Overheidsfinanciën 2020

2. Lagere inkomsten voor overheid

De overheidsinkomsten daalden in 2020 naar 351 miljard euro. Dit is 4,5 miljard euro minder dan in het voorgaande jaar. Hiermee was 2020 het eerste jaar sinds 2009 waarin de overheid haar inkomsten zag teruglopen. De daling wordt voor ongeveer een derde verklaard door teruggelopen opbrengsten uit belastingen en sociale premies, terwijl de belastingen en sociale premies goed zijn voor meer dan 90 procent van de overheidsinkomsten. In lijn met de voorgaande jaren namen ook de overheidsinkomsten uit de winning van aardgas af, van 1,1 miljard euro in 2019 naar 0,1 miljard euro in 2020. Ter vergelijking, in het recordjaar 2013 leverde de winning van aardgas de schatkist ruim 15 miljard euro op.

Daarnaast incasseerde de overheid 0,8 miljard euro minder aan winstuitkeringen uit deelnemingen, wat voornamelijk kwam doordat ABN AMRO en SNS Holding geen dividend uitkeerden. Als gevolg van de coronacrisis raadde de Europese Centrale Bank (ECB) banken namelijk af om in 2020 dividend uit te keren. Ook het aanmerkelijk belang van de overheid in Air France-KLM zorgde voor lagere inkomsten. Het verlies van de luchtvaartmaatschappij over 2020 is voor 0,8 miljard euro toegerekend aan de Staat. Daar staat tegenover dat de overheid profiteerde van een positief resultaat van De Nederlandsche Bank (DNB), waarvan in vergelijking met 2019 de dividenduitkering met een half miljard euro toenam.

2.0.1 Overheidsinkomsten (mld euro)
20162017201820192020*
Belastingen en sociale premies272,5286,1300,6319,5317,9
Inkomsten uit productieactiviteiten24,224,525,225,524,8
Overige lopende inkomsten11,511,411,59,97,6
Overige lopende inkomstenWinstuitkeringen2,62,42,82,82,0
Overige lopende inkomstenInkomen uit natuurlijke hulpbronnen3,84,03,31,71,2
Overige lopende inkomstenOverig5,25,05,45,34,3
Investeringsbijdragen en overige kapitaaloverdrachten0,60,70,70,70,7
Totaal308,9322,7338,0355,6351,0
* voorlopige cijfers
 

2.1 Minder inkomsten uit belastingen en sociale premies

Onder invloed van de coronacrisis daalden de inkomsten uit belastingen en sociale premies in 2020. Waar de overheid in 2019 bijna 320 miljard euro incasseerde, bedroeg dit in 2020 bijna 318 miljard euro2) . Om de ontwikkeling van de inkomsten uit belastingen en premies in perspectief te plaatsen worden deze vaak uitgedrukt als percentage van het bbp. De uitkomst hiervan is de zogenoemde collectievelastendruk. Aangezien de inkomsten uit belastingen en sociale premies minder hard daalden dan het bbp, nam de collectievelastendruk in 2020 verder toe naar 39,2 procent. Hiermee zette de stijgende trend van de laatste jaren door. De collectievelastendruk lag in 2020 4 procentpunt hoger dan in 2010.

Met name de opbrengsten uit de vennootschapsbelasting en dividendbelasting lagen flink lager dan in voorgaand jaar. De inkomsten uit vennootschapsbelasting daalden in 2020 met 4 miljard euro, wat neerkomt op een daling van 15 procent. Veel bedrijven betalen in het eerste kwartaal een voorlopige aanslag die is gebaseerd op de verwachte winst. Door de coronacrisis is bedrijven de mogelijkheid geboden om de voorlopige aanslag aan te passen aan de nieuwe economische situatie, waardoor een deel van de eerder afgedragen belasting weer is terugontvangen. Ook keerden veel bedrijven minder winst uit aan hun aandeelhouders. Hierdoor namen de inkomsten uit dividendbelasting flink af, van 6,3 miljard euro in 2019 naar 4,8 miljard euro in 2020.

2.1.1 Belastingen en sociale premies
 2020* (mld euro)2019 (mld euro)
Loon- en inkomstenheffing107,9106,1
Btw58,258,1
Premies zorgverzekeringsfonds43,342,5
Vennootschapsbelasting21,925,9
Premies arbeidsongeschiktheidsfonds16,315,3
Accijnzen11,612,1
Premies algemeen werkloosheidsfonds7,96,9
Motorrijtuigenbelasting5,95,9
Dividendbelasting4,86,3
Onroerendezaakbelasting4,34,2
Overige belastingen en premies35,836,2
* voorlopige cijfers

De coronacrisis werkte ook duidelijk door in de accijnzen op brandstof en de bpm (belasting van personenauto’s en motorrijtuigen). Door een afname van het verkeer daalden de inkomsten uit brandstofaccijnzen met 13 procent. De bpm daalde zelfs met meer dan een derde, van 2,3 miljard euro in 2019 naar 1,5 miljard euro in 2020. Naast flink lagere autoverkopen droeg ook de opmars van elektrische auto’s, die zijn vrijgesteld van bpm, bij aan deze daling. Alhoewel het absoluut gezien om kleinere bedragen gaat, werden ook de toeristen- en kansspelbelasting flink geraakt. Door het wegblijven van toeristen liepen de inkomsten van gemeenten uit toeristenbelasting met meer dan de helft terug. De opbrengst uit kansspelbelasting nam met een derde af, voornamelijk doordat de casino’s voor een deel van het jaar hun deuren moesten sluiten.

Ondanks de economische tegenwind waren er echter ook enkele belastingopbrengsten die flink toenamen. Aangejaagd door stijgende huizenprijzen nam de opbrengst van de overdrachtsbelasting met een half miljard euro toe tot 3,6 miljard euro. Ook de inkomsten uit tabaksaccijns kenden een flinke plus, hoofdzakelijk door verhoging van accijnzen. Hierdoor stegen de inkomsten uit tabaksaccijns van 2,5 miljard naar 3,2 miljard euro.

De twee grootste inkomstenbronnen van het Rijk, de btw (belasting over de toegevoegde waarde) en heffing op loon en inkomsten (loon- en inkomstenbelasting plus premies volksverzekeringen), bleven op niveau. Dit hangt deels samen met de boekhoudkundige regels. Als gevolg van de coronacrisis kunnen bedrijven sinds medio maart 2020 voor meerdere belastingen en sociale premies uitstel van betaling aanvragen. Dit zorgt weliswaar voor lagere afdrachten in de uitstelperiode, maar niet per definitie voor lagere geregistreerde ontvangsten in de Nationale rekeningen. Dit komt doordat volgens de boekhoudkundige regels van het Europees Systeem van Rekeningen (ESR2010) de belastingen en sociale premies moeten worden geregistreerd in het jaar waarin de betalingsverplichting ontstond. De opbrengst uit de btw lag hierdoor nagenoeg onveranderd op ruim 58 miljard euro. Wel hadden enkele coronamaatregelen een drukkend effect op de btw-ontvangsten, zoals de sluiting van de horeca voor een deel van het jaar. De heffing op loon en inkomsten nam met bijna 2 miljard euro toe tot 108 miljard euro.

 

2) Zie bijlage 1 voor een overzicht van de belastingen en sociale premies.