dan zou bij de Sub-Saharaanse tweede generatie het aandeel met een partner van Nederlandse herkomst 1,2 procentpunt hoger liggen.

Ten slotte speelt bij de migranten het geslacht een rol. Sub-Saharaanse migranten met een partner zijn vaker man dan overig Buiten-Europese migranten met een partner. Doordat mannelijke migranten in het algemeen vaker een partner van buitenlandse herkomst hebben, dempt dit hun kans op een partner van Nederlandse herkomst enigszins. Als de man-vrouwverhouding in beide herkomstgroepen hetzelfde zou zijn, dan zou het aandeel Sub-Saharaanse migranten met een partner van Nederlandse herkomst 0,4 procentpunt hoger liggen. De man-vrouwverhouding speelt geen rol voor de partnerherkomst bij de tweede generatie. Ook de inkomensverdeling speelt geen noemenswaardige rol bij het verschil in partnerherkomst tussen personen van Sub-Saharaanse en personen van overig Buiten-Europese herkomst.

Migranten meer kinderen, tweede generatie niet

Sub-Saharaanse migranten hebben meer kinderen gekregen dan hun leeftijdsgenoten. Gemiddeld genomen hebben uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen van tussen de 45 en 60 jaar oud namelijk 2,15 kinderen gekregen. Het kindertal ligt daarmee hoger dan in de totale populatie vrouwen van tussen de 45 en 60 (1,79). Wel is het kindertal vergelijkbaar met dat van overig Buiten-Europese migranten (2,14). 

Overigens spelen er sterke verschillen naar het specifieke herkomstland. Van de hier gepresenteerde landen hebben uit Somalië gemigreerde vrouwen van tussen de 45 en 60 jaar gemiddeld het hoogste aantal kinderen gekregen (3,44). Uit Zuid-Afrika gemigreerde vrouwen daarentegen hebben minder kinderen gekregen dan hun leeftijdsgenoten (1,51). Deze cijfers weerspiegelen de situatie in het land van herkomst. Zo kent Somalië na Niger het hoogste kindertal en Zuid-Afrika juist het laagste kindertal van alle landen ten zuiden van de Sahara (Verenigde Naties, 2019).

Vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie hebben nog grotendeels een leeftijd waarop zij kinderen kunnen krijgen. Voor deze groep kan daarom nog geen uiteindelijk gerealiseerd kindertal worden vastgesteld. Wel is het mogelijk om voor hen de tussenstand te meten. Daaruit blijkt dat voor de tweede generatie Sub-Saharaanse vrouwen een lager kindertal kan worden verwacht dan voor migranten. Van personen die nu tussen de 25 en 30 jaar zijn is  21,1 procent moeder. Dat percentage lijkt sterk op dat voor de totale populatie vrouwen van die leeftijd in Nederland (23,0 procent). Van de tweede generatie Sub-Saharaanse vrouwen tussen de 30 en 35 jaar is ongeveer de helft moeder (52,2 procent). Dat percentage ligt zelfs lager dan dat van leeftijdsgenoten (56,3 procent). Dat migranten een tussenpositie innemen tussen de situatie in het land van herkomst en Nederland en dat de tweede generatie sterk op de Nederlandse bevolking lijkt, is eerder ook vastgesteld bij vrouwen van Turkse en Marokkaanse herkomst (Garssen en Nicolaas, 2008).

Op jongere leeftijd moeder

Vrouwen van Sub-Saharaanse herkomst met kinderen hebben die op relatief jonge leeftijd gekregen. Sub-Saharaanse migranten waren tijdens de geboorte van het eerste kind gemiddeld 26,0 jaar oud. Dat is jonger dan onder de totale populatie vrouwen (27,1), maar wel iets ouder dan onder overig Buiten-Europese migranten (25,7). Wanneer we naar de tweede generatie vrouwen kijken, vallen de cijfers iets anders uit. Alhoewel de Sub-Saharaanse tweede generatie gemiddeld minder vaak kinderen heeft dan Nederlandse leeftijdsgenoten, hebben ook zij die gekregen toen ze iets jonger waren (26,6). Vrouwen van de overig Buiten-Europese tweede generatie met kinderen hebben die juist gekregen toen ze iets ouder waren (27,6). 

Conclusie

Personen van Sub-Saharaanse herkomst zijn een kleine, recente en jonge bevolkingsgroep in Nederland. In totaal vormen zij 1,6 procent van de bevolking. Meer dan de helft van de Sub-Saharaanse migranten bevindt zich korter dan 10 jaar in Nederland. Zij zijn veelal afkomstig uit Somalië, Zuid-Afrika, Ethiopië, Ghana, Eritrea, Kaapverdië en Nigeria. Asiel en gezin zijn de belangrijkste migratiemotieven, alhoewel de motieven sterk verschillen naar het specifieke herkomstland. Sub-Saharaanse migranten zijn jonger dan de rest van de Nederlandse bevolking, wat vooral zichtbaar is in het kleine aandeel ouder dan 65 jaar. De tweede generatie is aanzienlijk jonger, met het merendeel jonger dan 18 jaar. Zij wonen dan ook vaak als kind bij hun ouders. De gezinnen van Sub-Saharaanse migranten lijken meer op die van de rest van de Nederlandse bevolking. Een opvallend verschil is echter dat mannen vaker alleenstaand zijn en vrouwen vaker alleenstaande ouder. Bij degenen die wel een partner hebben, is die partner vaker van Nederlandse herkomst dan het geval is onder overig Buiten-Europese migranten. Zeker de Sub-Saharaanse tweede generatie heeft relatief vaak een partner van Nederlandse herkomst. Dit kan niet worden verklaard door de hier onderzochte achtergrondkenmerken. Ten slotte zijn uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen vaker moeder, hebben ze gemiddeld meer kinderen en hebben ze hun eerste kind op jongere leeftijd gekregen dan andere vrouwen in Nederland. De Sub-Saharaanse tweede generatie is nog jong, maar tot nu toe lijkt zij qua moederschap sterk op de totale Nederlandse bevolking.

Literatuur

Garssen, J., Nicolaas, H. (2008). Fertility of Turkish and Moroccan women in the Netherlands: Adjustment to native level within one generation. Demographic Research, 19, 1249-1280.

Poortman, A. R., van Gaalen, R. (2017). Shared residence after separation: A review and new findings from the Netherlands. Family Court Review, 55(4), 531-44.

Verenigde Naties, Departement voor Economische en Sociale Zaken (2019). World Fertility Data 2019. POP/DB/Fert/Rev2019.

Dit hoofdstuk beschrijft de onderwijspositie van personen van Sub-Saharaanse herkomst, en vergelijkt hun positie met het gemiddelde van de totale Nederlandse bevolking en met personen van overige Buiten-Europese herkomst. Waar mogelijk worden van de buitenlandse herkomstgroepen cijfers van zowel personen geboren in Nederland (de tweede generatie) en personen geboren in het buitenland (migranten) getoond. Verschillende fases van het onderwijs worden belicht. Voor leerlingen in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs wordt beschreven welk aandeel havo of vwo-onderwijs volgt. De positie van mbo-studenten van Sub-Saharaanse herkomst wordt beschreven aan de hand van het niveau en de studierichting die zij volgen, en het aandeel dat voortijdig het mbo verlaat. Tenslotte wordt voor de Sub-Saharaanse tweede generatie het behaalde onderwijsniveau beschreven. Dit hoofdstuk eindigt met een decompositieanalyse waarin wordt uitgediept welke achtergrondkenmerken een rol spelen in het verschil in het aandeel leerlingen op havo of vwo.

Tweede generatie vaker havo of vwo

In het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs hebben de meeste leerlingen hun definitieve keuze voor de te volgen onderwijssoort gemaakt. In schooljaar 2021/’22 volgde 49,4 procent van alle leerlingen in het derde leerjaar havo- of vwo-onderwijs. Onder leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika was dit aandeel bijna de helft kleiner, 25,2 procent. Dit aandeel is ook lager dan onder leerlingen geboren in overig Buiten-Europese landen. Van hen volgde 43,9 procent in het derde leerjaar havo of vwo. 

Van derdejaars leerlingen van de Sub-Saharaanse tweede generatie volgde 43,9 procent havo of vwo. Dat is bijna 19 procentpunten meer dan migranten met dezelfde herkomst, en verschilt daarmee minder van het gemiddelde van alle derdejaars leerlingen. Leerlingen van de tweede generatie van overig Buiten-Europese herkomst volgen ongeveer even vaak havo- of vwo-onderwijs als de Sub-Saharaanse tweede generatie.

Uit de decompositieanalyse (zie einde van dit hoofdstuk) blijkt dat de ondervertegenwoordiging van leerlingen van Sub-Saharaanse herkomst op havo en vwo met name samenhangt met huishoudinkomen en gezinsstructuur. 

Mbo’ers van tweede generatie volgen vaker niveau 4

Van de mbo-studenten die in Sub-Sahara Afrika geboren zijn volgde 60,7 procent mbo-1 of mbo-2 in studiejaar 2021/’22. Dat is meer dan driemaal zoveel als het gemiddelde van alle mbo-studenten. Met name binnen mbo-1 zijn zij sterk oververtegenwoordigd: 22,9 procent van de mbo-studenten geboren in Sub-Sahara Afrika volgde mbo-1 tegenover 3,1 procent gemiddeld. Mbo-1 is een zogenaamde entreeopleiding, die op maat wordt ingericht voor personen zonder middelbare schooldiploma, waarna zij kunnen doorstromen naar mbo-2. Binnen mbo-4 zijn studenten geboren in Sub-Sahara Afrika juist ondervertegenwoordigd. 23,6 procent van hen volgde mbo-4 ten opzichte van 59,3 procent gemiddeld. Het verschil met het gemiddelde is groter dan voor migranten uit overig Buiten-Europese landen. Van de mbo-studenten die in overig Buiten-Europa geboren zijn volgde 40,1 procent mbo-1 of mbo-2. Dat is tweemaal zo vaak als gemiddeld, maar wel minder vaak dan migranten van Sub-Saharaanse herkomst.

Onder mbo-studenten van de tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst verschilt de verdeling over de mbo-niveaus nauwelijks van het gemiddelde van alle mbo-studenten. Zij volgden iets vaker dan gemiddeld mbo-2 en minder vaak dan gemiddeld mbo-3. Ten opzichte van het gemiddelde van alle mbo-studenten volgde de tweede generatie relatief vaak het hoogste mbo niveau: 64,4 procent volgde mbo-4 tegenover 59,3 procent gemiddeld. Hiermee verschillen zij sterk van migranten van dezelfde herkomst. De verdeling over de verschillende mbo niveaus is vrijwel gelijk voor de Sub-Saharaanse tweede generatie en de tweede generatie van overig Buiten-Europese herkomst. 

Gecontroleerd voor geslacht en huishoudinkomen neemt de ondervertegenwoordiging van migranten op mbo-4 voor een klein deel af. Voor de tweede generatie neemt het verschil met het gemiddelde juist iets toe. Dat wil zeggen, wanneer rekening wordt gehouden met hun gemiddeld lagere huishoudinkomen zijn zij nog sterker oververtegenwoordigd op mbo-4.

Mbo’ers tweede generatie kozen vaakst Economie

Mannelijke mbo-studenten kozen het vaakst voor een opleiding in de sector Techniek. Dat geldt ook voor mannelijke mbo-studenten geboren in Sub-Sahara Afrika: 34,0 procent volgde in studiejaar 2021/’22 een opleiding in deze richting, iets minder dan gemiddeld. Verder volgden zij vaker dan gemiddeld een opleiding in de categorie Overig. Dit komt mogelijk doordat studenten die in het buitenland geboren zijn vaker dan gemiddeld een entreeopleiding (mbo-1) volgen. Entreeopleidingen combineren vaak een aantal sectoren en vallen hierdoor in de categorie Overig. Onder mannelijke mbo-studenten geboren in overig Buiten-Europese landen is er een vergelijkbare verdeling. Wel volgde een groter aandeel een opleiding in de sector Economie en is een opleiding in de categorie Overig minder gebruikelijk.

Mannelijke mbo-studenten van de Sub-Saharaanse tweede generatie kozen vaker voor een opleiding in de sector Economie. 51,0 procent volgde een opleiding in deze richting. Dat is meer dan gemiddeld onder mannelijke mbo-studenten en ook meer dan de tweede generatie van overig Buiten-Europese herkomst. Ten opzichte van het gemiddelde volgden mannelijke mbo-studenten van de tweede generatie minder vaak een opleiding in de sector Techniek.

Vrouwelijke mbo-studenten volgden het vaakst een opleiding in de sector Zorg en Welzijn (57,7 procent). Dat geldt ook voor zowel migranten als de tweede generatie van Sub-Saharaanse en overig Buiten-Europese herkomst. Net als mannelijke Sub-Saharaanse migranten volgden vrouwelijke mbo-studenten geboren in Sub-Sahara Afrika relatief vaak een opleiding in de categorie Overig. Daarnaast volgde de vrouwelijke tweede generatie, net als de mannelijke tweede generatie, vaker dan gemiddeld een opleiding in de sector Economie. 

De verschillen ten opzichte van het gemiddelde hangen niet samen met verschillen in huishoudinkomen; gecontroleerd voor huishoudinkomen blijven de verschillen in de verdeling over studierichtingen vrijwel gelijk. 

Sub-Saharaanse migranten verlieten vaker voortijdig mbo

Onder mbo-studenten (22 jaar of jonger) met Sub-Saharaanse herkomst is het aandeel voortijdig schoolverlaters hoger dan gemiddeld, vooral onder migranten en mannen. In schooljaar 2020/’21 verliet 14,8 procent van de mannelijke mbo-studenten geboren in Sub-Sahara Afrika voortijdig het onderwijs. Dat is twee keer zoveel als gemiddeld onder mannelijke mbo-studenten. Onder vrouwelijke migranten uit Sub-Sahara Afrika bedroeg het aandeel voortijdig schoolverlaters vanuit mbo 5,9 procent. Dat is de helft groter dan gemiddeld onder vrouwelijke mbo-studenten, een betrekkelijk kleiner verschil dan onder mannen. 

Onder mannelijke mbo-studenten van de tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst is het aandeel voortijdig schoolverlaters aanzienlijk lager dan onder migranten met dezelfde herkomst. 8,2 procent van hen verliet voortijdig het onderwijs. Dit is wel hoger dan gemiddeld onder mannelijke mbo-studenten. Onder vrouwen van de tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst is het aandeel voortijdig schoolverlaters gelijk aan het gemiddelde onder vrouwelijke mbo-studenten. In vergelijking met personen van overig Buiten-Europese herkomst is het aandeel voortijdig schoolverlaters vanuit het mbo relatief hoog onder Sub-Saharaanse migranten, maar relatief laag onder de Sub-Saharaanse tweede generatie. Dat geldt voor zowel mannen als vrouwen.

Gecontroleerd voor huishoudinkomen verschillen mannelijke mbo-studenten van Sub-Saharaanse en overig Buiten-Europese herkomst minder sterk van het gemiddelde. Wel blijven zij oververtegenwoordigd onder de voortijdig schoolverlaters, behalve de Sub-Saharaanse tweede generatie waarvoor er na correctie geen verschil is met het gemiddelde. De verschillen tussen vrouwelijke mbo-studenten van verschillende herkomstgroepen verdwijnen wanneer wordt gecontroleerd voor huishoudinkomen.

Vrouwen Sub-Saharaanse tweede generatie relatief vaak hoogopgeleid

Onder mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie (tussen 25 en 45 jaar) is de groep hoogopgeleiden kleiner dan gemiddeld onder de in Nederland geboren mannelijke bevolking in deze leeftijdsgroep: 34,5 procent was hoogopgeleid tegenover 42,9 procent gemiddeld. Het aandeel laag- en middelbaar opgeleiden was juist groter dan gemiddeld. Het opleidingsniveau van vrouwen met een of twee ouders geboren in Sub-Sahara Afrika wijkt nauwelijks af van het gemiddelde. In vergelijking met de tweede generatie van overig Buiten-Europese herkomst zijn de vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie gemiddeld hoger opgeleid. Onder mannen is er nauwelijks verschil. 

Van de hoogopgeleide mannen en vrouwen heeft iets meer dan een derde een master diploma (hbo of wo), de rest heeft een bachelor diploma. Dat geldt voor alle getoonde herkomstgroepen.

Verschillen in aandeel leerlingen op havo of vwo verklaard

Leerlingen van Sub-Saharaanse herkomst volgen minder vaak havo of vwo in het derde leerjaar dan gemiddeld. De vraag is in hoeverre dit kan worden toegeschreven aan verschillen in achtergrondkenmerken tussen leerlingen van Sub-Saharaanse herkomst en de rest van de leerlingen. Aan de hand van decompositieanalyse (Kitagawa-Oaxaca-Blinder-decompositie) kan worden vastgesteld welke kenmerken een rol spelen, en zo ja, hoe groot het aandeel van het verschil is dat elk kenmerk verklaart. Voor beide generaties (leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika en leerlingen geboren in Nederland met een of beide ouder(s) geboren in Sub-Sahara Afrika) is een aparte decompositieanalyse uitgevoerd waarin zij vergeleken werden met de rest van de leerlingen. In de analyse is gekeken naar de rol van geslacht (man, vrouw), huishoudinkomen (kwintielgroepen 1, 2, 3, 4, 5, onbekend), gezinsstructuur (woont met beide ouders of niet), leeftijd van de moeder bij geboorte van de leerling (jonger dan 25 jaar, 25-34 jaar, 35 jaar of ouder), en stedelijkheid van de woongemeente (zeer sterk, sterk, matig, weinig, niet stedelijk).

Helft verschil aandeel havo/vwo migranten toe te schrijven aan achtergrondkenmerken

Van de derdejaars leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika volgde 24,7 procent havo of vwo onderwijs in 2021. Dat is 25,0 procentpunten minder dan de rest van de derdejaars leerlingen. Van dit verschil wordt 56,7 procent verklaard door verschillen in bovengenoemde achtergrondkenmerken. Met andere woorden, als de leerlingen die geboren zijn in Sub-Sahara Afrika dezelfde achtergrondkenmerken zouden hebben als de rest van de leerlingen, dan zou 38,9 procent op havo of vwo zitten in plaats van de feitelijke 24,7 procent. Dat aandeel is daarmee nog altijd 10,8 procentpunten kleiner dan gemiddeld onder de rest van de derdejaars leerlingen. 

Huishoudinkomen grootste rol in verschil aandeel havo/vwo migranten

Van de achtergrondkenmerken in de analyse verklaart huishoudinkomen het grootste deel van het verschil. Personen met Sub-Saharaanse herkomst hebben een lager huishoudinkomen dan gemiddeld; ze zijn minder vaak werkzaam, hebben vaker een uitkering, en een lager uurloon (zie hoofdstuk 3). Het is bekend dat leerlingen uit welvarende gezinnen gemiddeld een hoger schooladvies krijgen dan kinderen uit gezinnen die het minder breed hebben (Hartgers, Traag & Wielenga, 2021). Als leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika hetzelfde gemiddelde huishoudinkomen zouden hebben als de rest van de leerlingen dan zou het aandeel op havo of vwo 9,4 procentpunten groter zijn. Ook de leeftijd van de moeder bij geboorte speelt een rol. Leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika hebben relatief jonge moeders. Het is bekend dat kinderen met een relatief jonge moeder gemiddeld een lager opleidingsniveau bereiken (Van der Veer, Van Gaalen & Linder, 2021). Als de moeders van leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika dezelfde gemiddelde leeftijd zouden hebben als de moeders van de rest van de leerlingen, dan zou het aandeel op havo of vwo 3,6 procentpunten hoger zijn. Het feit dat leerlingen geboren in Sub-Sahara Afrika minder vaak met hun beide ouders wonen dan gemiddeld verklaart ook een klein deel van het verschil. Geslacht en stedelijkheid van de woongemeente spelen geen verklarende rol.

Verschil aandeel havo/vwo tweede generatie volledig verklaard

Van de derdejaars leerlingen van de Sub-Saharaanse tweede generatie volgde 44,1 procent havo of vwo onderwijs in 2021. Dat is 5,5 procentpunten minder dan de rest van de derdejaars leerlingen. Van dit verschil wordt 119,8 procent verklaard door verschillen in bovengenoemde achtergrondkenmerken. Dat betekent dat leerlingen van de Sub-Saharaanse tweede generatie vaker dan gemiddeld havo of vwo-onderwijs zouden volgen als zij dezelfde achtergrondkenmerken zouden hebben als de rest van de leerlingen; dan zou 50,7 procent op havo of vwo zitten in plaats van de feitelijke 44,1 procent. Dat is 1,1 procentpunt meer dan gemiddeld.

Net als voor Sub-Saharaanse migranten verklaart huishoudinkomen het grootste deel van het verschil tussen de tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst en de rest van de leerlingen. Als leerlingen van de Sub-Saharaanse tweede generatie hetzelfde gemiddelde huishoudinkomen zouden hebben als de rest van de leerlingen dan zou het aandeel op havo of vwo 6,0 procentpunten groter zijn. Ook gezinsstructuur speelt een grote verklarende rol. Leerlingen van de tweede generatie wonen minder vaak met hun beide ouders. Als zij net zo vaak met beide ouders zouden wonen als de rest van de leerlingen zou het aandeel dat havo of vwo volgt in het derde leerjaar 2,3 procentpunten groter zijn. De leeftijd van de moeder bij geboorte verklaart een kleiner gedeelte van het verschil. Stedelijkheid van de woongemeente speelt een negatieve verklarende rol. Dat wil zeggen dat leerlingen van de Sub-Saharaanse tweede generatie minder vaak havo- of vwo-onderwijs zouden volgen als zij in dezelfde mate van stedelijkheid zouden wonen als de gemiddelde andere leerling. De Sub-Saharaanse tweede generatie woont namelijk stedelijker dan gemiddeld (zie hoofdstuk 1), waar leerlingen doorgaans vaker havo of vwo volgen dan in minder stedelijk gebied (CBS, 2022). Het feitelijke aandeel havo- en vwo-leerlingen van de tweede generatie ligt daarom lager dan verwacht zou kunnen worden op basis van de mate van stedelijkheid van hun woongemeente. 

Conclusie

De Sub-Saharaanse tweede generatie heeft een beduidend betere onderwijspositie dan Sub-Saharaanse migranten. Jongeren geboren in Sub-Sahara Afrika volgden minder vaak dan gemiddeld havo of vwo-onderwijs, op het mbo was hun aandeel op niveau 4 kleiner en verlieten zij vaker vroegtijdig het onderwijs dan gemiddeld. Jongeren die in Nederland zijn geboren (met ouders geboren in Sub-Sahara Afrika) verschillen minder sterk van het gemiddelde van de Nederlandse bevolking en volgden vaker havo of vwo, mbo niveau 4 en verlieten het mbo minder vaak voortijdig. Vergeleken met jongeren van overig Buiten-Europese herkomst is het verschil tussen de generaties opvallend. Terwijl Sub-Saharaanse migranten sterker van het gemiddelde verschillen dan migranten van overig Buiten-Europese herkomst, verschilt de Sub-Saharaanse tweede generatie juist minder van het gemiddelde dan de overig Buiten-Europese tweede generatie. Desondanks verschilt de onderwijspositie van de tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst (nog) wel van het gemiddelde. De verklarende analyses laten zien dat deze verschillen bijna volledig wegvallen als er gecorrigeerd wordt voor verschillen in huishoudinkomen. Met andere woorden, als de Sub-Saharaanse tweede generatie thuis dezelfde mate van welvaart zou hebben als de gemiddelde andere Nederlander zou hun onderwijspositie gelijk zijn aan het gemiddelde, en in sommige gevallen zelfs iets beter (bijvoorbeeld het behaalde onderwijsniveau van vrouwen). Ook voor migranten van Sub-Saharaanse migranten speelt het huishoudinkomen en de thuissituatie een rol, maar een aanzienlijk deel van hun verschil ten opzichte van het gemiddelde is niet toe te schrijven aan de beschikbare achtergrondkenmerken. 

Literatuur

Centraal Bureau voor de Statistiek (2022). Landelijke Jeugdmonitor 2022.

Hartgers, M., Traag, T. en Wielenga, L. (2021). De schooladviezen in groep 8: verschillen tussen groepen leerlingen. Statistische Trends.

Van der Veer, S., Van Gaalen, R. en Linder, F. (2021). De eerste, de beste? Over geboortevolgorde, gezinsgrootte en opleidingsniveau. Statistische Trends.

In dit hoofdstuk komen verschillende aspecten van werk en inkomen aan bod. Het gaat om onder meer de sociaaleconomische positie, de arbeidsdeelname, de arbeidsrelatie, de arbeidsduur en het loon. De situatie van personen van Sub-Saharaanse herkomst wordt vergeleken met die van personen van overig Buiten-Europese herkomst en met de totale Nederlandse bevolking. De cijfers hebben betrekking op alle inwoners van 15 jaar en ouder in particuliere huishoudens. Waar van toepassing is de leeftijd verder afgebakend tot maximaal 75 jaar. Omdat het arbeidsproces sterk samenhangt met geslacht, wordt een deel van de cijfers apart weergegeven voor mannen en vrouwen.

Migranten minder vaak werkzaam, tweede generatie vaker student

Voor de helft van de Sub-Saharaanse migranten (48,7 procent) is betaald werk de belangrijkste inkomstenbron. Dat percentage is ongeveer hetzelfde voor migranten van overig Buiten-Europese herkomst (46,3 procent), maar ligt lager dan het percentage in de totale Nederlandse bevolking (54,6 procent). Naast betaald werk vormen uitkeringen de belangrijkste inkomstenbron voor een deel van de Sub-Saharaanse migranten (24,7 procent). Voor migranten van overig Buiten-Europese herkomst (20,0 procent) en voor de totale Nederlandse bevolking (8,3 procent) is dat minder vaak het geval. Pensioenen vormen voor een klein deel van de Sub-Saharaanse migranten de belangrijkste inkomstenbron (5,0 procent), terwijl dat vaker het geval is voor overig Buiten-Europese migranten (14,7 procent) en de totale bevolking (21,5 procent).

De tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst is vaak scholier of student (46,4 procent). Het percentage scholieren en studenten ligt in deze groep veel hoger dan in de overig Buiten-Europese tweede generatie (24,3 procent) en de totale Nederlandse bevolking (10,8 procent). Voor de tweede generatie is werk minder vaak de belangrijkste inkomstenbron (43,2 procent), uitkeringen nog minder (6,6 procent) en pensioen vrijwel nooit (0,9 procent). Deze verschillen vallen grotendeel weg als wordt gecorrigeerd voor de jongere leeftijd van de Sub-Saharaanse tweede generatie.

Om de sociaaleconomische positie beter te kunnen duiden, wordt hier ingezoomd op de arbeidsdeelname. De nettoarbeidsparticipatie van Sub-Saharaanse migranten (59,3 procent) en overig Buiten-Europese migranten (55,1 procent) ligt lager dan in de totale Nederlandse bevolking (69,9 procent). De arbeidsdeelname van de Sub-Saharaanse tweede generatie (71,3 procent) daarentegen lijkt op het Nederlands gemiddelde. 

Deze verschillen in arbeidsdeelname doen zich voor ongeacht leeftijd. Met andere woorden, de nettoarbeidsparticipatie van personen van Sub-Saharaanse herkomst ligt in vrijwel alle leeftijdsgroepen lager dan het Nederlands gemiddelde. Dat geldt zowel voor migranten als voor de tweede generatie. De rol van geslacht is minder eenduidig. De arbeidsdeelname van mannen van Sub-Saharaanse herkomst ligt iets onder dat van de gemiddelde man in Nederland. Bij vrouwen speelt een generatieverschil. De nettoarbeidsparticipatie van uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen ligt lager dan dat van de gemiddelde vrouw in Nederland, terwijl de arbeidsdeelname van vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie juist hoger ligt. Om herkomstverschillen in arbeidsdeelname te verklaren wordt in de volgende alinea een decompositieanalyse besproken.

Verschil nettoarbeidsparticipatie ondanks gunstige kenmerken

Van de Sub-Saharaanse migranten is 59,3 procent werkzaam. Van de rest van Nederlandse bevolking is 70,1 procent werkzaam, oftewel een verschil van 10,8 procentpunt. Dit verschil bestaat ondanks de relatief gunstige achtergrondkenmerken van Sub-Saharaanse migranten. Als Sub-Saharaanse migranten namelijk dezelfde kenmerken zouden hebben als de rest van de bevolking, dan zou 54,0 procent van hen werkzaam zijn.

Van de achtergrondkenmerken in de analyse speelt leeftijd de belangrijkste rol. In alle leeftijdsgroepen zijn Sub-Saharaanse migranten minder vaak werkzaam dan de rest van de bevolking. Tegelijkertijd zijn Sub-Saharaanse migranten relatief vaak tussen de 25 en 45 jaar en juist minder vaak boven de 65, wat gunstig uitpakt voor hun arbeidsdeelname. Indien Sub-Saharaanse migranten dezelfde leeftijdsopbouw zouden hebben als de rest van de bevolking, dan zou hun nettoarbeidsparticipatie 6,8 procentpunt lager liggen dan hun feitelijke participatie. Verder speelt de stedelijkheid een rol. Sub-Saharaanse migranten wonen in relatief stedelijke gemeenten, wat juist ongunstig uitpakt voor hun arbeidsdeelname. Over het algemeen ligt de arbeidsdeelname in zeer stedelijke gemeenten namelijk iets lager dan in de overige gemeenten (Braamse et al., 2022). Indien Sub-Saharaanse migranten in even stedelijke gemeenten zouden wonen als de rest van de bevolking, dan zou hun nettoarbeidsparticipatie 1,8 procentpunt hoger liggen. Geslacht, provincie en studiestatus spelen geen noemenswaardige rol bij het verschil in arbeidsdeelname tussen Sub-Saharaanse migranten en de rest van de bevolking.

Vaker flexibel dienstverband

Van de werkende bevolking is het type arbeidsrelatie vastgelegd. Personen van Sub-Saharaanse herkomst hebben minder vaak een vast contract dan de andere groepen in dit onderzoek. Van de Sub-Saharaanse migranten heeft bijvoorbeeld minder dan de helft een vaste baan (44,4 procent); een kleiner aandeel dan onder overig Buiten-Europese migranten (50,5 procent) of de totale Nederlandse bevolking (55,8 procent). Daarentegen hebben Sub-Saharaanse migranten vaker een tijdelijke baan (20,4 procent) of overige flexibele baan (26,2 procent) dan overig Buiten-Europese migranten (resp. 17,9 procent en 14,6 procent) en de totale Nederlandse bevolking (resp. 15,4 procent en 13,3 procent). Wel werken Sub-Saharaanse migranten minder vaak als zelfstandige dan overig Buiten-Europese migranten of de totale bevolking. Deze groepsverschillen hangen niet samen met verschillen in leeftijd, geslacht of studiestatus.

Ook de Sub-Saharaanse tweede generatie heeft veel minder vaak een vast contract (29,8 procent) dan de overig Buiten-Europese tweede generatie (45,0 procent) of de totale Nederlandse bevolking (55,8 procent). En ook zij werken vaker onder een tijdelijk dienstverband of overig flexibel dienstverband en minder vaak als zelfstandige. Deze verschillen vallen grotendeels weg na correctie voor de jongere leeftijd, het grotere aandeel scholieren en studenten en het lagere opleidingsniveau van de Sub-Saharaanse tweede generatie. Verschillen in geslacht spelen geen rol.

Vaker werkzaam in de horeca en de verhuur en overige zakelijk dienstverlening

Sub-Saharaanse migranten werken voornamelijk in de handel (15,6 procent), de zorg (14,9 procent), de verhuur en overige zakelijke dienstverlening (12,8 procent), de nijverheid en energie (11,5 procent) en de horeca (9,4 procent). Zij zijn het minst werkzaam in de financiële dienstverlening (2,2 procent), de landbouw (0,6 procent) en de verhuur en handel van onroerend goed (0,4 procent). De verdeling van bedrijfstakken van Sub-Saharaanse migranten lijkt daarmee op die van overig Buiten-Europese migranten, behalve dat Sub-Saharaanse migranten vaker in de verhuur en overige zakelijke dienstverlening werken. Wel wijkt de verdeling van bedrijfstakken af van die in de totale Nederlandse bevolking, die beduidend minder vaak werkt in de horeca en de verhuur en overige zakelijke dienstverlening en juist vaker in de zorg, het onderwijs of bij de overheid. Deze verschillen hangen niet samen met verschillen in leeftijd, geslacht of studiestatus.

De bedrijfstakken waarin de Sub-Saharaanse tweede generatie werkt, wijken sterker af van de totale bevolking. De tweede generatie werkt bijvoorbeeld beduidend meer in de horeca (9,7 procent) en de handel (27,3 procent) dan de overig Buiten-Europese tweede generatie of de totale Nederlandse bevolking. Deze verschillen verdwijnen grotendeels na correctie voor de jongere leeftijd, het grotere aandeel scholieren en studenten en het lagere opleidingsniveau van de Sub-Saharaanse tweede generatie. Anderzijds werkt de Sub-Saharaanse tweede generatie relatief weinig in de nijverheid en energie en in de bouw. Herkomstverschillen in die bedrijfstakken hangen echter niet samen met leeftijd, geslacht, studiestatus of opleiding.

Kortere werkweek voor mannen, maar niet voor vrouwen

Voor mensen met een dienstverband is de arbeidsduur in de hoofdbaan onderzocht. Deze cijfers worden apart gepresenteerd naar geslacht, aangezien mannen vaak in voltijd en vrouwen vaak in deeltijd werken. Omdat het alleen om de basisuren in de hoofdbaan gaat, zijn de cijfers niet van toepassing op onregelmatige uren, extra banen naast de hoofdbaan of de werkzaamheden van zelfstandigen.

Uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen werken gemiddeld genomen iets minder vaak voltijds dan andere mannen. Zo werkt van de uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen 65,4 procent 35 uur per week of meer in de hoofdbaan, terwijl het bij mannen gemigreerd uit overig Buiten-Europese landen om 72,2 procent gaat en in de totale mannelijke bevolking om 69,9 procent. In plaats daarvan werken uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen iets vaker in een grotere deeltijdbaan. Een klein deel werkt minder dan 12 uur per week. Al met al zijn de herkomstverschillen van gemigreerde mannen klein en hangen deze niet samen met verschillen in leeftijd of studiestatus.

Mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie werken beduidend minder uren in de hoofdbaan. Dat is met name zichtbaar in het feit dat voor deze groep de hoofdbaan vaak een kleine deeltijdbaan betreft. Zo werkt 24,0 procent van de Sub-Saharaanse tweede generatie mannen minder dan 12 uur per week. Hun werkweek is daarmee aanzienlijk korter dan die van mannen van de overig Buiten-Europese tweede generatie en die van de gemiddelde man in Nederland. Dit verschil verdwijnt echter grotendeels als er wordt gecorrigeerd voor hun jongere leeftijd, grotere aandeel scholieren en studenten en lagere opleidingsniveau.

Bij vrouwen verschilt de arbeidsduur minder naar herkomst. Van de uit Sub-Sahara gemigreerde vrouwen werkt 29,6 procent 35 uur per week of meer in de hoofdbaan, een cijfer lager dan dat van vrouwen gemigreerd uit overig Buiten-Europese landen (36,8 procent), maar iets hoger dan de gemiddelde vrouw in Nederland (25,4 procent). Ook het aandeel werkzaam in een kleine of middelgrote deeltijdhoofdbaan is vergelijkbaar met dat van de totale groep vrouwen in Nederland. Dit beeld blijft overeind na correctie voor verschillen in leeftijdsopbouw en studiestatus.

Vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie werken wel relatief vaak in een kleine deeltijdbaan van minder dan 12 uur per week (27,4 procent). Bij vrouwen van de overig Buiten-Europese tweede generatie (16,0 procent) en de totale groep vrouwen in Nederland (13,0 procent) gaat het om een veel kleiner deel. Dit verschil verdwijnt grotendeels na correctie voor de jongere leeftijd en het grotere aandeel scholieren en studenten onder vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie; verschillen in opleidingsniveau spelen een kleine rol.

Lager uurloon en maandloon

Het gemiddelde loon van personen van Sub-Saharaanse herkomst ligt lager dan dat van personen van overig Buiten-Europese herkomst en van de totale Nederlandse bevolking. Dat is het geval voor zowel het maandloon als het loon per uur, voor zowel migranten als de tweede generatie en voor zowel mannen als vrouwen.

Het gemiddelde bruto uurloon van Sub-Saharaanse migranten bedraagt 20,00 euro voor mannen en 18,60 euro voor vrouwen. Bij overig Buiten-Europese migranten ligt het uurloon op 23,40 euro voor mannen en 20,80 euro voor vrouwen. In de totale Nederlandse bevolking gaat het om 25,30 euro voor mannen en 21,60 euro voor vrouwen. Opvallend is dat met name mannen van Sub-Saharaanse herkomst minder verdienen dan hun evenknieën. Een bijkomstigheid daarvan is dat de loonkloof tussen mannen en vrouwen in de Sub-Saharaanse groep kleiner dan in de totale Nederlandse bevolking.

De tweede generatie verdient minder dan de oudere generatie. Het gemiddelde uurloon van de Sub-Saharaanse tweede generatie bedraagt 16,90 euro voor mannen en 16,10 euro voor vrouwen. Bij de overig Buiten-Europese tweede generatie ligt het uurloon op 22,10 euro voor mannen en 19,70 euro voor vrouwen.

Wanneer we kijken naar het maandloon in plaats van het uurloon, worden de herkomstverschillen nog duidelijker. Deels heeft dat de maken met de arbeidsduur. Zoals eerder is laten zien, werken personen van Sub-Saharaanse herkomst minder uren in de hoofdbaan dan de gemiddelde inwoner van Nederland, waardoor zij een lager maandloon verdienen. Toch verklaart het verschil in arbeidsduur niet alles. Daarom is in de volgende alinea een verdiepende analyse uitgevoerd.

Lager maandloon migranten deels verklaard

Het gemiddelde maandloon van mannen bedraagt ongeveer 2.600 euro voor Sub-Saharaanse migranten. In de rest van de mannelijke bevolking bedraagt dit 3.350 euro, oftewel een verschil van 750 euro. Dit verschil is voor 42,2 procent toe te schrijven aan verschillen in achtergrondkenmerken. Met andere woorden, als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen dezelfde kenmerken zouden hebben als andere mannen in Nederland, dan zouden zij gemiddeld een maandloon van 2.950 euro hebben.

Bij vrouwen bedraagt het gemiddelde maandloon ongeveer 1.950 euro voor Sub-Saharaanse migranten. In de rest van de vrouwelijke bevolking bedraagt dit 2.250 euro, oftewel een verschil van 300 euro. Dit verschil is voor 30,7 procent toe te schrijven aan verschillen in achtergrondkenmerken. Met andere woorden, als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen dezelfde kenmerken zouden hebben als andere vrouwen in Nederland, dan zouden zij gemiddeld een maandloon van 2.050 euro hebben.

Ongunstige bedrijfstakken spelen grote rol

Van de achtergrondkenmerken in de analyse verklaart de bedrijfstak waarin men werkzaam is het grootste deel van het verschil. Dat is zowel het geval bij mannen als bij vrouwen. Bij mannen is vooral van belang dat Sub-Saharaanse migranten vaker werken in de verhuur en overige zakelijke dienstverlening, een bedrijfstak waar de lonen lager liggen, en minder vaak in de specialistische zakelijke dienstverlening, waar de lonen juist hoger liggen. Als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen in dezelfde bedrijfstakken zouden werken als de rest van de mannelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon ongeveer 250 euro hoger liggen. Bij vrouwen is vooral van belang dat Sub-Saharaanse migranten vaker werken in de verhuur en overige zakelijke dienstverlening en minder vaak in de zorg, het onderwijs of bij de overheid. Als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen in dezelfde bedrijfstakken zouden werken als de rest van de vrouwelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 150 euro hoger liggen.

Naast de bedrijfstak speelt de arbeidsduur een belangrijke rol. Sub-Saharaanse migranten werken gemiddeld genomen minder uur per week in de hoofdbaan dan de rest van de bevolking. Als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen dezelfde arbeidsduur zouden hebben als de rest van de mannelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 75 euro hoger liggen. Als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen dezelfde arbeidsduur zouden hebben als de rest van de vrouwelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 25 euro hoger liggen.

Ten slotte speelt voor mannen leeftijd een belangrijke rol. Uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde mannen zijn gemiddeld jonger dan andere mannen in Nederland. Het is bekend dat jongvolwassenen minder verdienen dan mensen van middelbare leeftijd (Van der Vliet et al., 2022). Als zij dezelfde leeftijdsopbouw zouden hebben als de rest van de mannelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 75 euro hoger liggen. Bij vrouwen speelt leeftijd geen noemenswaardige rol.

De plaats waar mensen wonen doet er nauwelijks toe. Sub-Saharaanse migranten wonen weliswaar vaker in zeer stedelijke gemeenten en in de provincies Noord-Holland of Zuid-Holland, maar de invloed daarvan op het maandloon is beperkt. Loonverschillen houden ook geen verband met verschillen in studiestatus.

Lager maandloon tweede generatie bijna volledig verklaard

Het gemiddelde maandloon van mannen bedraagt ongeveer 1.900 euro voor de Sub-Saharaanse tweede generatie. In de rest van de mannelijke bevolking bedraagt dit 3.400 euro, oftewel een verschil van 1.500 euro. Dit verschil is voor 98,3 procent toe te schrijven aan verschillen in achtergrondkenmerken. Met andere woorden, als mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde kenmerken zouden hebben als andere mannen in Nederland, dan zouden zij gemiddeld een maandloon van 3.350 euro hebben.

Bij vrouwen bedraagt het gemiddelde maandloon ongeveer 1.550 euro voor Sub-Saharaanse migranten. In de rest van de vrouwelijke bevolking bedraagt dit 2.300 euro, oftewel een verschil van 750 euro. Dit verschil is voor 90,8 procent toe te schrijven aan verschillen in achtergrondkenmerken. Met andere woorden, als uit Sub-Sahara Afrika gemigreerde vrouwen dezelfde kenmerken zouden hebben als andere vrouwen in Nederland, dan zouden zij gemiddeld een maandloon van 2.200 euro hebben.

Jongere leeftijd, minder uren en lager opleidingsniveau belangrijkste kenmerken

Van de achtergrondkenmerken in de analyse verklaren leeftijd, arbeidsduur en opleidingsniveau het grootste deel van het verschil. Dat is zowel het geval bij mannen als bij vrouwen. Wanneer we kijken naar leeftijd, wordt duidelijk dat de Sub-Saharaanse tweede generatie veel jonger is dan de rest van de Nederlandse bevolking (Hoofdstuk 1). Zij verdienen daarom minder. Als mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde leeftijd zouden hebben als de rest van de mannelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 500 euro hoger liggen. Als vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde leeftijd zouden hebben als de rest van de vrouwelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 275 euro hoger liggen.

De arbeidsduur speelt ook een belangrijke rol bij het loonverschil. De Sub-Saharaanse tweede generatie werkt gemiddeld genomen minder uur per week in de hoofdbaan dan de rest van de bevolking, aangezien ze veelal in kleine deeltijdbanen werken. Als mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde arbeidsduur zouden hebben als de rest van de mannelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 600 euro hoger liggen. Als vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie dezelfde arbeidsduur zouden hebben als de rest van de vrouwelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 275 euro hoger liggen.

Opleiding is ook van belang voor het loonverschil. De Sub-Saharaanse tweede generatie is minder hoog opgeleid dan de rest van de bevolking. Daarmee ligt ook het maandloon lager. Als mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie hetzelfde opleidingsniveau zouden hebben als de rest van de mannelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 250 euro hoger liggen. Als vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie hetzelfde opleidingsniveau zouden hebben als de rest van de vrouwelijke bevolking, dan zou hun gemiddelde maandloon 100 euro hoger liggen.

Verschillen in bedrijfstakken en woonregio spelen een kleine rol voor het loonverschil. Stedelijkheid en studiestatus hangen nauwelijks samen met het loonverschil tussen de Sub-Saharaanse tweede generatie en de rest van de bevolking. 

Lager inkomen

Het gestandaardiseerde inkomen van personen van Sub-Saharaanse herkomst ligt betrekkelijk laag. Dat is het geval voor zowel mannen als vrouwen en voor zowel migranten als de tweede generatie. Als we kijken naar mannen, bedraagt het gemiddelde gestandaardiseerde inkomen van Sub-Saharaanse migranten 27.200 euro per jaar. Dat is minder dan het gemiddelde van overig Buiten-Europese migranten (29.450 euro) en beduidend minder dan het gemiddelde in de totale bevolking (37.400 euro). Als we kijken naar vrouwen, bedraagt het gemiddelde van Sub-Saharaanse migranten 25.550 euro. Ook dat is minder dan het gemiddelde van overig Buiten-Europese migranten (29.300 euro) en het gemiddelde in de totale bevolking (35.450 euro). Deze verschillen hangen niet samen met verschillen in leeftijd of studiestatus.

De Sub-Saharaanse tweede generatie heeft een hoger inkomen dan Sub-Saharaanse migranten. Wel is een zelfde patroon naar herkomst zichtbaar. Zo hebben mannen van de Sub-Saharaanse tweede generatie een gemiddeld inkomen van 31.550 euro per jaar. Dat is minder dan het gemiddelde van de overig Buiten-Europese tweede generatie (34.150 euro) en van de totale bevolking (37.400 euro). Vrouwen van de Sub-Saharaanse tweede generatie hebben een gemiddeld inkomen van 30.500 euro. Ook dat is minder dan het gemiddelde van de overig Buiten-Europese tweede generatie (33.400 euro) en van de totale bevolking (35.450 euro). Het lagere inkomen van de Sub-Saharaanse tweede generatie verdwijnt deels na correctie voor hun grotere aandeel scholieren en studenten en lagere opleidingsniveau. Er is geen verband met verschillen in leeftijd.

Conclusie

Personen van Sub-Saharaanse herkomst hebben gemiddeld een zwakkere sociaaleconomische positie dan de rest van de bevolking. Sub-Saharaanse migranten zijn minder vaak werkzaam en ontvangen vaker een uitkering dan de rest van de Nederlandse bevolking. Dit is het geval in alle leeftijdsgroepen. De Sub-Saharaanse tweede generatie is nog erg jong en vaak scholier of student. Wanneer rekening wordt gehouden met deze jonge leeftijd, lijkt hun nettoarbeidsparticipatie op die van de totale bevolking. Van degenen met een baan, hebben personen van Sub-Saharaanse herkomst minder vaak een vast contract dan personen van overig Buiten-Europese herkomst en de totale bevolking. Zij werken vaker in de horeca of in de verhuur en overige zakelijke dienstverlening en juist minder vaak in het onderwijs of bij de overheid. Wel valt daarbij op dat de specifieke bedrijfstakken sterk verschillen tussen Sub-Saharaanse migranten en de tweede generatie. Personen van Sub-Saharaanse herkomst verdienen een lager uurloon dan personen van overig Buiten-Europese herkomst en de totale bevolking. Verder werken mannen van Sub-Saharaanse herkomst minder vaak in een voltijdbaan en vrouwen van Sub-Saharaanse herkomst iets vaker in een kleine deeltijdbaan. Hun jongere leeftijd, ongunstige bedrijfstakken waarin zij werken, kortere arbeidsduur en lagere opleidingsniveau verklaren deels waarom personen van Sub-Saharaanse herkomst een lager maandloon hebben dan de rest van de bevolking. Wanneer niet alleen naar het loon, maar naar het volledige inkomen wordt gekeken, hebben personen van Sub-Saharaanse herkomst ook een lager inkomen dan personen van overig Buiten-Europese herkomst en de totale bevolking. Wel ligt het inkomen van de tweede generatie hoger dan dat van migranten.

Literatuur

Braamse, M.,  Cheung, J.S., Couzy, P., Ramaekers, M. en Tammens, E. (2022). De regionale economie 2021. CBS, Den Haag.

Van der Vliet, R., van Wissen-Floris, J., Mattijssen, L., Borghuis, J. en Bosman, F. (2022). Monitor loonverschillen mannen en vrouwen, 2020. CBS, Den Haag.

Dit hoofdstuk beschrijft het zorggebruik van personen van Sub-Saharaanse herkomst, en maakt een vergelijking met het gemiddelde van de totale Nederlandse bevolking en met personen van overige Buiten-Europese herkomst. Waar mogelijk worden van de buitenlandse herkomstgroepen zowel cijfers voor personen geboren in Nederland (de tweede generatie) en personen geboren in het buitenland (migranten) getoond. In het eerste deel van het hoofdstuk worden zowel de gemiddelde totale zorgkosten per persoon beschreven als kosten gemaakt voor specialistische geestelijke gezondheidszorg en geneesmiddelen. Het tweede deel van het hoofdstuk beschrijft het aandeel personen dat een bepaald type geneesmiddel voorgeschreven heeft gekregen, namelijk antipsychotica, antidepressiva, en diabetesmiddelen. Het hoofdstuk omvat enkel zorg die bekostigd is vanuit de basisverzekering.

Hogere zorgkosten tweede generatie

Gemiddeld werd er in 2021 per persoon (jonger dan 65 jaar) 1854 euro gedeclareerd voor zorg binnen de basisverzekering. Voor personen van Sub-Saharaanse herkomst is dit bedrag hoger. Voor Sub-Saharaanse migranten werd 1890 euro gedeclareerd, voor de tweede generatie 1949 euro. Personen van overig Buiten-Europese herkomst, en dan met name de tweede generatie, maakten ook iets hogere zorgkosten. Zij wijken hiermee meer af van het gemiddelde dan personen van Sub-Saharaanse herkomst, maar de verschillen zijn relatief klein.

De getoonde cijfers zijn gestandaardiseerd naar leeftijd. Als in aanvulling daarop gecontroleerd wordt voor verschillen in huishoudinkomen en geslacht zijn de zorgkosten van migranten en de tweede generatie van Sub-Saharaanse herkomst niet hoger maar juist lager dan gemiddeld. Dat geldt ook voor overig Buiten-Europese migranten, maar niet voor de tweede generatie. Voor hen werden, ook na correctie voor achtergrondkenmerken, meer zorgkosten gedeclareerd dan gemiddeld. Met name de correctie voor huishoudinkomen maakt verschil. Geslacht speelt nauwelijks een verklarende rol, omdat het aandeel mannen en vrouwen weinig verschilt tussen de herkomstgroepen.

Oudere migranten hebben hogere zorgkosten dan de gemiddelde oudere

Zorgkosten nemen toe met de leeftijd. In 2021 werd er gemiddeld 2882 euro aan zorgkosten gedeclareerd voor 55- tot 65-jarigen, 4334 euro voor 65- tot 75-jarigen en 6167 euro voor 75-tot 85-jarigen. De (gestandaardiseerde) gemiddelde zorgkosten van personen geboren in Sub-Sahara Afrika zijn hoger dan gemiddeld in alle drie de leeftijdsgroepen, maar het verschil neemt af met leeftijd. In de leeftijdsgroep van 55 tot 65 jaar werd er gemiddeld 260 euro meer gedeclareerd, in de leeftijdsgroep 75 tot 85 jaar 113 euro meer, en in de leeftijdsgroep 65 tot 75 jaar 73 euro meer. Migranten van overig Buiten-Europese herkomst hadden hogere zorgkosten dan migranten van Sub-Saharaanse herkomst. Dat geldt voor alle leeftijdsgroepen. De zorgkosten van migranten van Sub-Saharaanse herkomst verschillen dan ook minder van het gemiddelde.

Wanneer – in aanvulling op leeftijd – gecontroleerd wordt voor geslacht en huishoudinkomen, dan hebben migranten uit Sub-Sahara Afrika niet langer hogere maar lagere zorgkosten dan de gemiddelde oudere. Sub-Saharaanse migranten hebben namelijk een lager huishoudinkomen en dit hangt samen met hun grotere zorggebruik. Voor migranten van overig Buiten-Europese herkomst wordt het verschil ook kleiner na correctie voor achtergrondkenmerken, maar blijven de kosten wel bovengemiddeld.