3. Overheidsinkomsten

 

Het aandeel eigen inkomsten is in de afgelopen 20 jaar licht gedaald van 33,0 procent in 2000 tot 27,2 procent in 2019.

De eigen inkomsten van de lokale overheid namen toe van 21 miljard euro in 2000 tot 28,1 miljard euro in 2019. Het grootste deel van deze toename vond plaats in de jaren tot 2008. In de nasleep van de financiële crisis bleven de eigen inkomsten van de lokale overheid in de jaren 2009 tot en met 2013 stabiel rond 26 miljard euro per jaar. Vanaf 2014 stegen de eigen inkomsten jaarlijks weer licht tot 28,1 miljard euro in 2019.

Ook in de overige inkomsten, die vrijwel volledig bestaan uit overdrachten van de Rijksoverheid, is het effect van de financiële crisis duidelijk zichtbaar. Na jaren van groei daalden de overige inkomsten van de lokale overheid in de jaren 2010 tot en met 2012 licht. Dit heeft te maken met de financieringswijze van gemeenten en provincies via het gemeentefonds en het provinciefonds. De ontwikkeling van deze fondsen is afhankelijk van de ontwikkeling van uitgaven van de Rijksoverheid. Wanneer de Rijksoverheid bezuinigt, raakt dit zo ook de inkomsten van gemeenten en provincies. Deze systematiek (accres) staat ook bekend als ‘samen de trap op en samen de trap af’.

In 2013 daalden de overige inkomsten van de lokale overheid met ongeveer 4 miljard euro. Dit heeft te maken met de oprichting van de Nationale Politie, waardoor de financiering van politietaken voortaan binnen de centrale overheid blijft.

Met de decentralisaties van het sociaal domein 2015 stegen de overige inkomsten van de lokale overheid met 6 miljard euro. De decentralisaties werden immers vooral gefinancierd via overdrachten van de Rijksoverheid. Het aandeel overige inkomsten nam hiermee toe van 70,3 procent in 2014 tot 71,9 procent in 2015.

Inkomstensoort per overheidslaag van de lokale overheid

Figuur 3.1.2 toont de verdeling van eigen inkomsten en overige inkomsten van de verschillende overheidslagen van de lokale overheid. Hierin valt op dat de waterschappen het grootste deel eigen inkomsten hebben, namelijk 87 procent. De belastinginkomsten die de waterschappen zelf innen, dekken het grootste gedeelte van hun uitgaven. Bij de provincies komt 41 procent van de inkomsten uit eigen inkomsten. Naast de belastinginkomsten uit provinciale opcenten (29 procentpunt), hebben provincies ook relatief veel inkomsten uit vermogen (9 procentpunt). Dit vermogen is vooral te danken aan de verkoop van aandelen in energiebedrijven Essent en Nuon door een aantal provincies.

Bij de gemeenten kwam, net als bij de gehele lokale overheid, ongeveer 27 procent van de inkomsten uit eigen inkomsten. De eigen inkomsten van gemeenten bestonden in 2019 voornamelijk uit inkomsten uit verkopen (12 procentpunt), belastingen (10 procentpunt)[2] en inkomen uit vermogen (3 procentpunt).

 

3.2 Internationale vergelijking inkomsten

In 2019 had de lokale overheid (inclusief deelstaten) in de 28 landen van de EU gemiddeld 56 procent eigen inkomsten. De Nederlandse lokale overheid is relatief sterk afhankelijk van de centrale overheid. Het aandeel eigen inkomsten van de lokale overheid in Nederland is met 27,2 procent relatief laag. In 6 EU-landen had de lokale overheid relatief minder eigen inkomsten dan in Nederland. In Duitsland en Finland was het percentage eigen inkomsten met meer dan 70 procent het hoogst van alle EU-landen.

In landen waar de lokale overheid een groter deel van de uitgaven financiert met eigen inkomsten worden vooral meer lokale belastingen geheven[3] dan in Nederland. In 2019 kwam in Nederland 10,2 procent van de inkomsten van de lokale overheid uit belastingen. In 2019 haalden de Duitse en Franse lokale overheid respectievelijk ongeveer 57 en 53 procent van de inkomsten uit belastingen. In Frankrijk ging het voornamelijk om inkomsten uit belastingen op producten en productie. In Frankrijk heeft de lokale overheid bijvoorbeeld inkomsten uit accijnzen. In Duitsland komt een groot deel van de inkomstenbelasting en de belasting op toegevoegde waarde toe aan de deelstaten. In Denemarken, Finland en Zweden haalden de lokale overheid respectievelijk ongeveer 36, 46 en 53 procent van de inkomsten uit belastingen. Een belangrijk verschil met Nederland is dat in deze landen lokaal inkomstenbelastingen worden geheven. In Nederland wordt de inkomstenbelasting centraal geheven.

---