7. Bestemming en herkomst van Nederlandse import van kritieke materialen

In 2022 bedroeg de invoer van kritieke materialen bijna 5,7 miljard euro, goed voor 0,9 procent van de totale goedereninvoer, zie figuur 7.1⁸⁾.  In 2022 viel de invoer van kritieke materialen 2,1 miljard euro hoger uit dan in 2021. Ten opzichte van pre-coronajaar 2019 verdubbelde de waarde zelfs. Zoals al eerder beschreven in hoofdstuk 6 heeft dat te maken met forse prijsstijgingen. Tussen 2015 en 2022 groeide de invoerwaarde van kritieke materialen gemiddeld met 15,3 procent per jaar, terwijl de waarde van de totale goedereninvoer jaarlijks gemiddeld met 8,4 procent toenam.

Van de 5,7 miljard euro aan invoer van kritieke materialen in 2022 bestond ruim 3,2 miljard euro of 57,2 procent uit invoer voor wederuitvoer, zie figuur 7.2. Bij wederuitvoer gaat het om goederen die oorspronkelijk zijn ingevoerd en in (vrijwel) onbewerkte staat het land weer verlaten. Deze goederen worden tijdelijk eigendom van een Nederlandse ingezetene voordat deze weer worden geëxporteerd. Wederuitvoer bevat onder andere goederen die door Nederlandse distributiecentra worden ingeklaard en uitgeleverd aan andere landen. Anders dan de quasi-doorvoer, maakt de wederuitvoer wel deel uit van de invoer en de uitvoer.

De invoer van kritieke materialen die wordt verwerkt door Nederlandse bedrijven bedroeg 2,4 miljard euro. Dat was goed voor 42,4 procent van de totale invoer van kritieke materialen in 2022. Dit aandeel schommelt nogal door de tijd, vooral omdat Nederland relatief veel cokeskolen importeert voor intermediair verbruik. Net zoals andere minerale brandstoffen worden cokeskolen gekenmerkt door sterke prijsschommelingen. In jaren van relatief hoge prijzen is het aandeel van intermediaire invoer in de totale invoer van kritieke materialen hoog. Van de 2,4 miljard euro aan kritieke materialen wordt 696 miljoen euro verwerkt in goederen en diensten die worden afgezet op de binnenlandse markt. De overige 1,7 miljard euro wordt door Nederlandse bedrijven verwerkt in goederen en diensten die geëxporteerd worden. Afgezet tegen de totale intermediaire invoer van goederen, bedroeg het aandeel van de invoer voor verdere verwerking 1 procent in 2022. Tussen 2015 en 2022 schommelde dit aandeel tussen de 0,6 procent en 1 procent. Er is ook nog een kleine hoeveelheid (25 miljoen euro) aan ingevoerde kritieke materialen die direct bestemd zijn voor binnenlandse bestedingen. Dit gaat om voorraadvorming. Bedrijven kopen de kritieke materialen in om deze op een later moment in te zetten.

Het kritiek materiaal met de hoogste invoerwaarde in 2022 was cokeskolen. Cokeskolen is een steenkoolsoort die geschikt is voor de productie van cokes die onder andere worden gebruikt in hoogovens voor het smelten van metalen. Het merendeel van de ingevoerde cokeskolen wordt gebruikt in het productieproces van Nederlandse bedrijven. Van de 1,4 miljard euro aan ingevoerde cokeskolen voor intermediair verbruik wordt bijna 1,2 miljard euro gebruikt voor het produceren voor de export. Deze 1,2 miljard vertegenwoordigt zelfs 70 procent van de totale invoer van kritieke materialen door bedrijven voor verwerking in de export. De invoerwaarde van cokeskolen was in 2022 spectaculair gestegen ten opzichte van 2021 vanwege een algehele prijsstijging van minerale brandstoffen.

Op de tweede plaats volgt de invoer van nikkel met een waarde van bijna 1,4 miljard euro. Het merendeel van het ingevoerd nikkel is invoer voor wederuitvoer met een waarde van 967 miljoen euro. Dat is ook het kritieke materiaal met de hoogste invoer voor wederuitvoerwaarde. Nederlandse bedrijven verwerkten in 2022 voor 410 miljoen euro aan nikkel, waarbij een kleine meerderheid van deze invoer verwerkt werd in producten die werden afgezet in het binnenland. Nikkel wordt voornamelijk ingezet in de industrie. Een voorname toepassing is in roestvast staal (rvs) legeringen. Ook in de chemische industrie wordt het element nikkel ingezet in een veelvoud aan productieprocessen. In het kader van de energietransitie wordt nikkel gebruikt in de productie van batterijen en accu’s.

De invoer van silicium metaal bedroeg in 2022 118 miljoen euro. Daarvan is 83 miljoen euro bestemd voor verdere verwerking door Nederlandse bedrijven. Andere kritieke materialen met verwerking die een invoerwaarde hebben van enige betekenis in Nederland zijn fosforiet met een intermediaire invoer van 78 miljoen euro, mangaan met 76 miljoen euro en titanium met 71 miljoen euro. Opvallend is dat de invoer van koper(erts) vrijwel geheel bestemd voor het buitenland was in de vorm van invoer voor wederuitvoer ter waarde van 924 miljoen euro.

Het mag geen verrassing heten dat de industrie het merendeel van de invoer van kritieke materialen voor intermediair verbruik voor zijn rekening neemt. In 2022 bedroeg de invoer van kritieke materialen door industriële bedrijven ruim 1,8 miljard euro, goed voor ongeveer driekwart van de totale invoer voor intermediair verbruik. Figuur 7.4 laat zien welke bedrijfstakken de grootste waarde aan kritieke materialen importeren.

Het is de basismetaalindustrie die in 2022 het meest aan kritieke materialen importeerde met ruim 1,4 miljard euro. Een kwart (24,6 procent) van de goedereninvoer van de Nederlandse basismetaalindustrie bestaat uit kritieke materialen. Het merendeel van deze import bestond uit cokeskolen. Voor het produceren van legeringen importeert de basismetaalindustrie ook voor substantiële bedragen aan nikkel, titanium en bauxiet. Van de 32 kritieke materialen⁹⁾ op de lijst van de Europese Commissie importeerde de basismetaalindustrie er 16 voor meer dan een miljoen euro in 2022.

Bouwbedrijven importeerden in 2022 voor 295 miljoen euro aan kritieke materialen. Dit betrof met name nikkel. De bouw importeerde ook nog voor tientallen miljoenen euro’s aan fosforiet en mangaan. Energiebedrijven importeerden voor 187 miljoen euro aan kritieke materialen. Deze import bestaat vrijwel geheel uit cokeskolen.

De chemische industrie importeerde voor 152 miljoen euro aan kritieke materialen. Silicium metaal is daarbij het kritieke materiaal met de hoogste invoerwaarde. Van de 32 kritieke materialen op de lijst van de Europese Commissie, importeerde de chemische industrie er 15 voor meer dan een miljoen euro in 2022. De metaalproductenindustrie importeerde voor 74 miljoen euro aan kritieke materialen, waarvan 52 miljoen euro aan nikkel.

Rusland belangrijkste leverancier van kritieke materialen

Rusland is de belangrijkste handelspartner voor de invoer van kritieke materialen met ruim 1,2 miljard euro. Australië en de VS vervolledigen de top 3. Vanwege geheimhouding kunnen geen invoerwaardes worden gerapporteerd uit deze landen. Uit China werd in 2022 voor 227 miljoen euro aan kritieke materialen geïmporteerd. De invoer van kritieke materialen uit EU-landen bedroeg 460 miljoen euro in 2022. Daarmee heeft de EU-26 een aandeel van 8 procent in de totale Nederlandse invoer van kritieke materialen. Kijken we alleen naar de invoer van kritieke materialen die door Nederlandse bedrijven wordt verwerkt, dan zijn de VS en Australië de belangrijkste invoerpartners. Uit Rusland werd voor 197 miljoen euro aan kritieke materialen voor verdere verwerking geïmporteerd en uit Canada voor 181 miljoen euro. Het merendeel van de import van kritieke materialen uit Rusland bestaat dus uit invoer voor wederuitvoer. Uit China werd voor 87 miljoen euro aan kritieke materialen geïmporteerd voor verdere bewerking. De invoer van kritieke materialen uit EU-landen die bestemd is voor verdere verwerking door Nederlandse bedrijven bedroeg 155 miljoen euro, goed voor 6,5 procent van de totale intermediaire invoer van kritieke materialen.

Tabel 7.5 geeft een overzicht van de belangrijkste leveranciers van kritieke materialen en de bedrijfstak die het meest van een bepaald kritiek materiaal importeert. China is bij de Nederlandse intermediaire import van vijf kritieke materialen de grootste leverancier. Dat betreft bariet, magnesium, mangaan strontium en wolfraam. Rusland is bij de intermediaire import van drie kritieke materialen de belangrijkste leverancier, namelijk voor fosforiet, kobalt en nikkel. EU-landen zijn de belangrijkste leverancier van drie kritieke materialen, namelijk voor antimoon (België), arseen (Frankrijk) en platinametalen (Duitsland). Bij de invoer voor wederuitvoer is China de belangrijkste leverancier van vijf kritieke materialen, gevolgd door België en Rusland met allebei vier kritieke materialen.

Kijken we naar de bedrijfstakken die het meest aan specifieke kritieke materialen importeren, dan is de chemische industrie voor acht kritieke materialen de belangrijkste importerende bedrijfstak. De bouw is de belangrijkste importeur voor zeven kritieke materialen en de basismetaalindustrie voor zes. Deze bedrijfstakken lopen mogelijk het meeste risico bij eventuele verstoringen in de toeleveringsketens van kritieke materialen.