2. Bronnen en begrippen

2.1 Gebruikte bronnen

Een belangrijke bron om de aard, omvang en ontwikkeling van de criminaliteit te meten is de geregistreerde criminaliteit. Dit zijn misdrijven die de politie registreert, bijvoorbeeld na een melding of wanneer de politie zelf een misdrijf constateert. De meeste cijfers in dit artikel zijn te vinden op StatLine (CBS StatLine, 2025a). Enkele cijfers zijn afkomstig van het dataportaal van de politie (Data.politie.nl). Deze cijfers over geregistreerde criminaliteit zijn uitgesplitst naar verschillende gedetailleerde categorieën delicten, die beschikbaar zijn vanaf 2010.

Het aantal geregistreerde misdrijven is mede afhankelijk van de bereidheid van de politie om te registreren, en van burgers om melding of aangifte te doen van criminaliteit. Daarom kijken we ook naar de ontwikkeling van slachtofferschap, zoals gemeten in de Veiligheidsmonitor (Akkermans et al., 2024). Dit is een periodiek bevolkingsonderzoek naar leefbaarheid, veiligheid en slachtofferschap van criminaliteit op basis van een grootschalige enquête onder de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder. Slachtofferschap is het percentage mensen dat zelf aangaf slachtoffer te zijn geweest van een misdrijf in de twaalf maanden voor de enquêtedatum. De aangiftebereidheid wordt ook gemeten in de Veiligheidsmonitor. Dit is het percentage van delicten waarvan slachtoffers naar eigen zeggen aangifte hebben gedaan bij de politie.

Om ontwikkelingen verderop in de strafrechtketen waar te nemen worden in dit onderzoek cijfers gebruikt over beslissingen door het Openbaar Ministerie (OM) en afdoeningen door de rechter in eerste aanleg (vanaf hier: rechter). Dat zijn beslissingen over zaken die voor het eerst bij de rechter komen, in tegenstelling tot beslissingen van de rechter in hoger beroep. Cijfers over het OM en de rechter zijn te vinden op StatLine (CBS StatLine, 2024b). Dit zijn extra graadmeters om te zien hoe de criminaliteit zich ontwikkelt. De ontwikkeling hangt samen met de geregistreerde misdrijven. Als de politie een misdrijf heeft onderzocht en een verdachte heeft aangemerkt, gaat de zaak naar het Openbaar Ministerie (OM). Het OM schrijft de zaak dan in en neemt over elke zaak een beslissing, zoals een straf opleggen, afzien van vervolgen (‘seponeren’) of voorleggen aan de rechter (‘dagvaarding’). Als een zaak bij de rechter komt, neemt deze hierover een beslissing zoals schuldigverklaring (met of zonder straf) of vrijspraak. Toch hoeven cijfers over het OM en de rechter zich niet per se hetzelfde te ontwikkelen als de geregistreerde criminaliteit. Verschillen kunnen bijvoorbeeld ontstaan door afwijkende registraties en afhandeling, de kans dat een verdachte wordt gevonden, verschuivingen in het type misdrijven waar zaken over gaan, of beleidsprioriteiten.

Ten slotte zijn cijfers gebruikt over het aantal ziekenhuisopnames gerelateerd aan geweld (CBS StatLine, 2025b). Dit aantal hangt samen met het aantal geweldsmisdrijven, maar is niet gevoelig voor aangiftebereidheid. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor het aantal slachtoffers van moord en doodslag (CBS StatLine, 2025c), zoals over de lange termijn beschouwd in De Jong (2018). Maar het aantal slachtoffers van moord en doodslag ligt per jaar een stuk lager (rond de 135) dan het aantal ziekenhuisopnames door geweld (rond de 2 duizend). Door de lage aantallen ontwikkelt het aantal slachtoffers van moord en doodslag zich grillig, en is daardoor minder geschikt voor het beschouwen van de laatste jaren. Ziekenhuisopnames lenen zich daar beter voor.

2.2 Begrippenlijst

Aangiftebereidheid

Dit is het percentage van de delicten waarvan slachtoffers naar eigen zeggen aangifte hebben gedaan bij de politie. Dit wordt gemeten in de Veiligheidsmonitor. Zie ook 'Slachtofferschap'.

Beslissing door de rechter

Afdoening van een strafzaak door de rechter houdt in het nemen van een eindbeslissing, door schuldigverklaring, vrijspraak, ontslag van rechtsvervolging of een van de overige einduitspraken. Een rechtbank in eerste aanleg is de eerst aangewezen rechterlijke instantie volgens de wet, waar een zaak wordt behandeld. Bij de rechter komen vooral zware zaken terecht, omdat het OM (sinds 2008) zelf een strafbeschikking kan opleggen voor misdrijven met een maximale gevangenisstraf van 6 jaar (Openbaar Ministerie, z.d.).

Cybercrime

De politie maakt gebruik van een andere indeling van misdrijven dan het CBS, en isoleert in haar cijfers cybercrime als aparte categorie die staat voor “alle vormen van bezitsaantasting waarbij de computer zowel het middel als doel is” (Data.politie.nl, 2025). De ontwikkeling hiervan komt bijna precies overeen met de ontwikkeling van computervredebreuk, zoals gebruikt door het CBS (CBS StatLine, 2025a).

DDoS-aanval

Bij een DDoS‐aanval (Distributed Denial of Service‐aanval) wordt een bepaalde online dienst zoals een website onbereikbaar gemaakt door deze te bestoken met veel netwerkverkeer. Er is meestal sprake van kwade opzet.

Geregistreerde misdrijven

Misdrijven die door de politie zijn geregistreerd.

Hoofdstraffen

Een rechter kan verschillende soorten hoofdstraffen opleggen:

Gevangenisstraffen (incl. jeugddetentie): Het aantal gevangenisstraffen en jeugddetenties dat door de rechter is opgelegd. De hoofdstraf jeugddetentie is een straf voor minderjarige veroordeelden. Jongeren van 12 tot en met 15 jaar kunnen maximaal een straf van 12 maanden in een justitiële jeugdinrichting opgelegd krijgen. Bij jongeren van 16 jaar of ouder is de straf maximaal 24 maanden.
Geldboetes: Het aantal betalingen van een geldsom dat door de rechter is opgelegd.
Taakstraffen: Het aantal taakstraffen dat door de rechter is opgelegd. Een taakstraf kan bestaan uit een werkstraf of een leerstraf of beide.
Overige hoofdstraffen: Het aantal overige hoofdstraffen dat door de rechter is opgelegd. Hieronder vallen de hoofdstraffen hechtenis en militaire detentie.

Openbaar Ministerie (OM) en beslissing door het OM

Het Openbaar Ministerie (OM) is een overheidsorgaan met als taken:

Wetten te handhaven
Strafbare feiten op te sporen en te vervolgen
Strafvonnissen uit te voeren
De rechter te informeren voor zover de wet dat voorschrijft

Wanneer de politie één of meerdere verdachten vindt bij een misdrijf, verzamelt de politie de bevindingen in een proces-verbaal dat naar het OM gaat. Het OM schrijft de zaak in, en beoordeelt zaken vóór eventuele inschrijving. Een deel wordt na beoordeling afgekeurd en nooit ingeschreven. Ook kan een zaak meerdere keren bij het OM instromen, bijvoorbeeld wanneer een verdachte in bezwaar gaat tegen een beslissing.

Het OM neemt in elke zaak een beslissing: of een strafbaar feit wordt voorgelegd aan een rechter (‘dagvaarding’), of door het OM zelf wordt afgedaan met een straf of transactie, of een sepot (op beleidsmatige of technische gronden afzien van vervolging).

In 2008 werd een nieuw registratiesysteem bij het OM werd ingevoerd. Voorheen werden zaken direct ingeschreven, maar in dit nieuwe systeem worden zaken eerst beoordeeld voordat ze worden ingeschreven. Dit zorgt voor een vertraging in de registratie. Die vertraging had een tijdelijke daling van het aantal inschrijvingen als gevolg, die in 2011 voorbij was.

Slachtofferschap

Slachtofferschap wordt gemeten in de Veiligheidsmonitor. Het betreft het aantal mensen dat in de twaalf maanden voorafgaand aan de enquête slachtoffer is geworden van een misdrijf.

Strafrechtketen

De strafrechtketen begint bij preventie, waarin alle maatregelen zijn opgenomen die gericht zijn op het voorkomen van criminaliteit. Dan kan het gaan om politiepatrouilles, bewakingscamera’s en voorlichting. Na het misdrijf volgt de opsporing, waarin politie en andere instanties proberen de dader te achterhalen. Wordt de dader gepakt, dan volgt eerst vervolging door het Openbaar Ministerie en vervolgens in een deel van de gevallen berechting. Wordt een straf opgelegd, dan volgt de tenuitvoerlegging van deze straf, in de vorm van boete, taakstraf of gevangenisstraf.

Daarnaast worden slachtoffers ondersteund bij de verwerking van psychische en lichamelijke schade en de administratieve nasleep van het misdrijf. Verdachten worden tijdens hun proces ondersteund door advocaten en na een veroordeling begeleid bij terugkeer in de maatschappij.