2. Stand van zaken tot nu toe
Het CBS publiceert sinds 2005 om de week op vrijdag het aantal wekelijkse overledenen naar geslacht en leeftijd, in de StatLinetabel Overledenen per week. Als er aanleiding voor was bracht het ook een nieuwsbericht uit over extra sterfte tijdens een grieppandemie en/of een bijzonder koude periode (CBS, 2018) of een hittegolf (CBS, 2019). Het RIVM publiceert sinds 2009 de wekelijkse sterfte in de Monitoring sterftecijfers Nederland, gebaseerd op CBS-data.
Kort na het uitbreken van de COVID-19-pandemie in 2020 was er in de maatschappij grote behoefte aan actuelere en meer gedetailleerde informatie over het aantal overleden personen. Die was nodig om de mogelijke impact van het nieuwe virus op de sterfte, en de omvang van de oversterfte beter in kaart te brengen. Er was onderregistratie van het aantal overledenen aan COVID-19 door de GGD’ en aangezien dit niet meldingsplichtig was en het duurde langere tijd tot bij het CBS de gegevens over doodsoorzaken beschikbaar kwamen. Naast andere economische en maatschappelijke indicatoren vormden de actuele sterftecijfers en de bijbehorende indicatie van de oversterfte sinds het begin van de coronapandemie belangrijke indicatoren.
Daarom is het CBS op 3 april 2020 overgegaan op wekelijkse publicatie van de sterftecijfers in de COVID-19-sterftemonitor: Sterfte per week, als aanvulling op de RIVM-sterftemonitor. Daarin werd naast de reguliere StatLine-tabel met totale aantallen ook een extra tabel met de sterfte voor de afgelopen week gepubliceerd, met uitsplitsingen naar leeftijd en gebruik Wet langdurige zorg (Wlz). Ook werd hierin een berekening gemaakt van het verwachte aantal overledenen wanneer er geen corona-pandemie was geweest, voor de gehele bevolking en naar een aantal achtergrondkenmerken (geslacht, leeftijd, gebruik Wlz).
Daarnaast publiceerde het CBS frequent allerlei detailcijfers, bijvoorbeeld in nieuwsberichten en verdiepende artikelen, waarin bijvoorbeeld ook de verschillen naar sociaaleconomische achtergrond, herkomst en regio werd onderzocht (Kunst et al, 2020; De Visser et al, 2021). Later werd ook een versnelling aangebracht in het aantal publicaties over doodsoorzaken en werden sterfte, oversterfte en doodsoorzaken in samenhang bekeken (CBS en RIVM, 2022).
Bij de cijfers publiceerde het CBS ook regelmatig nieuwsberichten met de schatting van de (over)sterfte. De frequentie daarvan was wekelijks, en later maandelijks. In april 2023 is de publicatiefrequentie verlaagd naar eens per kwartaal. Daarin werd sindsdien ook geen raming van het aantal overledenen in de afgelopen week meer gemaakt (CBS, 2023a). De reguliere StatLinetabel blijft voorlopig wekelijks gepubliceerd worden.
De reden voor het afschalen van de wekelijkse nieuwsberichten, en het stoppen met de weekraming was dat de sterftecijfers niet meer sterk fluctueerden. De schatting van de sterfte in de voorafgaande week had daardoor weinig toegevoegde waarde.
COVID-19 is niet langer een noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid (WHO, 2023), en COVID-19 is als directe doodsoorzaak een minimaal aandeel van de sterfte geworden (CBS, 2023b). Daarom geeft een beschrijving over een langere periode een vollediger statistisch beeld van de sterfteontwikkeling dan een wekelijkse monitor.