2. De invoer, de uitvoer en het verbruik van steenkool
In de tweede helft van de negentiende eeuw werden er steeds meer kolen gebruikt. Kolen waren nodig voor de productie van staal en andere industriële goederen én voor de aandrijving van stoomlocomotieven. Ook werden met kolen huizen verwarmd.
Hoewel er in de negentiende eeuw in Nederland steeds meer kolen werden gewonnen, bleef de productie aanvankelijk beperkt. Omdat de vraag naar kolen snel steeg, nam ook de invoer sterk toe. Deze kwam vooral uit landen als Groot-Brittannië, Duitsland en België.
Uitvoer én invoer
Toen de productie eenmaal op gang kwam, steeg ook de uitvoer van kolen. Daarnaast werd er nog steeds veel ingevoerd. De in- en uitvoer van kolen bleef stijgen totdat dit door de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) moeilijker werd. Hoewel Nederland neutraal bleef, zorgden internationale blokkades en een toenemende schaarste ervoor dat handel en transport verstoord werden. Daardoor namen de import en export af.

In de jaren na de Eerste Wereldoorlog herstelde de invoer van kolen zich, al werd het niveau van voor de oorlog niet gehaald. De uitvoer kwam wel weer terug op het vooroorlogse niveau. Net als tijdens de Eerste Wereldoorlog nam ook tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940–1945) de handel in kolen sterk af. Nu raakte Nederland wel betrokken bij de oorlog en werd het door nazi-Duitsland bezet.
In de eerste helft van de twintigste eeuw bleef steenkool de belangrijkste energiebron in Nederland. In Limburg werd er in de jaren vijftig en zestig ongeveer 12 à 13 miljard kg per jaar geproduceerd. Het bulktransport van de zelf geproduceerde en geïmporteerde steenkool gebeurde vooral per spoor en via de binnenvaart. Geïmporteerd werd er vooral uit Duitsland, de Verenigde Staten en later Polen.
Ook een grote doorvoerstroom
Naast de grote import van kolen was ook de doorvoer van steenkool groot. Nederland was een belangrijk doorvoerland, vooral door de haven van Rotterdam. Steenkool uit landen zoals Groot-Brittannië, Duitsland en de Verenigde Staten werd vaak door Nederland heen getransporteerd naar andere Europese landen.

Prijsverschillen speelden een belangrijke rol bij het bestaan van een exportstroom naast een invoerstroom. In 1960 importeerde Nederland ongeveer 7,1 miljard kg kolen, terwijl het tegelijkertijd 2,2 miljard kg kolen exporteerde naar andere Europese landen, zoals Duitsland en België. De prijs van geïmporteerde steenkool uit landen als de Verenigde Staten was vaak lager dan de prijs van de binnenlandse steenkool. Door de goed ontwikkelde infrastructuur tussen Zuid-Limburg en de industriële gebieden in Duitsland én efficiënte spoorverbindingen was het toch financieel aantrekkelijk om Nederlandse kolen naar Duitsland te exporteren, terwijl er tevens grote hoeveelheden werden geïmporteerd. Op deze manier kon Nederland profiteren van de hogere prijzen op buitenlandse markten, ondanks de eigen importbehoefte.
Verdringing steenkool
De positie van steenkool veranderde in de jaren zestig. Door de opkomst van stookolie en aardgas nam de vraag naar steenkool af. Hierdoor, en door Amerikaanse concurrentie leverden de mijnen steeds minder op. Ook de export van Nederlandse kolen was niet rendabel meer. Tussen 1965 en 1974 werden de Nederlandse mijnen daarom geleidelijk gesloten.
| jaar | Invoer (mld kg) | Uitvoer (mld kg) |
|---|---|---|
| 1802 | 0,139 | 0 |
| 1803 | 0,094 | 0,000 |
| 1804 | 0,107 | 0,000 |
| 1805 | 0,108 | 0,000 |
| 1806 | 0,116 | 0,000 |
| 1807 | 0,088 | 0,000 |
| 1808 | 0,067 | 0,000 |
| 1809 | 0,065 | 0,000 |
| 1810 | 0,000 | 0,000 |
| 1811 | 0,000 | 0,000 |
| 1812 | 0,000 | 0,000 |
| 1813 | 0,000 | 0,000 |
| 1814 | 0,043 | 0,000 |
| 1815 | 0,067 | 0,001 |
| 1816 | 0,058 | 0,000 |
| 1817 | 0,093 | 0,001 |
| 1818 | 0,105 | 0,001 |
| 1819 | 0,112 | 0,001 |
| 1820 | 0,121 | 0,001 |
| 1821 | 0,127 | 0,001 |
| 1822 | 0,126 | 0,001 |
| 1823 | 0,129 | 0,002 |
| 1824 | 0,164 | 0,002 |
| 1825 | 0,199 | 0,003 |
| 1826 | 0,210 | 0,003 |
| 1827 | 0,212 | 0,003 |
| 1828 | 0,234 | 0,004 |
| 1829 | 0,231 | 0,004 |
| 1830 | 0,236 | 0,005 |
| 1831 | 0,179 | 0,004 |
| 1832 | 0,253 | 0,006 |
| 1833 | 0,222 | 0,006 |
| 1834 | 0,189 | 0,005 |
| 1835 | 0,231 | 0,007 |
| 1836 | 0,248 | 0,008 |
| 1837 | 0,281 | 0,010 |
| 1838 | 0,325 | 0,013 |
| 1839 | 0,305 | 0,013 |
| 1840 | 0,357 | 0,017 |
| 1841 | 0,327 | 0,017 |
| 1842 | 0,332 | 0,021 |
| 1843 | 0,361 | 0,017 |
| 1844 | 0,331 | 0,018 |
| 1845 | 0,484 | 0,025 |
| 1846 | 0,351 | 0,020 |
| 1847 | 0,461 | 0,018 |
| 1848 | 0,444 | 0,022 |
| 1849 | 0,446 | 0,018 |
| 1850 | 0,515 | 0,016 |
| 1851 | 0,491 | 0,015 |
| 1852 | 0,559 | 0,016 |
| 1853 | 0,518 | 0,010 |
| 1854 | 0,608 | 0,009 |
| 1855 | 0,683 | 0,011 |
| 1856 | 0,663 | 0,011 |
| 1857 | 0,654 | 0,011 |
| 1858 | 0,724 | 0,006 |
| 1859 | 0,766 | 0,006 |
| 1860 | 0,956 | 0,006 |
| 1861 | 0,840 | 0,009 |
| 1862 | 0,841 | 0,007 |
| 1863 | 0,830 | 0,005 |
| 1864 | 1,252 | 0,021 |
| 1865 | 1,429 | 0,014 |
| 1866 | 1,545 | 0,034 |
| 1867 | 1,596 | 0,080 |
| 1868 | 1,625 | 0,049 |
| 1869 | 1,658 | 0,034 |
| 1870 | 1,842 | 0,031 |
| 1871 | 1,860 | 0,031 |
| 1872 | 1,987 | 0,030 |
| 1873 | 1,970 | 0,114 |
| 1874 | 1,781 | 0,070 |
| 1875 | 2,049 | 0,089 |
| 1876 | 2,322 | 0,069 |
| 1877 | 2,361 | 0,065 |
| 1878 | 2,516 | 0,071 |
| 1879 | 2,693 | 0,069 |
| 1880 | 2,992 | 0,090 |
| 1881 | 3,015 | 0,094 |
| 1882 | 3,047 | 0,097 |
| 1883 | 3,320 | 0,112 |
| 1884 | 3,333 | 0,071 |
| 1885 | 3,487 | 0,071 |
| 1886 | 3,516 | 0,068 |
| 1887 | 3,573 | 0,077 |
| 1888 | 3,978 | 0,079 |
| 1889 | 3,922 | 0,138 |
| 1890 | 3,765 | 0,119 |
| 1891 | 4,384 | 0,128 |
| 1892 | 4,151 | 0,122 |
| 1893 | 4,256 | 0,187 |
| 1894 | 4,220 | 0,113 |
| 1895 | 4,210 | 0,129 |
| 1896 | 4,556 | 0,162 |
| 1897 | 4,778 | 0,174 |
| 1898 | 4,838 | 0,308 |
| 1899 | 4,913 | 0,307 |
| 1900 | 5,482 | 0,481 |
| 1901 | 5,118 | 0,245 |
| 1902 | 5,196 | 0,425 |
| 1903 | 5,693 | 0,640 |
| 1904 | 6,222 | 0,805 |
| 1905 | 6,832 | 1,291 |
| 1906 | 7,065 | 1,054 |
| 1907 | 7,598 | 1,549 |
| 1908 | 7,066 | 1,070 |
| 1909 | 7,782 | 1,624 |
| 1910 | 8,339 | 2,008 |
| 1911 | 8,985 | 2,372 |
| 1912 | 9,914 | 2,481 |
| 1913 | 11,000 | 2,736 |
| 1914 | 11,297 | 3,963 |
| 1915 | 6,988 | 0,276 |
| 1916 | 5,692 | 0,082 |
| 1917 | 2,532 | 0,058 |
| 1918 | 1,209 | 0,114 |
| 1919 | 2,957 | 0,107 |
| 1920 | 2,963 | 0,005 |
| 1921 | 4,894 | 0,557 |
| 1922 | 6,216 | 1,243 |
| 1923 | 6,387 | 2,035 |
| 1924 | 7,182 | 1,718 |
| 1925 | 8,246 | 2,224 |
| 1926 | 10,061 | 3,376 |
| 1927 | 8,822 | 2,958 |
| 1928 | 8,760 | 3,924 |
| 1929 | 9,618 | 3,621 |
| 1930 | 9,113 | 3,900 |
| 1931 | 8,501 | 4,093 |
| 1932 | 6,513 | 3,472 |
| 1933 | 5,372 | 3,238 |
| 1934 | 5,713 | 3,160 |
| 1935 | 5,061 | 2,939 |
| 1936 | 4,870 | 3,164 |
| 1937 | 5,410 | 3,963 |
| 1938 | 4,915 | 3,417 |
| 1939 | 5,881 | 2,738 |
| 1940 | 2,219 | 1,266 |
| 1941 | 1,449 | 1,373 |
| 1942 | 1,079 | 0,812 |
| 1943 | 1,098 | 0,584 |
| 1944 | 0,833 | 0,428 |
| 1945 | 1,004 | 0,121 |
| 1946 | 2,764 | 0,000 |
| 1947 | 3,542 | 0,000 |
| 1948 | 3,379 | 0,036 |
| 1949 | 3,980 | 0,018 |
| 1950 | 4,437 | 0,023 |
| 1951 | 5,072 | 0,360 |
| 1952 | 5,239 | 0,282 |
| 1953 | 5,132 | 0,494 |
| 1954 | 7,015 | 1,225 |
| 1955 | 7,604 | 1,160 |
| 1956 | 8,516 | 1,152 |
| 1957 | 8,687 | 1,151 |
| 1958 | 7,096 | 1,376 |
| 1959 | 6,507 | 1,847 |
| 1960 | 7,099 | 2,192 |
| 1961 | 7,159 | 2,377 |
| 1962 | 8,923 | 2,339 |
| 1963 | 9,949 | 2,574 |
| 1964 | 9,292 | 2,159 |
| 1965 | 7,107 | 2,093 |
| 1966 | 6,679 | 1,850 |
| 1967 | 7,039 | 1,935 |
| 1968 | 7,412 | 1,975 |
| 1969 | 5,930 | 1,792 |
| 1970 | 4,773 | 1,647 |
| 1971 | 3,471 | 2,305 |
| 1972 | 3,367 | 2,429 |
| 1973 | 4,188 | 1,926 |
| 1974 | 4,637 | 1,168 |
| 1975 | 4,319 | 0,135 |
| 1976 | 5,190 | 0,161 |
| 1977 | 5,310 | 0,047 |
| 1978 | 5,496 | 0,268 |
| 1979 | 6,578 | 1,298 |
| 1980 | 7,071 | 1,260 |
| 1981 | 7,887 | 0,890 |
| 1982 | 8,910 | 0,665 |
| 1983 | 7,678 | 0,643 |
| 1984 | 10,890 | 1,519 |
| 1985 | 11,624 | 1,738 |
| 1986 | 12,271 | 2,374 |
| 1987 | 13,145 | 1,720 |
| 1988 | 14,867 | 1,764 |
| 1989 | 14,132 | 1,081 |
| 1990 | 12,880 | 0,000 |
| 1991 | 12,209 | 0,000 |
| 1992 | 12,267 | 0,000 |
| 1993 | 12,070 | 0,000 |
| 1994 | 13,052 | 0,000 |
| 1995 | 14,311 | 0,000 |
| 1996 | 13,936 | 0,000 |
| 1997 | 14,468 | 0,000 |
| 1998 | 14,698 | 0,000 |
| 1999 | 11,900 | 0,000 |
| 2000 | 12,619 | 0,000 |
| 2001 | 13,623 | 0,000 |
| 2002 | 13,481 | 0,000 |
| 2003 | 13,520 | 0,000 |
| 2004 | 13,641 | 0,000 |
| 2005 | 13,007 | 0,000 |
| 2006 | 12,526 | 0,000 |
| 2007 | 13,586 | 0,000 |
| 2008 | 12,672 | 0,000 |
| 2009 | 11,806 | 0,000 |
| 2010 | 12,053 | 0,000 |
| 2011 | 11,827 | 0,000 |
| 2012 | 12,772 | 0,000 |
| 2013 | 12,934 | 0,000 |
| 2014 | 15,012 | 0,000 |
| 2015 | 17,426 | 0,000 |
| 2016 | 16,394 | 0,000 |
| 2017 | 14,920 | 0,000 |
| 2018 | 13,043 | 0,000 |
| 2019 | 10,368 | 0,000 |
| 2020 | 6,048 | 0,000 |
| 2021 | 8,728 | 0,000 |
| 2022 | 9,066 | 0,000 |
Verbruik vanaf jaren tachtig weer omhoog
Nadat de mijnen waren gesloten liep de invoer weer op. Dit was niet alleen een gevolg van de mijnsluiting, ook het gebruik nam weer toe nadat dit kort voor de laatste mijnsluiting een dieptepunt had bereikt. Uiteindelijk zou de invoer een veel hoger niveau bereiken dan het ooit had gehad. Dit duurde vanaf het begin van de jaren tachtig tot het eind van de jaren tien. De ingevoerde kolen werden vooral gebruikt voor energiecentrales.

Na een piek in 2018 nam de invoer sterk af. Vanaf 2030 geldt een verbod op het gebruik van steenkool in energiecentrales. Op weg naar dit verbod zijn er inmiddels al enkele centrales gesloten. Na 1974 exporteerde Nederland overigens ook nog wat kolen. Dit betrof oude voorraden.
| jaar | Verbruik steenkool (mld kg) |
|---|---|
| 1802 | 0,154 |
| 1803 | 0,108 |
| 1804 | 0,123 |
| 1805 | 0,125 |
| 1806 | 0,132 |
| 1807 | 0,104 |
| 1808 | 0,092 |
| 1809 | 0,090 |
| 1810 | |
| 1811 | |
| 1812 | |
| 1813 | |
| 1814 | 0,084 |
| 1815 | 0,089 |
| 1816 | 0,080 |
| 1817 | 0,115 |
| 1818 | 0,128 |
| 1819 | 0,133 |
| 1820 | 0,142 |
| 1821 | 0,148 |
| 1822 | 0,144 |
| 1823 | 0,148 |
| 1824 | 0,177 |
| 1825 | 0,213 |
| 1826 | 0,223 |
| 1827 | 0,236 |
| 1828 | 0,260 |
| 1829 | 0,249 |
| 1830 | 0,263 |
| 1831 | 0,204 |
| 1832 | 0,275 |
| 1833 | 0,247 |
| 1834 | 0,206 |
| 1835 | 0,242 |
| 1836 | 0,262 |
| 1837 | 0,295 |
| 1838 | 0,337 |
| 1839 | 0,323 |
| 1840 | 0,384 |
| 1841 | 0,350 |
| 1842 | 0,339 |
| 1843 | 0,367 |
| 1844 | 0,339 |
| 1845 | 0,488 |
| 1846 | 0,368 |
| 1847 | 0,462 |
| 1848 | 0,441 |
| 1849 | 0,445 |
| 1850 | 0,516 |
| 1851 | 0,488 |
| 1852 | 0,559 |
| 1853 | 0,530 |
| 1854 | 0,628 |
| 1855 | 0,700 |
| 1856 | 0,680 |
| 1857 | 0,672 |
| 1858 | 0,746 |
| 1859 | 0,788 |
| 1860 | 0,976 |
| 1861 | 0,860 |
| 1862 | 0,858 |
| 1863 | 0,851 |
| 1864 | 1,258 |
| 1865 | 1,442 |
| 1866 | 1,540 |
| 1867 | 1,547 |
| 1868 | 1,606 |
| 1869 | 1,655 |
| 1870 | 1,851 |
| 1871 | 1,874 |
| 1872 | 2,004 |
| 1873 | 1,918 |
| 1874 | 1,777 |
| 1875 | 2,024 |
| 1876 | 2,332 |
| 1877 | 2,352 |
| 1878 | 2,505 |
| 1879 | 2,693 |
| 1880 | 2,978 |
| 1881 | 3,001 |
| 1882 | 3,027 |
| 1883 | 3,292 |
| 1884 | 3,347 |
| 1885 | 3,499 |
| 1886 | 3,527 |
| 1887 | 3,585 |
| 1888 | 3,990 |
| 1889 | 3,885 |
| 1890 | 3,744 |
| 1891 | 4,356 |
| 1892 | 4,125 |
| 1893 | 4,170 |
| 1894 | 4,216 |
| 1895 | 4,208 |
| 1896 | 4,532 |
| 1897 | 4,754 |
| 1898 | 4,680 |
| 1899 | 4,819 |
| 1900 | 5,321 |
| 1901 | 5,184 |
| 1902 | 5,161 |
| 1903 | 5,511 |
| 1904 | 5,860 |
| 1905 | 6,028 |
| 1906 | 6,560 |
| 1907 | 6,772 |
| 1908 | 6,904 |
| 1909 | 7,279 |
| 1910 | 7,623 |
| 1911 | 8,091 |
| 1912 | 9,159 |
| 1913 | 10,167 |
| 1914 | |
| 1915 | |
| 1916 | |
| 1917 | 5,642 |
| 1918 | 6,127 |
| 1919 | 8,272 |
| 1920 | 8,470 |
| 1921 | 8,702 |
| 1922 | 9,868 |
| 1923 | 10,001 |
| 1924 | 11,835 |
| 1925 | 13,347 |
| 1926 | 15,739 |
| 1927 | 15,553 |
| 1928 | 15,953 |
| 1929 | 17,735 |
| 1930 | 17,568 |
| 1931 | 17,431 |
| 1932 | 15,921 |
| 1933 | 14,805 |
| 1934 | 14,986 |
| 1935 | 14,086 |
| 1936 | 14,598 |
| 1937 | 15,911 |
| 1938 | 15,157 |
| 1939 | 16,021 |
| 1940 | 13,297 |
| 1941 | 13,631 |
| 1942 | 12,878 |
| 1943 | 13,394 |
| 1944 | 8,951 |
| 1945 | 6,110 |
| 1946 | |
| 1947 | |
| 1948 | 14,654 |
| 1949 | 15,872 |
| 1950 | 16,855 |
| 1951 | 17,385 |
| 1952 | 17,724 |
| 1953 | 17,187 |
| 1954 | 18,033 |
| 1955 | 18,594 |
| 1956 | 19,470 |
| 1957 | 19,200 |
| 1958 | 17,855 |
| 1959 | 16,837 |
| 1960 | 17,409 |
| 1961 | 17,403 |
| 1962 | 18,157 |
| 1963 | 18,884 |
| 1964 | 18,613 |
| 1965 | 16,460 |
| 1966 | 14,881 |
| 1967 | 13,169 |
| 1968 | 12,100 |
| 1969 | 9,702 |
| 1970 | 7,460 |
| 1971 | 4,775 |
| 1972 | 3,749 |
| 1973 | 3,984 |
| 1974 | 4,227 |
| 1975 | 4,184 |
| 1976 | 5,029 |
| 1977 | 5,263 |
| 1978 | 5,228 |
| 1979 | 5,280 |
| 1980 | 5,811 |
| 1981 | 6,997 |
| 1982 | 8,245 |
| 1983 | 7,147 |
| 1984 | 9,480 |
| 1985 | 9,984 |
| 1986 | 9,973 |
| 1987 | 11,425 |
| 1988 | 13,103 |
| 1989 | 13,051 |
| 1990 | 12,880 |
| 1991 | 12,209 |
| 1992 | 12,267 |
| 1993 | 12,070 |
| 1994 | 13,052 |
| 1995 | 14,311 |
| 1996 | 13,936 |
| 1997 | 14,468 |
| 1998 | 14,698 |
| 1999 | 11,900 |
| 2000 | 12,619 |
| 2001 | 13,623 |
| 2002 | 13,481 |
| 2003 | 13,520 |
| 2004 | 13,641 |
| 2005 | 13,007 |
| 2006 | 12,526 |
| 2007 | 13,586 |
| 2008 | 12,672 |
| 2009 | 11,806 |
| 2010 | 12,053 |
| 2011 | 11,827 |
| 2012 | 12,772 |
| 2013 | 12,934 |
| 2014 | 15,012 |
| 2015 | 17,426 |
| 2016 | 16,394 |
| 2017 | 14,920 |
| 2018 | 13,043 |
| 2019 | 10,368 |
| 2020 | 6,048 |
| 2021 | 8,728 |
| 2022 | 9,066 |
Het kolenverbruik nam een hoge vlucht in de jaren twintig van de vorige eeuw. Wel nam het na 1929 wat af. De hoogtijdagen van het kolenverbruik waren de jaren vijftig tot halverwege de jaren zestig. De top lag in 1958 met bijna 20 miljard kg. Nadat het verbruik vanaf eind jaren zestig was weggezakt, veerde het in de jaren tachtig weer op. Nooit kwam het meer op het oude niveau, behalve in 2015, toen er tegelijkertijd verouderde én nieuwe steenkoolcentrales draaiden.
Bronnen
Cijfers:
- 1914 t/m 1947: Rapport van de Staatscommissie ingesteld bij Koninklijk Besluit van 26 november 1946 no 1 (’s-Gravenhage 1948) tabel 1, 164-165
- 1948 t/m 1950: Sociaal Historisch Centrum Limburg (SHCL), Archief Gezamenlijke Steenkolenmijnen in Limburg, Statistiek; Tabellen en grafieken
- 1814 t/m 1913 en 1951 t/m 1986: StatLine - Kolen en kolenproducten; winning, in- en uitvoer, productie, vanaf 1802