2. Totaalbeeld Wmo maatwerkvoorzieningen

2.1 Aantal cliënten, uitgaven en uitgaven per cliënt

Het totaal aantal unieke cliënten (inwoners die gebruik maken van één of meerdere maatwerkvoorzieningen in de Wmo) in Nederland lag in 2017 op meer dan 1 miljoen personen en is in de jaren daarna gestegen naar meer dan 1,2 miljoen cliënten in 2023 (grafiek 2.1.1).

Relatief gezien maakten in 2022 en 2023 ongeveer 70 cliënten per duizend inwoners gebruik van een Wmo-maatwerkvoorziening. In een aantal gemeenten bijvoorbeeld in de noordelijke provincies, Zeeland en Zuid-Limburg lag het gebruik van Wmo-maatwerkvoorzieningen in 2023 boven het gemiddelde (figuur 2.1.2).

De totale uitgaven aan de individuele maatwerkvoorzieningen in de Wmo bedroegen conform de informatie van gemeenten in de MAT in 2017 bijna 4,6 miljard euro en stegen daarna tot bijna 5,6 miljard euro in 2020 (grafiek 2.1.3). Door een gedeeltelijke verschuiving vanuit de maatwerkvoorziening verblijf en opvang (cliënten die gebruik maken van beschermd wonen) van de Wmo naar de Wet langdurige zorg (Wlz) daalden de uitgaven aan deze Wmo-maatwerkvoorzieningen in 2021 sterk. In 2023 waren de uitgaven weer vergelijkbaar met die in 2020. Inflatie speelt hierbij een rol.

Op gemeenteniveau lopen de uitgaven aan individuele Wmo-maatwerkvoorzieningen uiteen. In 2023 lagen de uitgaven voor een aantal gemeenten rond 100 duizend euro per 1 000 inwoners. Bij 8 gemeenten bedroegen de uitgaven meer dan 500 duizend euro per 1 000 inwoners (figuur 2.1.4).

Per cliënt bedroegen de gemiddelde uitgaven aan Wmo-maatwerkvoorzieningen in 2017 ruim 4,4 duizend euro. De uitgaven per cliënt laten de jaren daarna een wisselend beeld zien en bedroegen in 2023 weer ongeveer 4,4 duizend euro per cliënt. De overheveling van een deel van de maatwerkvoorziening beschermd wonen van de Wmo naar de Wlz vanaf 2021 draagt hieraan bij. Wanneer de totale uitgaven per cliënt echter gecorrigeerd worden voor de maatwerkvoorzieningen binnen de hoofdcategorie verblijf en opvang, waarvan beschermd wonen onderdeel uitmaakt, is in de periode 2017 tot en met 2023 een geleidelijke toename zichtbaar (grafiek 2.1.5). Van 2,8 duizend euro per cliënt in 2017 tot 3,4 duizend euro per cliënt in 2023. Inflatie speelt bij de toegenomen uitgaven per cliënt een rol.

De gemiddelde uitgaven aan Wmo-maatwerkvoorzieningen in 2023 verschillen op gemeenteniveau en lopen uiteen van minder dan 2 000 duizend euro per cliënt tot meer dan 5 000 euro per cliënt, zoals in Utrecht (gemeente), Leeuwarden en Vlissingen (figuur 2.1.6).

2.2 Persoonskenmerken

De grootste groep cliënten die individuele hulp en ondersteuning vanuit de Wmo ontvangt is 75 tot 85 jaar. Het aantal Wmo-cliënten neemt in de periode 2017 tot en met 2023 voor alle leeftijdsgroepen toe. In de periode 2022 – 2023 neemt vooral de groep mensen van 75 tot 85 jaar toe.

Wanneer gekeken wordt naar de ontwikkeling van het totaal aantal Wmo-cliënten uitgesplitst naar inkomensgroep⁴⁾ valt vooral de daling van het aantal personen in de categorie 10 duizend tot 15 duizend euro op. In dezelfde periode neemt het aantal cliënten in de volgende inkomensgroep van 15 duizend tot 20 duizend euro juist toe. De overige inkomensgroepen laten over het algemeen een lichte toename zien van het aantal Wmo-cliënten in de periode 2017 tot en met 2023.

2.3 Verdeling naar hoofdcategorieën

De Wmo-maatwerkvoorzieningen waarvan de meeste cliënten gebruik maken vallen binnen de hoofdcategorie hulpmiddelen en diensten (grafiek 2.3.1). Hierbij valt te denken aan woondiensten, vervoersdiensten, vervoervoorzieningen, woonvoorzieningen en overige hulpmiddelen. Het aantal cliënten dat van hulpmiddelen en diensten gebruik maakt neemt toe van bijna 683 duizend cliënten in 2017 naar 774 duizend cliënten in 2023.
Vanaf 2019 werd de inkomensafhankelijke bijdrage deels en in 2020 helemaal afgeschaft en vervangen door een abonnementstarief. Dit betekent dat er een maximumtarief van 19 euro voor de eigen bijdrage per maand ingevoerd werd om van Wmo-voorzieningen gebruik te maken, ongeacht het inkomen of vermogen van een huishouden. Sinds de afschaffing van de inkomensafhankelijke bijdrage nam de vraag naar Wmo-voorzieningen toe, vooral voor hulp bij het huishouden. In 2023 bedroeg het aantal cliënten ruim 535 duizend. Met name huishoudens met hogere inkomens gebruikten vaker hulp bij het huishouden.

Ondersteuning thuis is qua omvang de derde grootste hoofdcategorie bij de Wmo-maatwerkvoorzieningen. Bij deze categorie moet gedacht worden aan begeleiding, persoonlijke verzorging, kortdurend verblijf, overige ondersteuning gericht op het individu of huishouden/gezin, dagbesteding en overige groepsgerichte ondersteuning. Het aantal cliënten binnen deze categorie steeg van 234 duizend gebruikers in 2017 naar ruim 261 duizend in 2020 en nam daarna licht af tot bijna 251 duizend in 2023.

De hoofdcategorie verblijf en opvang kent het kleinste aantal Wmo-cliënten, maar betreft wel vaak een dure maatwerkvoorziening. Deze categorie omvat beschermd wonen, (spoed)opvang en overig beschermd wonen en opvang. Vaak woont de Wmo-gerechtigde namelijk niet zelfstandig thuis maar ergens anders, bijvoorbeeld in een instelling. Het aantal cliënten dat gebruik maakte van voorzieningen in deze hoofdcategorie nam toe van bijna 32 duizend in 2017 naar ruim 47 duizend in 2020. In 2022 en 2023 lag dit aantal beduidend lager met ruim 34 duizend. De afname hangt samen met het overhevelen van een deel van de maatwerkvoorziening beschermd wonen van de Wmo naar de Wlz-GGZ-wonen, waardoor het aantal cliënten dat van deze maatwerkvoorziening gebruik maakt lager is vanaf 2021.

Cliënten kunnen meerdere en verschillende maatwerkvoorzieningen gebruiken in de Wmo. Het aantal opgetelde cliënten per categorie maatwerkvoorziening is daarom groter dan het totaal aantal cliënten. Dit wordt ook wel stapeling van maatwerkvoorzieningen genoemd. Wanneer de aandelen van elke afzonderlijke hoofdgroep maatwerkvoorziening worden opgeteld komt het totale percentage door de jaren heen op 129 procent uit. De laatste jaren is dit 128 procent, en daarmee bijna constant.

Wanneer naar de totale uitgaven per maatwerkvoorziening wordt gekeken is zichtbaar dat de meeste uitgaven door gemeenten worden gemaakt binnen de categorie verblijf en opvang (grafiek 2.3.2). Vanaf 2021 dalen deze uitgaven echter, wat te maken heeft met de eerder genoemde overgang van een deel van de maatwerkvoorziening beschermd wonen naar de Wlz. Vanaf 2021 gingen de meeste uitgaven van gemeenten naar ondersteuning thuis. De uitgaven aan maatwerk in de hoofdcategorie hulp bij het huishouden stijgen het meest over de jaren heen. Was het aandeel in de totale uitgaven in 2017 nog 20 procent, in 2023 was dit 29 procent. Dit heeft onder meer te maken met het afschaffen van de inkomensafhankelijke bijdrage, waarna ook hogere inkomens deze maatwerkvoorziening vaker aanvroegen en mogelijk de overheveling van verblijf naar Wlz-GGZ-wonen. De uitgaven aan hulpmiddelen en diensten zijn lager dan die van de andere hoofdcategorieën.