Samenvatting

In de meeste ontwikkelde economieën wijzen officiële statistieken op een vertraging van de productiviteitsgroei. Ook in Nederland stagneert de groei van de productiviteit. Dat lijkt onverwacht gezien de recente technologische voortuitgang; daarom wordt het fenomeen van deze stagnerende groei soms als een puzzel gezien. Over de vertraging van de productiviteitsgroei en de mogelijke oorzaken daarvan is dan ook veel gepubliceerd en gediscussieerd. Daarbij worden ook de uitdagingen bij het meten van productiviteit aangestipt. Doel van dit artikel is enerzijds om een beschrijving te geven van de stand van zaken en anderzijds ook deze uitdagingen te benoemen en externe partners uit te nodigen met het CBS samen te werken aan deze productiviteitspuzzel.

In dit artikel wordt ingegaan op mogelijke oorzaken van de afnemende productiviteitsgroei. Allereerst wordt toegelicht wat productiviteit nu eigenlijk is en hoe het wordt gemeten. Vervolgens worden uitkomsten gepresenteerd uit de Nederlandse groeirekeningen, de officiële productiviteitscijfers van Nederland. Uit deze cijfers blijkt een duidelijke groeivertraging in de laatste decennia. Een aantal gangbare verklaringen voor deze vertraging wordt beschreven en een selectie daarvan wordt getoetst voor de Nederlandse situatie. Tot slot wordt ingegaan op uitdagingen voor productiviteitsmeting en –onderzoek in de wereld van vandaag.

De groeirekeningen van het CBS zijn een belangrijk hulpmiddel voor de (macro-economische) analyse van productiviteit. Uit de groeirekeningen blijkt dat de (reële) productie van de Nederlandse commerciële sector in de periode 1996-2016 jaarlijks met gemiddeld 2,4 procent is gegroeid. Deze groei is vooral toe te schrijven aan meer inzet van arbeid en gebruik van (intermediaire) goederen en diensten. De inzet van kapitaal(goederen) en groei van de (multifactor)productiviteit (mfp) hebben in mindere mate bijgedragen. De meeste groei is gerealiseerd aan het begin van de genoemde periode, waarna er een vertraging optrad: de gemiddelde jaarlijkse groei van de mfp werd gedurende de periode steeds kleiner.

Een aantal van de in de literatuur genoemde oorzaken voor de vertraging van de productiviteitsgroei, is nader onderzocht voor Nederland. De voornaamste bevindingen zijn:

• Het begin van de dalende productiviteitsgroei in Nederland ligt voor de crisis (de Grote Recessie) die eind 2008 uitbrak, die daarmee niet als oorzaak kan worden aangewezen. Het heeft echter de vertraging wel versterkt in de periode 2008-2013.
• Het grootste deel van de productiviteitsgroei is toe te schrijven aan productiviteitsgroei binnen branches. Het drukkend effect van een groter wordende dienstensector (“verdienstelijking”) lijkt hooguit een kleine rol te spelen.
• Een groter wordende zorgsector, waar de productiviteit zoals hier gemeten lager ligt dan in andere sectoren, heeft over de gehele periode wel een licht drukkend effect gehad op de productiviteitsgroei. Daarbij moet worden opgemerkt dat de productiviteitsmeting in deze sector lastig is.
• Analyses op bedrijfsniveau wijzen op een toenemend productiviteitsverschil in de periode 2000-2015 tussen zogeheten koplopers en volgers (achterblijvers), dat wil zeggen bedrijven met een hoog respectievelijk laag productiviteitsniveau. In de dienstensector is dit vanaf 2006 echter veel minder het geval.
• Bedrijven met een hogere arbeidsproductiviteit lijken in 2015 gemiddeld relatief niet minder groot te zijn dan in 2000. Daarmee is de verdeling van arbeid over de bedrijven binnen de verschillende branches niet minder efficiënt dan in 2000 het geval was. Het minder efficiënt worden van deze verdeling is daarmee geen voor de hand liggende verklaring voor de (macro)productiviteitsvertraging in Nederland. Wel verschilt het beeld per bedrijfstak.

De conclusie is dat een aantal gangbare mogelijke oorzaken voor de vertraging van de productiviteit niet of niet overtuigend wordt onderschreven door Nederlandse data. Een aantal stukjes van de puzzel is daarmee gelegd, maar met deze studie is de productiviteitspuzzel zeker niet opgelost. Externe partners zijn van harte welkom om met het CBS de rest van de puzzel te leggen.