5. Cloudgebruikers
Naast de interesse voor de aanbieders op de cloudmarkt is er ook interesse naar de gebruikers op deze markt. Het gebruik van cloud is de afgelopen jaren toegenomen en ook de manier van gebruik is geleidelijk aan veranderd. Zoals beschreven is in de marktstudie clouddiensten van het ACM, kampen cloudgebruikers met een aantal problemen waaronder vendor-lock-in: na de initiële keuze voor een aanbieder is het complex om over te stappen. Dit wordt veroorzaakt en versterkt door gebrekkige interoperabiliteit, complexe tariefstructuren, egress fees5) en technische belemmeringen. De DA probeert een gedeelte van deze problemen aan te pakken, en daarmee overstappen gemakkelijker te maken. Met de groei van cloudgebruik gebeurt het daarnaast vaker dat gebruikers meerdere diensten van verschillende cloudaanbieders gebruiken. Dit fenomeen wordt multicloud genoemd. Deels gebeurt dit onbewust, maar hier kan ook een strategische keuze achterliggen.
5.1 Omvang cloudgebruik Nederlandse bedrijven
Aandeel bedrijven met cloudgebruik
Momenteel wordt het gebruik van clouddiensten uitgevraagd aan bedrijven in de CBS-enquête ICT-gebruik bedrijven. Dit gebeurt, vanaf 2020, jaarlijks. Met deze uitvraag wordt het percentage bedrijven dat clouddiensten gebruikt vastgesteld (71 procent van de Nederlandse bedrijven met meer dan tien werkzame personen in 2024 en 49 procent van de bedrijven met 2 tot 10 werkzame personen). Er wordt gevraagd naar het gebruik van meerdere typen clouddiensten, en bij gebruik van minimaal één van deze diensten wordt dit bedrijf in de statistiek gezien als cloudgebruiker. De cijfers geven nog niet direct weer wat de omvang is van het cloudgebruik.
Schatting cloudgebruik via kosten
De omvang van het gebruik van clouddiensten zal op een andere manier bepaald moeten worden. In 2025 is een vraag opgenomen in de enquête ICT-gebruik bedrijven waarbij de respondent een schatting dient te geven van de kosten voor het gebruik van clouddiensten. In veel gevallen zijn de kosten voor clouddiensten ‘pay as you go’. Dit betekent dat de kosten afhankelijk zijn van de omvang van het gebruik (diensten, opslag of rekenkracht). De met deze vraag geschatte kosten zouden kunnen fungeren als een proxy voor de omvang van het gebruik van de cloud. Het model van ‘pay as you go’ is niet altijd het gebruikte model voor facturatie, dus nader onderzoek moet uitwijzen of via de kosten een betrouwbare schatting te maken is voor de omvang van het gebruik en of deze indicator voldoende stabiel is door de tijd. Ook is het nog niet duidelijk of deze nieuwe vraag deel zal blijven uitmaken van de enquête ICT-gebruik bedrijven in de toekomst.
De reguliere CBS-statistiek dienstenprijzen biedt geen goede bron voor de geschatte kosten van het cloudgebruik. Deze statistiek heeft wel gegevens over kosten van ‘het gebruik van netwerken van derden’, ‘service provision fees’ en ‘afdrachten IT-verkeer’, maar deze gegevens worden enkel uitgevraagd bij telecommunicatiebedrijven (SBI 61). Dit maakt de beschikbare informatie ongeschikt voor een benadering van de kosten voor alle bedrijven. In andere productiestatistieken wordt geen uitvraag gedaan van kosten voor cloudgebruik. Deze kosten worden daar waarschijnlijk opgegeven onder ‘automatiseringskosten’ of ‘andere diensten’. Deze categorie is te breed om de kosten van cloudgebruik te kunnen onderscheiden.
5.2 Lagen van clouddiensten
Zoals eerder genoemd wordt het gebruik van verschillende typen clouddiensten (bijvoorbeeld e-mail, gedeelde servers en rekenkracht) uitgevraagd in de enquête ICT-gebruik bedrijven van het CBS. De gebruikte diensten kunnen ingedeeld worden naar de verschillende lagen (IaaS, PaaS en SaaS). Eurostat, die de gegevens van de enquête ICT-gebruik bedrijven van de verschillende nationale statistiekbureaus bundelt, doet dit momenteel al. De indeling naar verschillende lagen is daarmee beschikbaar, en ook vergelijkbaar op Europees niveau.
5.3 Vergelijking cloudgebruik
Cloudgebruik naar bedrijfstak
Verschillende bedrijfstakken gebruiken clouddiensten waarschijnlijk op andere wijze en met een ander motief. In de huidige Statline tabellen wordt cloudgebruik uitgesplitst naar bedrijfstak en groepen van meerdere bedrijfstakken samen. Hiermee kunnen dergelijke vergelijkingen gemaakt worden. De enquête ICT-gebruik bedrijven wordt echter momenteel alleen uitgezet bij commerciële bedrijven, met de SBI-bedrijfstakken C tot en met N en Q. De enquête zou uitgebreid kunnen worden met de niet-commerciële organisaties als uit onderzoek blijkt dat de lastendruk voor deze organisaties hiermee niet te veel wordt verhoogd. Bij voldoende respons binnen de verschillende groepen kan vervolgens bepaald worden wat het mogelijke verschil in cloudgebruik is tussen de publieke en commerciële bedrijfstakken.
Vergelijking cloudgebruikers en niet-cloudgebruikers
Via de enquête ICT-gebruik bedrijven kan er onderscheid worden gemaakt tussen bedrijven die wel of geen clouddiensten gebruiken. Deze bedrijven kunnen vergeleken worden op bedrijfsdemografische en bedrijfseconomische kenmerken. Met deze vergelijking kan bijvoorbeeld gesignaleerd worden welke bedrijfstakken minder gebruik maken van clouddiensten. Eenzelfde vergelijking wordt in 2025 door het CBS uitgevoerd voor bedrijven die wel of niet AI-technologieën gebruiken.
5.4 Nieuwe vragen over cloudgebruik
Via de huidige beschikbare bronnen kunnen niet alle onderwerpen rond cloudgebruik worden beschreven. Over enkele onderwerpen is alleen informatie te verkrijgen door een uitvraag onder bedrijven die gebruik maken van de cloud (71 procent van de Nederlandse bedrijven met meer dan 10 werkzame personen in 2024). Het ligt het meest voor de hand deze vragen op te nemen in de enquête ICT-gebruik bedrijven, of een aanvullende enquête op te zetten voor specifieke bedrijven (zie paragraaf 6.2). De volgende onderwerpen kunnen het beste direct worden uitgevraagd bij cloudgebruikers.
Overstappen van cloudaanbieder
Zoals eerder werd genoemd zijn er belemmeringen bij het overstappen van cloudaanbieder, waar het DA oplossingen voor wil bieden. Het is daarom interessant om te monitoren hoeveel bedrijven er de komende jaren overstappen. Aan cloudgebruikers kan gevraagd worden of ze van plan zijn over te stappen, en of er daadwerkelijk is overgestapt. Dit kan over meerdere jaren een beeld schetsen van de dynamiek in de cloudmarkt. Hierbij hebben bedrijven eigen overwegingen om wel of niet over te stappen van cloudaanbieder. Deze overwegingen staan nergens geregistreerd, en deze kunnen dus enkel direct gevraagd worden aan de bedrijven. Het CBS kan via een uitvraag erachter komen hoe vaak verschillende type overwegingen voorkomen.
Multicloud en overige onderwerpen
Er is nu ook nog geen informatie beschikbaar over het gebruik van meerdere clouddiensten van verschillende cloudaanbieders tegelijkertijd (multicloud). Het toepassen van multicloud kan een strategische keuze zijn, maar kan ook onbewust zo gegroeid zijn. Het ACM geeft aan dat er door bedrijven veel gebruik gemaakt wordt van multicloud, maar dat deze keuze vaak niet bewust gemaakt wordt. Bedrijven weten zelf dan niet altijd dat ze multicloud gebruiken als verschillende clouddiensten door een tussenpartij gecombineerd worden tot één dienst. Direct aan bedrijven vragen of ze multicloud toepassen is daardoor wellicht minder effectief. Een alternatief is wellicht om per opgegeven type clouddienst te vragen welke aanbieder daarvoor wordt gebruikt. Het bepalen of het gebruik van multicloud een strategische keuze is, vergt ook een directe vraag aan de betreffende bedrijven. Een voorbeeld van een strategische keuze voor multicloudgebruik is te zien bij het onderwijs en onderzoeksinstellingen. Hiervoor verwijzen wij naar SURF, de ict-coöperatie van Nederlandse onderwijs- en onderzoeksinstellingen. In hun cloud sourcing strategie (september 2024) staan onder andere hun overwegingen beschreven om te kiezen voor één of meerdere cloudaanbieders en de keuze tussen hyperscalers en kleinere lokale cloudaanbieders.
Overige specifieke onderwerpen zouden ook gevraagd kunnen worden aan bedrijven via een enquête (zie paragraaf 6.2), zoals de keuze voor geïntegreerde cyberoplossingen bij cloudgebruik, en het gebruik van maatwerk tegenover standaardaanbod. Bij dit soort specifieke vragen moet altijd overwogen worden of de toegevoegde lastendruk voor bedrijven opweegt tegenover de verkregen informatie.