Keuzes rond de zorgverzekering

In overleg met het Nivel (kennisinstituut gezondheidszorg), het ministerie van VWS, het RIVM en de Erasmus Universiteit is in 2020 een vragenblok over zorgzekeringsgedrag toegevoegd aan de CBS Gezondheidsenquête. De vragen waren gebaseerd op de vragen die het Nivel heeft opgenomen in het Consumentenpanel Gezondheidszorg (https://www.nivel.nl/nl/consumentenpanel-gezondheidszorg/consumentenpanel-gezondheidszorg). Het doel van het vragenblok over zorgverzekeringsgedrag was om beter inzicht te krijgen in de keuzes die mensen maken en hun overwegingen daarbij, inclusief verschillen daarin tussen groepen mensen. Op die manier kan meer inzicht verkregen worden in het functioneren van de zorgverzekeringsmarkt. Ook biedt de plaatsing van een vragenblok in een bestaand onderzoek de mogelijkheid verbanden te leggen met andere gegevens uit dat onderzoek.

In dit artikel worden de belangrijkste resultaten van het vragenblok over het zorgverzekeringsgedrag beschreven. Onderzoeksvragen die daarbij aan de orde komen zijn:

• Welke zorgverzekering hadden mensen in 2020 en wat vonden ze daarbij belangrijk?
• Wie veranderde eind 2019 van zorgverzekering, wat veranderden zij dan, en waarom?
• Hebben verzekerden die niets veranderden wel wijzigingen overwogen, en wat was de reden om uiteindelijk niets aan te passen?

Bij het beantwoorden van de onderzoeksvragen is er speciale aandacht voor de verschillen tussen mensen die wel of niet aangaven één of meerdere langdurige aandoeningen te hebben.

Het jaar 2020 werd gekenmerkt door de coronapandemie. Die crisis had grote impact op vele delen van de samenleving en raakte ook het onderzoeksproces van de Gezondheidsenquête. De volgende paragraaf beschrijft de dataset en het proces van dataverzameling en -verwerking waarbij ook wordt aangegeven hoe is omgegaan met de veranderingen als gevolg van corona(maatregelen).

Gezondheidsenquête

De data voor deze analyse zijn afkomstig uit de Gezondheidsenquête 2020 van het CBS. De Gezondheidsenquête is een jaarlijks vragenlijstonderzoek dat beoogt een beeld te geven van de gezondheid, de leefstijl en het zorggebruik in Nederland. Jaarlijks wordt daartoe een steekproef getrokken uit de Nederlandse bevolking van alle leeftijden, woonachting in particuliere huishoudens. Aan beoogde respondenten wordt gevraagd via internet deel te nemen aan het onderzoek. Als mensen langs die weg niet responderen, wordt een deel van de non-respondenten benaderd voor een aan-huis-interview. Dit herbenaderen voor een aan-huis-interview gebeurt selectief. Van de internet-non-respondenten uit groepen die relatief goed meedoen via internet wordt een kleiner deel herbenaderd voor een aan-huis-interview dan van de internet-non-respondenten uit groepen die relatief slecht deelnemen via internet. De groepensamenstelling wordt gemaakt op basis van responskansen uit eerdere onderzoeksjaren.
In een ‘normaal’ jaar levert dit uiteindelijk een respondentenaantal van ongeveer 9.500 op. Door middel van weging wordt vervolgens gecorrigeerd voor selectiviteit in de respons, om vervolgens te kunnen komen tot uitspraken die representatief zijn voor de Nederlandse bevolking woonachtig in particuliere huishoudens (CBS, 2021; Boonstra, 2019).

Het veldwerk (de waarneming) voor de Gezondheidsenquête verliep in het jaar 2020 anders, als gevolg van de corona-epidemie en de bijbehorende maatregelen. De waarneming via internet kon weliswaar doorgaan, de aan-huis-waarneming was in een deel van het jaar niet, of slechts met beperkingen mogelijk. Dit heeft ertoe geleid dat in het 2020-analysebestand minder respondenten zitten dan gebruikelijk, namelijk 8.718, en dat van die respondenten een groter dan gebruikelijk aandeel heeft gerespondeerd via internet. Het CBS heeft hiervoor gecorrigeerd door aanpassingen te doen aan het weegmodel, waarbij gebruik is gemaakt van kennis uit eerdere onderzoeksjaren over verschillen tussen internetrespondenten en aan-huis-respondenten (Smeets en Van den Brakel, 2021). Op die manier is een jaarbestand verkregen op basis waarvan zo representatief mogelijke uitspraken gedaan kunnen worden over de doelpopulatie van het onderzoek.

Vragenblok zorgverzekeringsgedrag

In het jaar 2020 is een vragenblok over zorgverzekeringen en keuzes daaromtrent toegevoegd aan de Gezondheidsenquête. Dat vragenblok is in overleg tussen het CBS, het Nivel, het ministerie van VWS, de Erasmus Universiteit Rotterdam en het RIVM tot stand gekomen. Binnen dit vragenblok werd eerst vastgesteld hoe mensen in 2020 verzekerd waren. Daarna werd gevraagd of er eind 2019 wijzigingen waren aangebracht in de zorgverzekering. Als dat het geval was, werd gevraagd naar de aard van die wijziging(en) en de reden hiervoor. Aan de respondenten die aangaven geen wijzigingen te hebben aangebracht, werd gevraagd of ze wel wijzigingen hebben overwogen en welke redenen er waren om uiteindelijk niets te wijzigen.
De vragen over zorgverzekering en zorgverzekeringsgedrag zijn voorgelegd aan respondenten van 18 jaar of ouder. Dat waren er in totaal 7.028. De precieze vraagstellingen uit het zorgverzekeringsblok en de bijbehorende antwoordmogelijkheden zijn te vinden in de bijlage. De vragen over zorgverzekeringsgedrag zijn niet gesteld aan kinderen tot 18 jaar, omdat kinderen geen aparte zorgverzekering hoeven af te sluiten. Zij mogen worden meeverzekerd met de ouder(s). Overigens is niet gevraagd of een respondent zelf zijn of haar zorgverzekeringszaken regelt. Het is mogelijk dat een andere persoon (binnen het huishouden) dit verzorgt.

In de analyse wordt niet alleen gebruik gemaakt van de vragen uit het zorgverzekeringsblok, maar er worden ook relaties gelegd met andere gegevens uit de Gezondheidsenquête, zoals demografische kenmerken van de respondenten, hun onderwijsniveau³⁾, hun inkomen⁴⁾  en hun gezondheidstoestand. Bij de gezondheidstoestand is gekeken naar het wel of niet rapporteren van één of meer langdurige aandoening(en).

Analysemethode

Ruim 1 op de 5 heeft alleen een basisverzekering

Van de Nederlandse bevolking van 18 jaar of ouder zei 22 procent in 2020 alleen een basisverzekering te hebben. De helft had naast de basisverzekering een aanvullende verzekering, inclusief dekking voor tandheelkundige zorg, 15 procent had naast de basisverzekering een aanvullende verzekering zonder tandheelkundige zorg en 9 procent had naast de basisverzekering alleen een verzekering voor tandheelkundige zorg.
Mensen met één of meer langdurige aandoening(en) waren vaker aanvullend verzekerd dan mensen die geen aandoeningen rapporteerden.
Een klein deel (3 procent) gaf aan niet te weten hoe hij of zij verzekerd was. Een enkeling meldde niet verzekerd te zijn. De mensen die ‘weet niet’ of ‘geen’ antwoordden, zijn in de vervolganalyses niet meegenomen. Degenen die aangaven hoe ze verzekerd zijn tegen ziektekosten worden hierna in dit artikel met ‘de verzekerden’ aangeduid.

Helft verzekerden is niet collectief verzekerd

Van de verzekerden gaf de helft aan niet collectief verzekerd te zijn tegen ziektekosten, 43 procent was wel collectief verzekerd en 6 procent wist niet of ze collectief verzekerd waren. Bij de collectief verzekerden kwam een verzekering via de werkgever het meest voor: bij 19 procent van de verzekerden. Mensen met een aanvullende verzekering, al dan niet inclusief tandheelkundige zorg, hadden relatief vaak een collectieve verzekering, namelijk 50 procent. Van de verzekerden met alleen een basisverzekering zei bijna twee derde niet collectief verzekerd te zijn.

Premie meest genoemd als belangrijk aspect bij keuze verzekering

Ruim de helft van de verzekerden gaf aan dat de hoogte van de premie het belangrijkste aspect of een van de belangrijkste aspecten was bij het kiezen van hun huidige zorgverzekering. De dekking van de aanvullende verzekeringen werd door bijna een derde genoemd. Ook de dekking van de zorgaanbieders, de voordelen van de collectiviteit (beide 24 procent) en de service van de verzekeraar (23 procent) speelden relatief vaak een rol bij de keuze voor de huidige zorgverzekering.
Van de mensen met alleen een basisverzekering meldde 70 procent de hoogte van de premie een belangrijk aspect te vinden.

Mensen met een langdurige aandoening gaven wat minder vaak aan de premie of de hoogte van het eigen risico belangrijk te vinden, vergeleken met mensen zonder aandoening. De dekking van specifieke medicijnen en hulpmiddelen was voor hen juist vaker van belang.

1 op de 5 bracht eind 2019 wijzigingen aan in verzekering

Van de verzekerden gaf 77 procent aan eind 2019 geen wijzigingen te hebben aangebracht in hun zorgverzekering, 20 procent zei dit wel te hebben gedaan en 2 procent wist het niet. De meest genoemde wijzigingen waren het overstappen naar een andere zorgverzekeraar (8 procent) en het nemen van een (andere) aanvullende verzekering (8 procent).

40-minners en hoogopgeleiden stapten het vaakst over

Onder 18- tot 40-jarigen kwam het wisselen van zorgverzekeraar eind 2019 relatief veel voor. Ook deden hoogopgeleiden dit vaker dan laagopgeleiden.
Verzekerden met een langdurige aandoening veranderden minder vaak van verzekeraar dan verzekerden zonder langdurige aandoening: 7 tegen 9 procent. Daarbij moet worden opgemerkt dat mensen met een langdurige aandoening gemiddeld ouder en lager opgeleid zijn dan degenen zonder een dergelijke aandoening. Wanneer rekening wordt gehouden met verschillen in onderwijsniveau, leeftijd en geslacht verdwijnt het verschil in overstappercentage tussen beide groepen.

Vrouwen namen vaker (andere) aanvullende verzekering dan mannen

Bij het kiezen van een (andere) aanvullende zorgverzekering eind 2019 zijn in grote lijnen dezelfde patronen zichtbaar. Dit werd het meest gedaan door verzekerden in de leeftijdsgroepen van 20 tot 55 jaar en door hoger opgeleiden. Ook deden vrouwen dit vaker dan mannen. Tussen verzekerden met en zonder langdurige aandoening is er geen verschil te zien, waarbij weer kan worden opgemerkt dat de mensen met een langdurige aandoening relatief oud en lager opgeleid zijn. Wanneer wordt gecorrigeerd voor verschillen in onderwijsniveau, leeftijd en geslacht, blijkt het aandeel dat een (andere) aanvullende verzekering neemt hoger te zijn bij mensen met een langdurige aandoening dan bij personen zonder zo’n aandoening.

Lagere premie belangrijkste reden voor wijziging

Bijna de helft van de verzekerden die eind 2019 een wijziging aanbrachten in hun zorgverzekering deden dit naar eigen zeggen (mede) vanwege een lagere premie. Een andere dekking van de aanvullende verzekering werd door ruim een derde als reden voor de wijziging genoemd.
Een lagere premie speelde vooral vaak een rol bij de beslissing om aanvullende verzekeringen (deels) op te zeggen (66 procent) of over te stappen op een andere verzekeraar (57 procent). Van de verzekerden die een (andere) aanvullende verzekering namen, deden 6 op de 10 dit vanwege de dekking van de aanvullende verzekering. Ook de verwachting van een hoger zorggebruik werd in deze groep relatief veel als reden voor de wijziging genoemd: door 21 procent. De verwachting van een lager zorggebruik was daarentegen relatief vaak een reden voor het (deels) opzeggen van aanvullende verzekeringen, namelijk in bijna 4 op de 10 gevallen.

Bijna kwart van niet-wijzigers heeft wel over wijziging nagedacht

Vooral nagedacht over overstappen

Bij de groep die wel een of meer wijzigingen heeft overwogen, ging het in ruim de helft van de gevallen om het overstappen naar een andere verzekeraar. Een derde zei te hebben nagedacht over een (andere) aanvullende verzekering. Er waren hier geen grote verschillen tussen mensen met en zonder langdurige aandoening(en).

Ook bij de groep die wel een of meer wijzigingen had overwogen, was tevredenheid met de huidige verzekering met 53 procent de meest genoemde reden om deze uiteindelijk niet door te voeren. Geen tijd/zin om alles uit te zoeken werd door ongeveer 3 op de 10 als reden hiervoor genoemd.

Vraagstellingen zorgverzekeringsblok CBS-Gezondheidsenquête 2020

Welke zorgverzekering heeft u op dit moment: Heeft u

1. alleen een basisverzekering
2. of een basisverzekering en een aanvullende verzekering met aanvullende tandartsverzekering
3. of een basisverzekering en een aanvullende verzekering zonder aanvullende tandartsverzekering
4. of een basisverzekering en alleen een aanvullende tandartsverzekering
5. of heeft u geen zorgverzekering?
6. weet niet

Bent u collectief verzekerd?

1. Nee
2. Ja, via mijn werkgever
3. Ja, via mijn partner of ander familielid
4. Ja, via een patiëntenvereniging
5. Ja, via een vakbond
6. Ja, via de gemeente
7. Ja, via een ander collectief
8. weet niet

Bij het kiezen van een zorgverzekering spelen verschillende aspecten een rol. Geef aan welke aspecten voor u het belangrijkste waren bij het kiezen van uw huidige zorgverzekering. Was dat:

1. de hoogte van de premie van de zorgverzekering,
2. de hoogte van het vrijwillig eigen risico,
3. de voordelen bij een collectiviteit,
4. de dekking van specifieke zorgaanbieders,
5. de dekking van specifieke medicijnen,
6. de dekking van specifieke hulpmiddelen,
7. de dekking van de aanvullende verzekering,
8. de service van de verzekeraar, bijvoorbeeld goede wachtlijstbemiddeling, snelle verwerking van declaraties en hulp bij het kiezen van een zorgaanbieder,
9. vrije acceptatie bij aanvullende verzekering,
10. of iets anders?

Ieder jaar kan iedereen in Nederland vanaf half november tot en met december wisselen van zorgverzekeraar en/of iets veranderen aan de zorgverzekering. Heeft u in november/december 2019 één of meer van de volgende zaken veranderd.

1. bent u overgestapt naar een andere zorgverzekeraar,
2. heeft u een andere basisverzekering gekozen,
3. heeft u een (andere) aanvullende verzekering gekozen,
4. heeft u de aanvullende verzekering (deels) opgezegd,
5. heeft u uw eigen risico verhoogd,
6. heeft u uw eigen risico verlaagd,
7. heeft u iets anders veranderd,
8. of heeft u niets gewijzigd?
9. weet niet

Heeft u toen wel overwogen om één of meer van de volgende zaken te veranderen aan uw zorgverzekering. Heeft u:

1. erover nagedacht om over te stappen naar een andere zorgverzekeraar,
2. erover nagedacht om een andere basisverzekering te kiezen,
3. erover nagedacht om een (andere) aanvullende verzekering te kiezen,
4. erover nagedacht om de aanvullende verzekering (deels) op te zeggen,
5. erover nagedacht om mijn eigen risico te verhogen,
6. erover nagedacht om mijn eigen risico te verlagen,
7. heeft u iets anders overwogen,
8. of heeft u niet overwogen om iets te wijzigen aan de zorgverzekering?
9. weet niet

Welke reden(en) speelden een rol om iets te veranderen aan uw zorgverzekering. Wilde u:

1. een lagere premie,
2. een andere dekking van de aanvullende verzekering, bijvoorbeeld meer of minder fysiotherapie of andere tandartsvergoeding,
3. meer of andere keuze van zorgaanbieders,
4. of verwachtte u dat u meer zorg zou gaan gebruiken,
5. of verwachtte u dat u minder zorg zou gaan gebruiken,
6. verwachtte u dat de service of dienstverlening van de nieuwe zorgverzekeraar beter zal zijn,
7. was u ontevreden over de oude verzekering,
8. of was er een andere reden?

Welke reden(en) speelden een rol om niets te wijzigen aan uw zorgverzekering. Was dat omdat:

1. u tevreden bent over de huidige verzekering,
2. of had u geen tijd of zin om alles uit te zoeken,
3. raakte u de weg kwijt in alle informatie,
4. vond u de informatie niet duidelijk en wist niet wat ik moest doen,
5. bent u bang dat u niet geaccepteerd wordt bij een andere verzekeraar,
6. zag u geen verschillen tussen de verzekeringen,
7. of was er een andere reden?