9. Importafhankelijkheid voor Nederlandse bedrijfstakken

In 2019 importeerde het Nederlandse bedrijfsleven op een indirecte manier voor 1,5 miljard euro aan kritieke materialen¹¹⁾. Dit bedrag ligt bijna de helft hoger dan de directe import van kritieke materialen door Nederlandse bedrijfstakken in datzelfde jaar. Dit wijst erop dat de Nederlandse afhankelijkheid van kritieke materialen voor intermediair gebruik veel groter is dan aanvankelijk werd gedacht op basis van directe import alleen. Tabel 9.1 toont de directe en indirecte import van kritieke materialen voor verschillende sectoren in Nederland. Een opvallende observatie is dat vrijwel alle bedrijfstakken meer kritieke materialen indirect via andere landen importeren dan direct. Uitzonderingen hierop zijn de basismetaalindustrie en de energievoorziening. Hier gaat het met name om de directe invoer van cokeskolen. De bouwsector importeert indirect de grootste hoeveelheid aan kritieke materialen, waaronder koper (31 procent), cokeskolen (21 procent), platinametalen (11 procent) en nikkel (7 procent). Bij directe import, die ook aanzienlijk is, gaat het voornamelijk om nikkel (47 procent), mangaan (15 procent), koper (12 procent) en kobalt (8 procent). De bouw kan indirect koper importeren via bijvoorbeeld elektrische componenten zoals schakelaars, stopcontacten en transformatoren. Cokeskolen zijn cruciaal in de toeleveringsketen voor de productie van diverse (stalen) bouwmaterialen en constructies.

Na de bouwsector behoren de machine-industrie, metaalproductenindustrie, chemische industrie en de basismetaalindustrie tot de top 5 van bedrijfstakken die het meest indirect importeren. Over het algemeen bestaat de indirecte import van deze sectoren uit een vergelijkbare mix van producten als de directe import. Zo importeert de machine-industrie voornamelijk mangaan en nikkel, zowel direct als indirect. Maar ook cokeskolen, platinametalen, koper, kobalt en nikkel komen in alle sectoren als belangrijke grondstoffen voor, die zij met name indirect importeren. Deze grondstoffen hebben uiteenlopende toepassingen in elektronische apparaten, machines, transportmiddelen en diverse halffabricaten. In een wereld waarin hightech een prominente rol speelt, vervullen deze grondstoffen daarmee een belangrijke rol in meerdere toeleveringsketens.

De bovenstaande cijfers geven aan welke bedrijfstakken de hoogste importwaarde hebben van kritieke materialen, maar geven niet weer hoe belangrijk deze materialen zijn voor de bedrijfstakken in Nederland. In tabel 9.2 wordt de directe en indirecte import gerelateerd aan respectievelijk de totale directe en indirecte invoer om meer inzicht in de sectorale afhankelijkheden van kritieke materialen te bieden. In de basismetaalindustrie blijkt de afhankelijkheid van kritieke materialen het hoogst: ruim 16,3 procent van de totale invoer bestaat uit kritieke materialen, met name cokeskolen, titanium, koper en nikkel. Ook de energievoorziening (voornamelijk via de directe import), metaalproductenindustrie, delfstoffenwinning en de bouw (allemaal vooral indirect) laten een hoge relatieve afhankelijkheid zien, variërend tussen de 2 en 4 procent.

Vervolgens geeft tabel 9.3 weer welk kritiek materiaal via andere landen uiteindelijk terechtkomt bij welke drie belangrijkste Nederlandse bedrijfstakken. Opvallend is dat de bouwsector wederom naar voren komt als de bedrijfstak die het vaakst betrokken is bij de indirecte import van alle kritieke materialen. Hierbij zijn vooral grafiet, veldspaat en magnesium de belangrijkste grondstoffen voor bouwmaterialen en constructies die in het buitenland worden vervaardigd. Ook de Nederlandse chemie is afhankelijk van een breed scala aan kritieke materialen, waarbij fosforiet, fosfor (beide met name gerelateerd aan kunstmestproductie), helium (een essentiële grondstof voor analytische instrumenten in de chemie die in het buitenland wordt gemaakt), arseen (o.a. voor pesticiden) en strontium (doorgaans gebruikt in kunststof- en rubberproducten) de hoogste aandelen hebben. De aardolie-industrie kent een hoge indirecte afhankelijkheid van bariet, boraat en vloeispaat in de toeleveringsketen in het buitenland voor de verwerking van grondstoffen en halffabricaten. In de Nederlandse machine-industrie zien we dat materialen zoals gallium, germanium, hafnium, niobium, platinametalen en titanium belangrijke grondstoffen zijn. Gallium, germanium, hafnium, platinametalen en titanium worden vooral gebruikt in halfgeleiders en componenten daarvan (Teer & Bertolini, 2023), en hier zien we dus bijvoorbeeld een keten waarin de machine-industrie halfgeleiders of onderdelen daarvan importeert waarin deze vijf grondstoffen zijn verwerkt. Opvallend is dat Nederland in 2019 geen hafnium heeft geïmporteerd, wat betekent dat de afhankelijkheid van dit kritiek materiaal vooral indirect plaatsvindt via andere geïmporteerde producten. Niobium komt voor in de toeleveringsketen van de machine-industrie als grondstof voor de productie van magneten die vervolgens worden gebruikt in bijvoorbeeld Nederlandse MRI-machines.

Een andere opvallende observatie is dat zeldzame aardmetalen en silicium metalen een belangrijke rol spelen in de elektrotechnische industrie. Fabrikanten van elektronische apparaten en componenten importeren halffabricaten en onderdelen uit verschillende landen, waarbij deze onderdelen zeldzame aardmetalen en silicium kunnen bevatten. Deze metalen worden gebruikt in diverse elektronische apparaten, waaronder elektromotoren, laptops, smartphones en andere soorten elektronica.