1. Introductie
Data zijn in de huidige digitale economie een essentieel middel voor economische groei en innovatie. Daarnaast kan innovatief en creatief gebruik van data leiden tot nieuwe banen, bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen en efficiëntie van processen vergroten. Voor bedrijven en instellingen kan het combineren van data uit diverse bronnen bijdragen aan verbeteringen van het productieproces of de dienstverlening. Een voorwaarde voor een dergelijk gebruik van data is dat de benodigde gegevens beschikbaar zijn of op een laagdrempelige manier verkregen kunnen worden. Mogelijk zijn er op dit moment nog belemmeringen voor een brede inzet van het gebruik van data uit diverse bronnen. Het faciliteren van het gemakkelijk en laagdrempelig delen van data kan bijdragen aan een betere benutting van data en biedt kansen meerwaarde te creëren voor het bedrijfsleven en de publieke sector.
1.1 Data Governance Act en Data Act
In lijn met deze ontwikkelingen zijn de Data Governance Act (DGA) en de Data Act (DA) door de Europese Unie opgesteld om de Europese data-economie te versterken. Deze wetten hebben als doel het betrouwbaar beschikbaar stellen van data te faciliteren, kaders te stellen voor het delen van data en de rechten op toegang tot data te reguleren. Beide wetten zijn onderdeel van de Europese Data Strategie die erop gericht is om “mensen op de eerste plaats te zetten bij de ontwikkeling van technologie en de Europese waarden en rechten in de digitale wereld te verdedigen en te bevorderen”. Het doel van deze Data Strategie is één markt te creëren voor data om zo de Europese concurrentiepositie op mondiale schaal te versterken en datasoevereiniteit te waarborgen.
De Data Governance Act richt zich op het vergroten van het vertrouwen bij het delen van data. Er worden meerdere maatregelen omschreven, zoals het versterken van het kader voor het hergebruik van overheidsdata en het erkennen van data-altruïstische organisaties2). Deze wetgeving is op 3 juni 2022 gepubliceerd en is vanaf 24 september 2023 van kracht. In de DGA wordt ook een kader opgesteld voor databemiddelingsdiensten. Een databemiddelingsdienst is een dienst die de commerciële uitwisseling van data tussen bedrijven en instellingen faciliteert. Om het vertrouwen in deze diensten te vergroten is een registratieplicht ingesteld waarbij specifieke eisen worden gesteld aan bedrijven en organisaties die als databemiddelingsdienst optreden.
De Data Act richt zich op eerlijke toegang tot data en gebruikersrechten. Waar de DGA processen en structuren faciliteert voor het vrijwillig delen van data, omschrijft de DA wie waarde uit data mag halen en onder welke voorwaarden dit mag gebeuren. De wetgeving is op 11 januari 2024 gepubliceerd. De meeste bepalingen zullen op 12 september 2025 in werking treden. In dit rapport wordt aandacht besteed aan de volgende onderwerpen onder de DA: maatregelen rond Internet of Things (IoT) apparaten en de toegang tot de data van deze apparaten, datadeel-overeenkomsten en voorwaarden bij verplichte datadeling door bedrijven.
De DA gaat ook over interoperabiliteit van data-gerelateerde diensten, om datadeelmogelijkheden te vergroten en de positie van gebruikers te versterken. Een belangrijk onderdeel hiervan is het verlagen van de drempels bij het overstappen van de ene naar de andere cloudaanbieder. Dit valt onder een bredere informatiebehoefte rond het gebruik van clouddiensten. Clouddiensten zijn internetdiensten die netwerken, servers, opslag, rekenkracht, applicaties en andere IT-middelen aanbieden via het internet, zonder dat lokale infrastructuur nodig is (definitie volgens National Institute of Standards and Technology, NIST). Het is gewenst om een breder beeld te krijgen van de aanbieders en gebruikers van clouddiensten in Nederland. Dat gaat zowel over informatie over de aanbieders en gebruikers van clouddiensten in Nederland, als over specifiekere thema’s rond het functioneren van de Nederlandse markt zoals de mogelijkheid van overstappen tussen cloudaanbieders, multicloud (gelijktijdig gebruik van meerdere diensten van verschillende cloudaanbieders) en kennisontwikkeling in de cloudsector.
1.2 Verkenning
Het CBS voert dit verkennend onderzoek uit op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken (EZ). Het doel van dit onderzoek is om te inventariseren welke cijfers nu reeds beschikbaar zijn bij het CBS en welke informatie mogelijk in de toekomst kan worden verkregen over de domeinen waarop de DGA en DA betrekking hebben. De centrale vraag is of er veranderingen op de lange termijn teweeg worden gebracht in het gebruik van data en de processen daarvan en welke dit zijn. Om deze vraag te beantwoorden via statistische informatie over de data en het gebruik ervan, is een inventarisatie binnen het CBS uitgevoerd en zijn een aantal gesprekken met externe partijen gevoerd. De inventarisatie van de beschikbare en mogelijk nieuwe databronnen geeft een indicatie van mogelijke statistieken die door het CBS ontwikkeld zouden kunnen worden. Dit rapport biedt daarmee een overzicht van mogelijke vervolgstappen en projecten die het CBS kan uitvoeren omtrent de DGA, DA en clouddiensten.
Er wordt gekeken naar toekomstbestendige informatiebronnen over de thema’s van de DGA en DA, en er worden processen beschreven die mogelijk een langere doorlooptijd hebben. Wanneer het CBS op dit moment weinig tot geen mogelijkheden ziet om op onderdelen informatie samen te stellen, wordt aangegeven op welke punten er daarvoor beperkingen zijn.
De onderwerpen over data delen, Internet of Things en clouddiensten zijn nog niet uitgebreid opgenomen in reguliere statistieken en de ontwikkelingen volgen elkaar in een hoog tempo op. De recent ontwikkelde DGA en DA hebben ook nog geen jurisprudentie. Het kwantificeren van informatie over deze onderwerpen zit nog in een pioniersfase. Diverse gesprekspartners gaven aan dat het een belangrijk, maar complex onderwerp is. Definities zijn nog niet universeel, de markten rond data en clouddiensten zijn diffuus, omvangrijk en internationaal, en zowel gebruikers als consumenten zijn niet altijd geheel bekend met alle elementen van de onderzochte onderwerpen. Deze aspecten komen ook in dit rapport aan de orde op de punten waar ze een belemmering vormen voor het samenstellen van informatie.
1.3 Indeling Rapport
Deze verkenning bestaat uit een beschrijving van de verschillende domeinen waarop de DGA en DA betrekking hebben. Hoofdstuk 1 geeft een algemene inleiding. In hoofdstuk 2 wordt het delen van data besproken en wordt kort een mogelijke werkwijze beschreven om een breder beeld van de data economie te krijgen. Hoofdstuk 3 omschrijft de mogelijke informatie over (data en producten van) het Internet of Things. Hoofdstuk 4 en 5 gaan over cloudaanbieders en cloudgebruikers.
Per thema wordt er besproken welke informatie te verkrijgen zou kunnen zijn, welke inspanning hier naar verwachting voor nodig zou zijn, en welke informatie nu niet samen te stellen is. Er wordt per thema regelmatig verwezen naar verschillende methoden van het CBS om (nieuwe) informatie samen te stellen. In hoofdstuk 6 worden deze methoden elk beschreven, inclusief de randvoorwaarden en een indicatie van de minimaal benodigde doorlooptijd. Veel van de nieuwe statistieken omschreven in dit rapport maken momenteel nog geen onderdeel uit van het reguliere CBS programma.
Het rapport sluit af met een korte samenvatting en een overzichtstabel van de besproken onderwerpen. Het overzicht deelt de onderwerpen in naar haalbaarheid en bevat per onderwerp een grove indicatie van de omvang van benodigde vervolgstappen voor het samenstellen van nieuwe cijfers.