Overheidstekort eerste halfjaar bijna 15 miljard euro

De overheidsfinanciën werden het tweede kwartaal gedomineerd door corona. Waar de overheid het eerste kwartaal nog ruim 9 miljard euro overhield, belandde het saldo van inkomsten en uitgaven over het tweede kwartaal met -24 miljard euro diep in het rood. 

Sterke stijging subsidies door corona

De overheidsuitgaven stegen het eerste halfjaar met 21 miljard euro ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dit kwam grotendeels door een toename van subsidies met bijna 18 miljard euro. Hier droegen de loonsubsidies in het kader van de Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid (NOW) bijna 10 miljard euro aan bij. De doorbetaling aan zorgverleners en de meerkosten van corona in de zorg leidden tot ruim 4 miljard meer subsidielasten. Hiertegenover stond wel dat de overheid minder heeft betaald voor geleverde zorgproductie, zodat het effect op het overheidstekort per saldo minder dan 1 miljard euro bedroeg. De inkomenssubsidie aan zelfstandigen uit hoofde van de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) leidde tot 1,7 miljard euro aan extra lasten voor de overheid.

De overheid gaf verder het eerste halfjaar ruim 2 miljard euro meer uit aan uitkeringen en betaalde bijna 2 miljard euro meer voor de beloning van haar werknemers.

Belastinginkomsten gedaald

De overheidsinkomsten daalden met 5 miljard euro. Het uitstel van belastingbetaling, die de Belastingdienst sinds maart heeft verleend, leidde alleen tot hogere belastingvorderingen voor de overheid.  Dit had geen direct effect op de daling van de inkomsten. De coronacrisis heeft wel tot gevolg dat bedrijven over 2020 voorlopig minder aan vennootschapsbelasting verschuldigd zijn. De vennootschapsbelasting daalde mede hierdoor met meer dan 4 miljard euro. De daling is echter enigszins vertekend doordat de Belastingdienst in 2019 hogere voorlopige aanslagen heeft opgelegd, die ook in 2019 zijn geïnd. Hierdoor is in 2020 bij de aangiftes en aanslagen minder over een jaar eerder geïnd dan in voorgaande jaren. Bij de belastingen daalden ook de btw-inkomsten in het eerste halfjaar. De relatief forse daling in het tweede kwartaal met 0,9 miljard euro werd enigszins gecompenseerd door een kleine stijging van 0,3 miljard euro in het eerste kwartaal, toen de coronamaatregelen van het kabinet nog een klein effect op de economie hadden. Andere belastingen waarbij de opbrengsten relatief fors terugliepen waren de accijnzen, de belasting van personenauto's en motorrijwielen, de energiebelasting, de kansspelbelasting en de toerismebelasting. De opbrengsten uit de loon- en inkomstenheffing bleven redelijk op peil, mede door de loonsubsidies van de overheid.

Ook de overige overheidsinkomsten liepen terug. Zo namen de dividenden in het eerste halfjaar met 0,5 miljard euro af. Door het aanmerkelijk belang van de Staat in Air France-KLM werd ook een deel van het negatieve resultaat van deze onderneming als negatieve baten aan de overheidsinkomsten toegerekend. Hierdoor namen de inkomsten nog eens met 0,5 miljard extra af. 

De lokale overheid had vooral te kampen met minder inkomsten uit verkopen van diensten en goederen. Deze daalden met 0,4 miljard euro, onder meer door lagere opbrengsten uit parkeergelden. 

Schuldquote fors gestegen naar 55,2 procent

De overheidsschuld kwam eind juni uit op bijna 442 miljard euro, ongeveer 47 miljard meer dan eind vorig jaar. De schuld nam toe door het financieren van het tekort van 15 miljard euro. Ook steeg de schuld door een toename van de overlopende vorderingen met bijna 11 miljard, voornamelijk belastingvorderingen. Deze belastingvorderingen leidden wel tot baten in het overheidssaldo, maar ze verlaagden de schuld niet doordat er nog geen inkomsten in de kas stroomden. Daarentegen werd de schuldtoename met 4,5 miljard euro gedempt door opbrengsten uit de verkoop van aandelen, voornamelijk het gevolg van de privatisering van ENECO. De overheid hield verder bijna 32 miljard euro van de opgenomen schuld extra in kas. Hiermee kunnen deels de overheidsmaatregelen in de tweede helft van het jaar gefinancierd worden. 

De schuld als percentage van het bbp steeg met 5,7 procentpunt tot 55,2 procent van het bbp.

Het overheidssaldo en de schuldquote zijn belangrijke graadmeters voor de stand van de overheidsfinanciën in een land. Nederland voldoet vanaf 2013 aan de Europese tekortnorm van 3 procent van het bbp en vanaf 2017 aan de Europese schuldnorm van 60 procent. Volgens de Miljoenennota 2021 is de verwachting dat het overheidstekort in 2020 uitkomt op ruim 56 miljard euro, oftewel 7,2 procent van het geraamde bbp. De schuld zal naar verwachting een stand bereiken van bijna 463 miljard euro, oftewel 59,1 procent van het geraamde bbp.