4. 1973 Oliecrises en stagflatie

De jaren zeventig werden gekenmerkt door de oliecrises van 1973 en 1979, die leidden tot sterke stijgingen in de prijzen van geïmporteerde olie en energie. Nederland was sterk afhankelijk van olie-importen, en de stijgende olieprijzen leidden tot hogere productiekosten voor Nederlandse bedrijven. Tel daarbij op dat de gasprijs gekoppeld was aan de olieprijs en daarmee de gasopbrengsten fors meestegen. Door de plotselinge, hoge inkomsten uit aardgasexporten steeg de waarde van de Nederlandse gulden, wat leidde tot een algehele verminderde concurrentiepositie van andere exportsectoren. Deze gebeurtenis werd later de “Hollandse ziekte” genoemd; het appreciëren van een munteenheid door de ontdekking van grondstoffen, hetgeen uiteindelijk negatief uitpakt voor een land

Nederland kende in de jaren zeventig, net als veel andere Westerse landen, een aanzienlijke achteruitgang van zijn traditionele industrieën zoals de scheepsbouw, de textiel en de zware industrie. Mede door de opkomende concurrentie van Japan en een aantal lagelonenlanden, en een structurele verzwakking van de internationale concurrentiepositie, verloren veel Nederlandse bedrijven wereldwijd marktaandeel. De overheid probeerde dit proces te verzachten met subsidies en steunpakketten, maar kon de neergang niet voorkomen.

Onrust laat olieprijzen stijgen

Ruwe aardolie behoort – net als aardgas – tot de productgroep minerale brandstoffen en smeermiddelen. In 1973, vlak voordat het OPEC-embargo ingesteld werd, bedroeg de invoerwaarde van deze goederen 4 miljard euro. Een jaar later was dat 7,2 miljard euro; een stijging van 44 procent. De tweede oliecrisis, aangevoerd door de onrust in met name het huidige Iran, zorgde echter voor een grotere impact voor de Nederlandse markt. Zo werd er in 1981 voor 19,6 miljard euro aan de eerdergenoemde goederen geïmporteerd. Dat was 139 procent meer dan in 1979, toen de invoerwaarde 12,3 miljard euro bedroeg. De waarde van minerale brandstoffen liep op tot meer dan een kwart van het totale invoerpakket in 1981. Eind jaren tachtig daalde dit aandeel weer tot ongeveer 10 procent.  

Lage economische groei en loonmatiging

In de jaren zeventig en begin jaren tachtig bevond Nederland zich na een lange periode van hoogconjunctuur in een mindere economische situatie; de economische groei liep sterk terug, de werkloosheid liep op, evenals het overheidstekort en de overheidsuitgaven. Om deze situatie tegen te gaan, ging Nederland een beleid van loonmatiging voeren. Dit kreeg in 1982 vorm met het Akkoord van Wassenaar, tussen sociale partners. De loonmatiging heeft een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de exportgroei van Nederland. Door de lonen te matigen versterkte de Nederlandse concurrentiepositie op de internationale markt en nam de ruimte voor bedrijfsinvesteringen toe. Ook de flexibilisering en andere hervormingen op de arbeidsmarkt bevorderden ondernemerschap.

Ruilvoet verbetert medio jaren ‘80

In de jaren tachtig verbeterde de ruilvoet weer langzaam, mede dankzij de economische hervormingen en een herstel van de wereldeconomie. De Nederlandse economie werd steeds meer open en exportgericht, met sterke sectoren zoals de chemie, de elektronica en de landbouw. De dalende olieprijzen aan het einde van de jaren tachtig droegen bij aan een gunstigere ruilvoet. De economische hervormingen in deze periode, waaronder deregulering en liberalisering van markten, verhoogden de efficiëntie en productiviteit van de Nederlandse economie. Dit leidde tot lagere kosten en hogere kwaliteit van exportproducten, wat de internationale vraag en de ruilvoet ten goede kwam.