2. Monitoring op nationaal niveau

Bevolking

De PBL/CBS Regionale bevolkings- en huishoudensprognose bestaat uit een regionale uitsplitsing van de nationale CBS Bevolkingsprognose en de nationale CBS Huishoudensprognose. Hierdoor vertalen prognosefouten op het nationale niveau zich door naar de onderliggende regionale niveaus.

De prognose van het aantal inwoners in Nederland volgens de lange termijn CBS Bevolkingsprognose 2015–2060 (Van Duin, Stoeldraijer, Nicolaas, Ooijevaar en Sprangers, 2015) sluit goed aan op de waarnemingen (grafiek 2.1). Per 1 januari 2016 was de bevolking met slechts 4,9 duizend onderschat, terwijl deze begin 2017 met slechts 5,6 duizend was overschat. Per 1 januari 2018 was de overschatting opgelopen tot 14,0 duizend; het werkelijke aantal inwoners op die dag bedroeg 17,18 miljoen. De bevolking van Nederland is dus de laatste drie jaar wat minder snel gegroeid dan in de CBS Bevolkingsprognose van 2015 werd verwacht, maar het verschil tussen de geprognosticeerde en werkelijk aantallen is beperkt.

Componenten van de bevolkingsgroei

Huishoudens

Het aantal particuliere huishoudens in Nederland in de periode 2015–2017 was in werkelijkheid lager dan was verwacht volgens de CBS Huishoudensprognose 2015–2060 (Van Duin, Stoeldraijer, Van Roon en Harmsen, 2016): per 1 januari 2016 bedroeg de overschatting 13,1 duizend huishoudens, begin 2017 waren dat er 17,9 duizend en een jaar later 25,9 duizend (grafiek 2.3). Deze overschatting hangt deels samen met de overschatting van de bevolkingsgroei. Maar ook een breuk in de CBS Huishoudensstatistiek speelt hierbij een rol. In 2014 en 2015 is het CBS overgegaan op een verbeterde waarneemmethode van het aantal instellingsbewoners, waarbij nu meer informatiebronnen worden gebruikt. Ook is de afbakening van de institutionele huishoudens veranderd: daartoe worden vanaf 2014 ook asielzoekerscentra gerekend. Personen die eerst als een particulier huishouden werden gezien (het ging hierbij voornamelijk om eenpersoonshuishoudens), worden in de nieuwe methodiek niet meer tot de huishoudens geteld. Als gevolg van de nieuwe methodiek is het werkelijke aantal particuliere huishoudens 17 duizend lager (en het aantal instellingsbewoners evenveel hoger dan de cijfers die zijn gebruikt in de regionale prognose). Ten slotte is de huishoudensgroei ook nog overschat doordat kinderen later uit huis gingen dan verwacht, waardoor er minder nieuwe huishoudens werden gevormd.

Verhuizingen

De nationale bevolkingsprognose bevat geen prognose van het aantal verhuizingen in Nederland aangezien dit geen effect heeft op de bevolkingsgroei van Nederland. Wel is dit een belangrijke component van de PBL/CBS Regionale bevolkings- en huishoudensprognose,dit omdat verhuizingen een grote rol spelen bij de ontwikkeling van de bevolking (en huishoudens) van gemeenten. Van alle componenten van regionale bevolkingsgroei zijn de binnenlandse verhuizingen, oftewel verhuizingen binnen en tussen gemeenten, het moeilijkst te prognosticeren. Dit komt voor een belangrijk deel door sterk fluctuerende trends in het verleden, als gevolg van de afhankelijkheid van economische conjunctuurgolven en in het kielzog hiervan de woningbouw. Met het aantrekken van de economie na de crisis liep het aantal verhuizingen in Nederland weer op, en wel veel sterker dan in de prognose was verwacht (grafiek 2.4). In de periode 2015 tot en met 2017 werd het aantal verhuizingen met 171 duizend onderschat, ofwel met 8 procent. In de prognose van 2016 werd ervan uitgegaan dat in 2015 de top van de toename van het aantal verhuizingen vanaf 2013 al was bereikt, terwijl de groei in werkelijkheid verder ging.

Woningvoorraad

Anders dan in de (nationale) CBS Huishoudensprognose, speelt de woningbouw een belangrijke rol in de PBL/CBS Regionale prognose. Er bestaat een duidelijke koppeling tussen de ontwikkeling van de woningvoorraad en die van het aantal huishoudens in een gemeente. Om deze reden wordt bij de modellering van de binnenlandse migratie (binnen een straal van 35 kilometer) in de regionale prognose gebruik gemaakt van woningbouwveronderstellingen (zie ook De Jong en Ritsema van Eck, 2017, en De Jong, Huisman en Stoeldraijer, 2019).
Evenals bij de bevolkingsomvang en het aantal particuliere huishoudens is ook de ontwikkeling van de woningvoorraad in Nederland overschat in de prognose (grafiek 2.5).Vergeleken met de overschatting van 26 duizend huishoudens per 1 januari 2018, is de overschatting van de netto toename van de woningvoorraad in de periode 2015–2017 relatief klein, namelijk 13 duizend woningen. In 2015 kwamen er 4 duizend woningen minder bij dan verwacht, terwijl dit er in 2016 ruim 12 duizend en in 2017 bijna 5 duizend meer waren. Dit duidt erop dat werd verondersteld dat de woningbouw sneller zou aantrekken dan in werkelijkheid het geval was. Zo werd de waargenomen terugval in 2016 niet voorzien en was de toename in 2016 en 2017 in werkelijkheid minder sterk dan van tevoren ingeschat. Opmerkelijk in dit kader is wel dat het aantal waargenomen verhuizingen in 2016 en 2017 fors steeg (zie grafiek 2.4), terwijl de woningbouw amper toenam.