Tijdlijn Steenkoolwinning

2. De invoer, de uitvoer en het verbruik van steenkool

In de tweede helft van de negentiende eeuw werden er steeds meer kolen gebruikt. Kolen waren nodig voor de productie van staal en andere industriële goederen én voor de aandrijving van  stoomlocomotieven. Ook werden met kolen huizen verwarmd.

Hoewel er in de negentiende eeuw in Nederland steeds meer kolen werden gewonnen, bleef de productie aanvankelijk beperkt. Omdat de vraag naar kolen snel steeg, nam ook de invoer sterk toe. Deze kwam vooral uit landen als Groot-Brittannië, Duitsland en België.

Uitvoer én invoer

Toen de productie eenmaal op gang kwam, steeg ook de uitvoer van kolen. Daarnaast werd er nog steeds veel ingevoerd. De in- en uitvoer van kolen bleef stijgen totdat dit door de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) moeilijker werd. Hoewel Nederland neutraal bleef, zorgden internationale blokkades en een toenemende schaarste ervoor dat handel en transport verstoord werden. Daardoor namen de import en export af.

Opslag van de fijnkool op het terrein van de Hoogovens. Velsen, 1949
© Historisch Centrum Limburg / Fotocollectie DSM / PR1684

In de jaren na de Eerste Wereldoorlog herstelde de invoer van kolen zich, al werd het niveau van voor de oorlog niet gehaald. De uitvoer kwam wel weer terug op het vooroorlogse niveau. Net als tijdens de Eerste Wereldoorlog nam ook tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940–1945) de handel in kolen sterk af. Nu raakte Nederland wel betrokken bij de oorlog en werd het door nazi-Duitsland bezet.

In de eerste helft van de twintigste eeuw bleef steenkool de belangrijkste energiebron in Nederland. In Limburg werd er in de jaren vijftig en zestig ongeveer 12 à 13 miljard kg per jaar geproduceerd. Het bulktransport van de zelf geproduceerde en geïmporteerde steenkool gebeurde vooral per spoor en via de binnenvaart. Geïmporteerd werd er vooral uit Duitsland, de Verenigde Staten en later Polen.

Ook een grote doorvoerstroom

Naast de grote import van kolen was ook de doorvoer van steenkool groot. Nederland was een belangrijk doorvoerland, vooral door de haven van Rotterdam. Steenkool uit landen zoals Groot-Brittannië, Duitsland en de Verenigde Staten werd vaak door Nederland heen getransporteerd naar andere Europese landen.

Kolenwerkers vullen zakken met kolen op een kolenschuit. Amsterdam, 1955.
© Fotocollectie Elsevier Binnenland

Prijsverschillen speelden een belangrijke rol bij het bestaan van een exportstroom naast een invoerstroom. In 1960 importeerde Nederland ongeveer 7,1 miljard kg kolen, terwijl het tegelijkertijd 2,2 miljard kg kolen exporteerde naar andere Europese landen, zoals Duitsland en België. De prijs van geïmporteerde steenkool uit landen als de Verenigde Staten was vaak lager dan de prijs van de binnenlandse steenkool. Door de goed ontwikkelde infrastructuur tussen Zuid-Limburg en de industriële gebieden in Duitsland én efficiënte spoorverbindingen was het toch financieel aantrekkelijk om Nederlandse kolen naar Duitsland te exporteren, terwijl er tevens grote hoeveelheden werden geïmporteerd. Op deze manier kon Nederland profiteren van de hogere prijzen op buitenlandse markten, ondanks de eigen importbehoefte.

Verdringing steenkool

De positie van steenkool veranderde in de jaren zestig. Door de opkomst van stookolie en aardgas nam de vraag naar steenkool af. Hierdoor, en door Amerikaanse concurrentie leverden de mijnen steeds minder op. Ook de export van Nederlandse kolen was niet rendabel meer. Tussen 1965 en 1974 werden de Nederlandse mijnen daarom geleidelijk gesloten.

2.1 Internationale handel in steenkool (incl. bruinkool)
jaarInvoer (mld kg)Uitvoer (mld kg)
18020,1390
18030,0940,000
18040,1070,000
18050,1080,000
18060,1160,000
18070,0880,000
18080,0670,000
18090,0650,000
18100,0000,000
18110,0000,000
18120,0000,000
18130,0000,000
18140,0430,000
18150,0670,001
18160,0580,000
18170,0930,001
18180,1050,001
18190,1120,001
18200,1210,001
18210,1270,001
18220,1260,001
18230,1290,002
18240,1640,002
18250,1990,003
18260,2100,003
18270,2120,003
18280,2340,004
18290,2310,004
18300,2360,005
18310,1790,004
18320,2530,006
18330,2220,006
18340,1890,005
18350,2310,007
18360,2480,008
18370,2810,010
18380,3250,013
18390,3050,013
18400,3570,017
18410,3270,017
18420,3320,021
18430,3610,017
18440,3310,018
18450,4840,025
18460,3510,020
18470,4610,018
18480,4440,022
18490,4460,018
18500,5150,016
18510,4910,015
18520,5590,016
18530,5180,010
18540,6080,009
18550,6830,011
18560,6630,011
18570,6540,011
18580,7240,006
18590,7660,006
18600,9560,006
18610,8400,009
18620,8410,007
18630,8300,005
18641,2520,021
18651,4290,014
18661,5450,034
18671,5960,080
18681,6250,049
18691,6580,034
18701,8420,031
18711,8600,031
18721,9870,030
18731,9700,114
18741,7810,070
18752,0490,089
18762,3220,069
18772,3610,065
18782,5160,071
18792,6930,069
18802,9920,090
18813,0150,094
18823,0470,097
18833,3200,112
18843,3330,071
18853,4870,071
18863,5160,068
18873,5730,077
18883,9780,079
18893,9220,138
18903,7650,119
18914,3840,128
18924,1510,122
18934,2560,187
18944,2200,113
18954,2100,129
18964,5560,162
18974,7780,174
18984,8380,308
18994,9130,307
19005,4820,481
19015,1180,245
19025,1960,425
19035,6930,640
19046,2220,805
19056,8321,291
19067,0651,054
19077,5981,549
19087,0661,070
19097,7821,624
19108,3392,008
19118,9852,372
19129,9142,481
191311,0002,736
191411,2973,963
19156,9880,276
19165,6920,082
19172,5320,058
19181,2090,114
19192,9570,107
19202,9630,005
19214,8940,557
19226,2161,243
19236,3872,035
19247,1821,718
19258,2462,224
192610,0613,376
19278,8222,958
19288,7603,924
19299,6183,621
19309,1133,900
19318,5014,093
19326,5133,472
19335,3723,238
19345,7133,160
19355,0612,939
19364,8703,164
19375,4103,963
19384,9153,417
19395,8812,738
19402,2191,266
19411,4491,373
19421,0790,812
19431,0980,584
19440,8330,428
19451,0040,121
19462,7640,000
19473,5420,000
19483,3790,036
19493,9800,018
19504,4370,023
19515,0720,360
19525,2390,282
19535,1320,494
19547,0151,225
19557,6041,160
19568,5161,152
19578,6871,151
19587,0961,376
19596,5071,847
19607,0992,192
19617,1592,377
19628,9232,339
19639,9492,574
19649,2922,159
19657,1072,093
19666,6791,850
19677,0391,935
19687,4121,975
19695,9301,792
19704,7731,647
19713,4712,305
19723,3672,429
19734,1881,926
19744,6371,168
19754,3190,135
19765,1900,161
19775,3100,047
19785,4960,268
19796,5781,298
19807,0711,260
19817,8870,890
19828,9100,665
19837,6780,643
198410,8901,519
198511,6241,738
198612,2712,374
198713,1451,720
198814,8671,764
198914,1321,081
199012,8800,000
199112,2090,000
199212,2670,000
199312,0700,000
199413,0520,000
199514,3110,000
199613,9360,000
199714,4680,000
199814,6980,000
199911,9000,000
200012,6190,000
200113,6230,000
200213,4810,000
200313,5200,000
200413,6410,000
200513,0070,000
200612,5260,000
200713,5860,000
200812,6720,000
200911,8060,000
201012,0530,000
201111,8270,000
201212,7720,000
201312,9340,000
201415,0120,000
201517,4260,000
201616,3940,000
201714,9200,000
201813,0430,000
201910,3680,000
20206,0480,000
20218,7280,000
20229,0660,000

Verbruik vanaf jaren tachtig weer omhoog

Nadat de mijnen waren gesloten liep de invoer weer op. Dit was niet alleen een gevolg van de mijnsluiting, ook het gebruik nam weer toe nadat dit kort voor de laatste mijnsluiting een dieptepunt had bereikt. Uiteindelijk zou de invoer een veel hoger niveau bereiken dan het ooit had gehad. Dit duurde vanaf het begin van de jaren tachtig tot het eind van de jaren tien. De ingevoerde kolen werden vooral gebruikt voor energiecentrales.

Vrouw in ochtendjas hurkt naast de rijkelijk versierde smeedijzeren haard en prikt met een pook in de brandende kolen, om het vuur op te stoken. Op de kachel een waterketel en ernaast een koperen kolenkit. 1947 - 1952
© Spaarnestad / H. Hilterman

Na een piek in 2018 nam de invoer sterk af. Vanaf 2030 geldt een verbod op het gebruik van steenkool in energiecentrales. Op weg naar dit verbod zijn er inmiddels al enkele centrales gesloten. Na 1974 exporteerde Nederland overigens ook nog wat kolen. Dit betrof oude voorraden.

2.2 Verbruik steenkool
jaarVerbruik steenkool (mld kg)
18020,154
18030,108
18040,123
18050,125
18060,132
18070,104
18080,092
18090,090
1810
1811
1812
1813
18140,084
18150,089
18160,080
18170,115
18180,128
18190,133
18200,142
18210,148
18220,144
18230,148
18240,177
18250,213
18260,223
18270,236
18280,260
18290,249
18300,263
18310,204
18320,275
18330,247
18340,206
18350,242
18360,262
18370,295
18380,337
18390,323
18400,384
18410,350
18420,339
18430,367
18440,339
18450,488
18460,368
18470,462
18480,441
18490,445
18500,516
18510,488
18520,559
18530,530
18540,628
18550,700
18560,680
18570,672
18580,746
18590,788
18600,976
18610,860
18620,858
18630,851
18641,258
18651,442
18661,540
18671,547
18681,606
18691,655
18701,851
18711,874
18722,004
18731,918
18741,777
18752,024
18762,332
18772,352
18782,505
18792,693
18802,978
18813,001
18823,027
18833,292
18843,347
18853,499
18863,527
18873,585
18883,990
18893,885
18903,744
18914,356
18924,125
18934,170
18944,216
18954,208
18964,532
18974,754
18984,680
18994,819
19005,321
19015,184
19025,161
19035,511
19045,860
19056,028
19066,560
19076,772
19086,904
19097,279
19107,623
19118,091
19129,159
191310,167
1914
1915
1916
19175,642
19186,127
19198,272
19208,470
19218,702
19229,868
192310,001
192411,835
192513,347
192615,739
192715,553
192815,953
192917,735
193017,568
193117,431
193215,921
193314,805
193414,986
193514,086
193614,598
193715,911
193815,157
193916,021
194013,297
194113,631
194212,878
194313,394
19448,951
19456,110
1946
1947
194814,654
194915,872
195016,855
195117,385
195217,724
195317,187
195418,033
195518,594
195619,470
195719,200
195817,855
195916,837
196017,409
196117,403
196218,157
196318,884
196418,613
196516,460
196614,881
196713,169
196812,100
19699,702
19707,460
19714,775
19723,749
19733,984
19744,227
19754,184
19765,029
19775,263
19785,228
19795,280
19805,811
19816,997
19828,245
19837,147
19849,480
19859,984
19869,973
198711,425
198813,103
198913,051
199012,880
199112,209
199212,267
199312,070
199413,052
199514,311
199613,936
199714,468
199814,698
199911,900
200012,619
200113,623
200213,481
200313,520
200413,641
200513,007
200612,526
200713,586
200812,672
200911,806
201012,053
201111,827
201212,772
201312,934
201415,012
201517,426
201616,394
201714,920
201813,043
201910,368
20206,048
20218,728
20229,066

Het kolenverbruik nam een hoge vlucht in de jaren twintig van de vorige eeuw. Wel nam het na 1929 wat af. De hoogtijdagen van het kolenverbruik waren de jaren vijftig tot halverwege de jaren zestig. De top lag in 1958 met bijna 20 miljard kg. Nadat het verbruik vanaf eind jaren zestig was weggezakt, veerde het in de jaren tachtig weer op. Nooit kwam het meer op het oude niveau, behalve in 2015, toen er tegelijkertijd verouderde én nieuwe steenkoolcentrales draaiden.

Bronnen 

Cijfers:

  • 1914 t/m 1947: Rapport van de Staatscommissie ingesteld bij Koninklijk Besluit van 26 november 1946 no 1 (’s-Gravenhage 1948) tabel 1, 164-165
  • 1948 t/m 1950: Sociaal Historisch Centrum Limburg (SHCL), Archief Gezamenlijke Steenkolenmijnen in Limburg, Statistiek; Tabellen en grafieken
  • 1814 t/m 1913 en 1951 t/m 1986: StatLine - Kolen en kolenproducten; winning, in- en uitvoer, productie, vanaf 1802