Interlandelijke adoptie in Nederland

Aanleiding

Op verzoek van de Commissie onderzoek interlandelijke adoptie in het verleden heeft het CBS in de eerste helft van 2020 een onderzoek uitgevoerd onder geadopteerde personen in Nederland. Deze commissie is door de minister voor Rechtsbescherming ingesteld om onderzoek te doen naar de rol en verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid bij interlandelijke adoptie in de periode 1967 – 1998 en mogelijke misstanden daarbij. Tijdens dit onderzoek heeft de Commissie tientallen geadopteerde personen gesproken. Naar aanleiding van deze gesprekken ontstond de behoefte om op een breder terrein van leefsituatie, welzijn en zoekgedrag een representatief beeld te verkrijgen van geadopteerde volwassenen. Dit om goede conclusies te kunnen trekken en valide aanbevelingen te kunnen doen aan de minister. Het doel van dit onderzoek is dan ook om een representatief beeld te kunnen schetsen van wat er leeft onder (interlandelijk) geadopteerde personen in Nederland.

Opzet onderzoek

Er bestaat in Nederland geen register van geadopteerde personen. Het CBS heeft dus geen directe informatie over welke personen in Nederland wel en welke niet zijn geadopteerd. Om geadopteerde personen toch te kunnen benaderen voor onderzoek is gewerkt met een zogenaamd afgeleid kader. Dat houdt in dat er een kader is opgesteld met daarin personen die geboren zijn in landen waarvan bekend is dat er veel personen uit geadopteerd zijn naar Nederland terwijl (minimaal één van) de ouders in Nederland geboren zijn (is). Verder mocht de geboortedatum van het kind niet gelijk zijn aan de ingang van het juridische ouderschap van de ouders. Vervolgens is uit dit kader een random steekproef getrokken. Dit betekent dat door middel van toeval bepaald wordt of een persoon al dan niet geselecteerd wordt voor het onderzoek. Dit is essentieel om een representatieve steekproef te kunnen trekken. Indien personen bijvoorbeeld zichzelf (kunnen) aanmelden voor een onderzoek bestaat de kans dat er een vertekend beeld ontstaat. Het doel was om gegevens van minimaal 3 000 geadopteerde personen te verzamelen. Uiteindelijk was de respons hoger dan verwacht en hebben bijna 3 500 geadopteerde personen meegewerkt aan het onderzoek. Om de antwoorden van geadopteerde personen beter te kunnen kaderen, zijn voor dit onderzoek ook niet-geadopteerde personen bevraagd. Omdat de focus van het onderzoek ligt op geadopteerde personen (en deze groep ook in meer detail is bestudeerd in dit rapport – op sommige plekken is bijvoorbeeld onderscheid gemaakt naar geboorteland) kon de steekproef voor niet-geadopteerde personen kleiner zijn dan voor geadopteerde personen. Er hebben iets meer dan 400 niet-geadopteerde personen meegewerkt.

Voor het onderzoek is deels gebruik gemaakt van een vragenlijst die eerder toegepast is in het onderzoek Ouders en Kinderen in Nederland (OKiN). Thema’s die in het onderzoek aan bod zijn gekomen zijn ‘jeugd’ (feitelijke woonsituatie tijdens de jeugd, de band met de ouders, de beleving van de jeugd in het algemeen en de schooltijd), ‘het volwassen leven’ (de huidige band met ouders, huidige gezinssamenstelling en gezondheid en welzijn), ‘houding tegenover adoptie’ (houdingen ten aanzien van interlandelijke adoptie in het algemeen en houdingen ten aanzien van eigen adoptie plus verbondenheid met Nederland en het geboorteland) en de ‘zoektocht’ (naar meer informatie over de adoptie en achtergrond). Personen hebben de vragenlijst op internet in kunnen vullen. Indien verschillen tussen geadopteerde en niet-geadopteerde volwassenen gerapporteerd zijn in dit rapport, is altijd rekening gehouden met achtergrondkenmerken (leeftijd, geslacht, burgerlijke staat, opleiding, inkomen, stedelijkheid en opleiding en sociaaleconomische status van de ouders). In het rapport staan enkel verschillen weergegeven die statistisch significant zijn.

Jeugd

In het eerste inhoudelijke hoofdstuk wordt ingegaan op de jeugd van personen. Vierenzeventig procent van de adoptieouders kon financieel (zeer) gemakkelijk rondkomen in vergelijking met 53% van de ouders van niet-geadopteerde personen. Iets meer dan de helft van de geadopteerde personen (51%) geeft aan een hechte band te hebben gehad met de adoptievader tijdens de jeugd en 61% geeft aan een hechte band te hebben gehad met de adoptiemoeder. Voor niet-geadopteerden waren deze percentages respectievelijk 55% en 80%. Twee op de tien geadopteerde personen (22%) heeft regelmatig tot vaak spanningen en/of conflicten gehad met de adoptievader en drie op de tien met de adoptiemoeder. Voor niet-geadopteerden zijn deze aantallen vooral lager voor conflicten met de moeder (16% met de biologische vader en 11% met de biologische moeder). Bijna 70% van de geadopteerde personen kijkt in het algemeen met plezier terug op hun jeugd. Voor niet-geadopteerde personen ligt dit percentage 10 procentpunt hoger. Geadopteerde volwassenen hebben vaker dan niet-geadopteerde volwassenen de volgende gedachte weleens gehad: ‘was ik maar in een andere familie opgegroeid’ (20% versus 8%). Geadopteerde personen geven significant iets vaker aan gepest te zijn als kind dan niet-geadopteerde personen (34% versus 33%) en geven ook vaker aan zelf andere kinderen gepest te hebben tijdens hun jeugd (19% versus 12%). Verder rapporteerden geadopteerde personen vaker dan niet-geadopteerde personen probleemgedrag tijdens de schooltijd (spijbelen (21% versus 15%), weglopen van huis (15% versus 3%), schorsingen op school (11% versus 7%) en gaven ze vaker aan in aanraking te zijn gekomen met de politie en/of justitie (14% versus 8%). Tot slot rapporteerde 5% van de geadopteerde personen een klas te hebben overgeslagen tijdens zijn/haar schooltijd en 46% gaf aan weleens te zijn blijven zitten. Voor niet-geadopteerden is dit respectievelijk 3% en 38%. Samenvattend was voor veel geadopteerde personen de jeugd in Nederland goed. Zij geven aan een goede band te hebben gehad met de adoptieouders en met plezier terug te kijken op de jeugd. Wel is er vaker sprake geweest van probleemgedrag tijdens de jeugd indien dit vergeleken wordt met volwassenen die niet geadopteerd zijn.

Volwassen leven

Net als tijdens de jeugd, is ook in het volwassen leven de band met de adoptieouders gemiddeld genomen goed bij geadopteerde personen: 58% van de geadopteerde volwassenen geeft aan een (hele) hechte band te hebben met de adoptievader en 67% heeft een (hele) hechte band met de adoptiemoeder. Voor niet-geadopteerde personen liggen deze percentages respectievelijk 4 en 14 procentpunten hoger. Zes procent van de geadopteerde personen ervaart hedendaags regelmatig tot vaak spanningen en/of conflicten met de adoptievader en een kleine 10% met de adoptiemoeder. Voor niet-geadopteerden zijn deze percentages: 6% met de biologische vader en 3% met de biologische moeder. Ondanks het ontbreken van de biologische banden, geeft ongeveer 6 op de 7 geadopteerde personen aan de adoptievader en adoptiemoeder te beschouwen als de (echte) ouders. Tachtig procent geeft aan dat zijn/haar adoptievader zich gedraagt als echte vader en 85% geeft aan dat zijn/haar adoptiemoeder zich gedraagt als echte moeder. Geadopteerde personen hebben iets minder vaak een vaste partner dan niet-geadopteerde personen (61% versus 69%). Geadopteerde personen geven in vergelijking met niet-geadopteerde personen minder vaak aan een (heel) hechte relatie te hebben met hun partner (89% versus 95%), geven vaker aan regelmatig tot vaak spanningen en/of conflicten te hebben met hun partner (13% versus 7%) en minder vaak (heel veel vertrouwen in de toekomst van de relatie te hebben (84% versus 91%). Geadopteerde personen hebben minder vaak zelf biologische kinderen in vergelijking met niet-geadopteerde personen (42% versus 51%). Er is verder in het onderzoek veel aandacht geweest voor het welzijn van personen. Eénentachtig procent van de geadopteerde personen ervaart zijn/haar algemene gezondheid als (zeer) goed. Dit ligt 4 procentpunt lager dan voor niet-geadopteerde personen. Verder geeft 64% van de geadopteerde personen aan psychologische hulp te hebben ontvangen ten opzichte van 48% van de niet-geadopteerde personen. Uit de toelichtingen die personen aan het einde van het onderzoek konden geven, komt de behoefte naar voren aan meer gespecialiseerde psychologische hulp voor geadopteerde personen. Er wordt aangegeven dat het beter zou zijn om hulp te kunnen krijgen van deskundigen op het gebied van adoptie in plaats van de reguliere psychologische zorgverleners. Tot slot blijkt dat geadopteerde personen op een vijfpuntsschaal vaker gevoelens van eenzaamheid (gemiddeld 1,48 versus 1,35) en neerslachtigheid (gemiddeld 2,50 versus 2,38) ervaren dan niet-geadopteerde personen. Dit wordt door sommige respondenten gekoppeld aan het feit dat zij geadopteerd zijn.

Houding ten aanzien van adoptie

Geadopteerde personen zijn gemiddeld genomen overwegend positief over interlandelijke adoptie. Zo geeft 84% aan dat adoptie hen meer kansen heeft gegeven en geeft 70% aan blij te zijn dat hij/zij geadopteerd is. Eénendertig procent geeft aan met gemengde gevoelens terug te kijken op zijn/haar adoptie en 25% heeft soms het gevoel in de steek te zijn gelaten door zijn/haar biologische moeder/vader. Ruim 40% van de geadopteerde personen geeft aan dat het feit dat hij/zij uit een ander land komt een belangrijke rol in zijn/haar leven speelt. Wat betreft de mening over interlandelijke adoptie: bijna de helft (47%) van de geadopteerde personen geeft aan het (helemaal) eens te zijn over het feit dat interlandelijke adoptie altijd beter is dan kinderen in slechte omstandigheden in het geboorteland te laten opgroeien in vergelijking met iets meer dan helft van de niet-geadopteerde personen (53%). Zevenenvijftig procent van de geadopteerden vindt dat de Nederlandse overheid meer hulp moet bieden bij het achterhalen van de afkomst tegenover 41% van de niet-geadopteerde personen. Verder vindt zowel 82% van de geadopteerde volwassenen als niet-geadopteerde volwassenen dat een persoon altijd zijn/haar achtergrond moet kunnen achterhalen en bijna 70% van beide groepen dat interlandelijke adoptie altijd mogelijk moet blijven. Geadopteerde personen geven vaker dan niet-geadopteerde personen aan dat er in de media te negatief geschreven wordt over interlandelijke adoptie (30% versus 13%) en dat zij zelf nooit een kind zouden adopteren (26% versus 24%). Verder geeft 27% van de geadopteerde volwassenen aan dat de band die een kind met zijn/haar biologische ouder heeft door niemand kan worden vervangen. Voor niet-geadopteerde volwassenen is dit percentage 67%. Van de geadopteerde volwassenen geeft 45% aan dat het voor een kind niet uit maakt of hij/zij door een adoptieouder of door een biologische ouder wordt opgevoed. Achtentwintig procent van de niet-geadopteerde volwassenen is het hier (helemaal) mee eens. Tot slot blijkt dat geadopteerde personen zich sterker verbonden voelen met Nederland (85%) dan met het geboorteland (28%), 60% is wel geïnteresseerd in de taal en cultuur van het geboorteland en 56% geeft aan dat zijn/haar karakter kenmerken van de cultuur van het geboorteland heeft.

Zoektocht naar meer informatie over adoptie en achtergrond

Bijna 9 op de 10 geadopteerde volwassenen geeft aan dat de ouders open zijn geweest over de adoptie. De meeste geadopteerde volwassenen (70%) geven aan dat de ouders uit zichzelf informatie gedeeld hebben over hun adoptie en nog eens bijna 20% geeft aan dat de ouders dergelijke informatie gedeeld hebben op het moment dat zij erom vroegen. Informatie of documenten die personen relatief vaak van hun ouders ontvangen hebben zijn naam van het kindertehuis of het ziekenhuis waar ze geboren zijn (69%) en het paspoort van geboorteland (67%). De helft van de geadopteerde volwassenen is zelf op zoek gegaan naar meer informatie over hun adoptie en achtergrond (51%). Van de personen die dit niet gedaan hebben geeft 35% aan (misschien of zeker) wel op zoek te gaan in de toekomst. De meeste geadopteerde personen gingen of gaan dus op zoek naar meer informatie over hun adoptie en achtergrond. De meest voorkomende redenen waarom mensen zelf op zoek zijn gegaan, zijn als volgt: meer willen weten over waar men vandaan komt (82%), over de biologische familie (69%), of ze op familie lijken qua uiterlijk en karakter (61%) en of men broers of zussen heeft (56%). Van de geadopteerde volwassenen die aangeven niet zelf op zoek te zijn gegaan, geeft 73% aan hier geen behoefte aan te hebben. Geadopteerde personen hebben de meeste hulp bij hun zoektocht ontvangen van hun adoptieouders (61%). Deze hulp vond men ook heel nuttig en vaak nuttiger dan de hulp van verschillende organisaties. De zoektocht naar meer informatie kan echter een moeizaam proces zijn. Ongeveer een vijfde van de personen die op zoek zijn geweest geeft aan dat zij alle informatie hebben gevonden die zij zochten. Net zo veel mensen geven echter aan dat zij (nog) niets gevonden hebben en ook bijna een vijfde geeft aan dat zij de zoektocht moesten staken omdat ze niet verder kwamen met de zoektocht. Bovendien blijkt dat er tijdens de zoektocht relatief vaak informatie of documenten naar boven komen die niet kloppen. Ongeveer een derde van alle personen die op zoek zijn geweest, geeft aan dat alle informatie die zij tegen zijn gekomen juist was. Bij alle andere personen is er informatie naar boven gekomen die niet juist bleek te zijn. Het soort informatie dat niet juist blijkt zijn is heel uiteenlopend, bijvoorbeeld de geboorteakte en de naam van de biologische ouders. Uit de toelichtende opmerkingen blijkt dat ook de reden dat personen ter adoptie zijn aangeboden meermaals niet bleek te kloppen. Ruim 70% van de geadopteerde volwassenen waarvan tijdens de zoektocht informatie onjuist bleek te zijn, geeft aan dat ook de adoptieouders niet op de hoogte waren dat er informatie of documenten niet juist waren. In de toelichtingen die respondenten aan het einde van de vragenlijst konden geven, klinkt een oproep door naar één goed informatiepunt waar geadopteerde personen met alle vragen of problemen terecht kunnen. Het zou een informatiepunt moeten zijn waar personen altijd met alle vragen terecht zouden moeten kunnen indien zij meer begeleiding nodig hebben bij hun zoektocht. Ook wordt gesteld dat de overheid de verantwoordelijkheid heeft om meer hulp te bieden bij deze zoektocht en dat de overheid de plicht heeft geadopteerden financieel te ondersteunen bij deze zoektocht. 

Zoektocht per adoptieland

Omdat er veel geadopteerde personen hebben meegewerkt aan dit onderzoek kon ook worden gekeken naar verschillen tussen de geadopteerde volwassenen (in plaats van enkel te kijken naar geadopteerden als één groep en naar verschillen tussen geadopteerde en niet-geadopteerde personen). Zo is in dit onderzoek ook bekeken of het voor de zoektocht naar informatie uitmaakt uit welk land personen zijn geadopteerd. Er is zowel gekeken naar de landen waarvan de Commissie de opdracht kreeg om die in ieder geval te onderzoeken (Bangladesh, Brazilië, Colombia, Indonesië en Sri Lanka) als naar andere landen waaruit veel personen in Nederland geadopteerd zijn (China, India en Zuid-Korea). Er blijken grote verschillen te zijn tussen de landen wat betreft de mate waarin personen op zoek gaan en de uitkomst van deze zoektocht. Ruim een kwart van de geadopteerde personen uit China geeft aan op zoek te zijn gegaan naar meer informatie over hun adoptie en achtergrond. Voor de overige onderzochte landen ligt dit percentage tussen de 48% en 56%. Van de geadopteerde personen uit Bangladesh en China die op zoek zijn gegaan naar meer informatie geeft 8% aan alle informatie te hebben gevonden die zij zochten. Voor de overige onderzochte landen lagen deze percentages tussen de 15% en 23%. Gemiddeld genomen geeft 5% van de geadopteerde personen aan tijdens hun zoektocht te zijn tegengewerkt door instellingen in Nederland. Geadopteerde personen uit India of Bangladesh geven vaker aan te zijn tegengewerkt door instellingen in Nederland (respectievelijk 10% en 20%). Van de personen die uit Bangladesh, Zuid-Korea of India geadopteerd zijn, geeft respectievelijk 10%, 11% en 20% aan tegengewerkt te zijn door instellingen uit het geboorteland. Voor de overige onderzochte landen lagen deze percentages tussen de 2% en 4%. Geadopteerde personen uit Brazilië en Colombia geven het vaakst aan (respectievelijk 44% en 34%) dat alle informatie die zij gevonden hebben tijdens hun zoektocht juist is. Personen die geadopteerd zijn uit Bangladesh geven het minst vaak aan dat alle informatie die zij gevonden hebben klopte (3%).

Adoptie en de zoektocht: een meer gedetailleerd beeld

1.1 Doel van het onderzoek

1.2 Opzet onderzoek

Hieronder staat de belangrijkste informatie over de opzet van het onderzoek. Meer gedetailleerde informatie over de randvoorwaarden van het onderzoek, de steekproef, de vragenlijst, de benaderstrategie en de veldwerkresultaten is te vinden in de separate onderzoeksdocumentatie (de Regt et al., 2021).

Onderzochte populatie/steekproef

De doelpopulatie van het onderzoek is personen die in Nederland wonen, geboren zijn in de periode van 1970¹⁾  - 1998 en geadopteerd zijn vanuit het buitenland. Er is in Nederland géén adoptieregister. Om geadopteerde personen te kunnen onderzoeken moet daarom gewerkt worden met een afgeleid kader dat naar verwachting veel geadopteerde personen bevat. Hiertoe is een kader opgesteld met personen die tussen 1970 en 1998 geboren zijn in Bangladesh, Brazilië, Bolivia, Chili, China, Colombia, Costa Rica, Dominicaanse Republiek, Ecuador, Ethiopië, Filipijnen, Haïti, Honduras, India, Indonesië, Israël, Korea, Libanon, Mauritius, Nepal, Pakistan, Peru, Sierra Leone, Sri Lanka, Taiwan, Thailand of Vietnam en waarvan minimaal één ouder in Nederland is geboren, maar waar beide ouders niet in het geboorteland van het kind zijn geboren.²⁾ De genoemde geboortelanden zijn landen waarvan uit bestaand onderzoek bekend is dat hier relatief veel kinderen uit werden geadopteerd in deze periode (Hoksbergen, 2006). Verder zijn alleen personen in dit (afgeleide) kader opgenomen indien de datum van de ingang van het juridische ouderschap niet gelijk was aan de geboortedatum van het kind.³⁾ Voor de samenstelling van dit kader maakt het CBS gebruik van informatie in de Basisregistratie Personen (BRP) zoals bijgehouden door gemeenten.⁴⁾ Vervolgens is een random steekproef getrokken. Dit houdt in dat personen door middel van toeval al dan niet uit het kader geselecteerd zijn om deel te nemen aan het onderzoek. Om een representatief beeld te kunnen krijgen van geadopteerde personen is het essentieel dat de steekproef op deze manier tot stand komt en niet door middel van bijvoorbeeld zelfselectie (dat personen zichzelf kunnen aanmelden voor het onderzoek). Om de antwoorden van de geadopteerde personen beter te kunnen begrijpen en te kaderen zijn in dit onderzoek ook niet-geadopteerde personen (geboren tussen 1970 en 1998) bevraagd. Ook hier zijn mensen door middel van toeval geselecteerd voor het onderzoek en niet door middel van bijvoorbeeld zelfselectie zodat een representatief beeld kan ontstaan.⁵⁾ Alle benaderde personen, hebben zelf in de vragenlijst aangegeven of zij wel of niet geadopteerd zijn.⁶⁾ 

Vragenlijst

Voor de vragenlijst is deels gebruik gemaakt van de vragenlijst die eerder is gebruikt voor het door het CBS uitgevoerde onderzoek Ouders en Kinderen in Nederland (OKiN, zie (Kalmijn et al., 2018) voor meer informatie).⁷⁾ Dit is aangevuld met vragen die belangrijk zijn voor dit specifieke onderzoek op verzoek van de Commissie. Thema’s die in de vragenlijst aan bod zijn gekomen zijn:

1. De jeugd: het opgroeien in een adoptiegezin in Nederland (versus in een gezin met biologische ouders). Meer specifiek gaat het over de feitelijke woonsituatie tijdens de jeugd, de band tussen (geadopteerde) personen en hun (adoptie)ouders tijdens hun jeugd, de beleving van de jeugd in het algemeen en de schooltijd.
2. Volwassenheid: leefsituatie en welzijn van geadopteerden (versus niet-geadopteerden). Onderwerpen die hierbij aan bod komen zijn de huidige band met ouders, huidige gezinssamenstelling en gezondheid en welzijn.
3. Houding tegenover adoptie: hieronder vallen de houding ten aanzien van (interlandelijke) adoptie in het algemeen en de houding ten aanzien van eigen adoptie. Ook komt verbondenheid met Nederland en het geboorteland aan bod.
4. Op zoek naar de roots: in dit deel van de vragenlijst wordt meer informatie verzameld over de zoektocht die geadopteerde personen al dan niet hebben afgelegd naar meer informatie over hun achtergrond en adoptie.

Aan het einde van de vragenlijst hebben personen de ruimte gekregen om gegeven antwoorden nader toe te lichten en om eventuele opmerkingen over hun adoptie weer te geven.⁸⁾ Het is belangrijk te realiseren dat doorgaans de personen met de sterkste gevoelens over bepaalde onderwerpen gebruik maken van de ruimte om antwoorden en gevoelens toe te lichten. Aangezien niet iedereen gebruik heeft gemaakt van deze optie zijn deze antwoorden dan ook niet per se representatief voor de hele groep geadopteerde personen. Wel geven ze goed inzicht in zaken die er spelen. Daarom zijn inhoudelijke opmerkingen en toelichtingen die meermaals gegeven zijn door de respondenten in dit rapport verwerkt.

Benaderstrategie⁹⁾

Het onderzoek is uitgevoerd via online waarneming. Dit houdt in dat personen online de vragenlijst in konden vullen.¹⁰⁾ Men is door middel van een aanschrijfbrief uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. Bij deze aanschrijfbrief is een onderzoekspecifieke folder toegevoegd met meer informatie over het onderzoek en de onderzoekscommissie. Er zijn maximaal drie rappels/herinneringen verstuurd door middel van brieven/kaartjes.

Respons geadopteerde en niet-geadopteerde personen

Het doel van het onderzoek was om gegevens van minimaal 3 000 geadopteerde personen te verzamelen. In totaal zijn in dit onderzoek uiteindelijk van 3 454 geadopteerde personen gegevens verzameld.¹¹⁾ Er hebben dus meer geadopteerde personen meegewerkt aan dit onderzoek dan initieel verwacht.¹²⁾ Daarnaast hebben 436 niet-geadopteerde personen meegewerkt aan het onderzoek.¹³⁾ Omdat de focus van het onderzoek ligt op geadopteerde personen is de steekproef van (potentieel) geadopteerde personen groter geweest dan de steekproef van (potentieel) niet-geadopteerde personen. Geadopteerde personen zijn in dit onderzoek in meer detail onderzocht dan niet-geadopteerde personen. Zo zijn bij geadopteerde personen bijvoorbeeld uitsplitsingen gemaakt naar geboorteland (zie hoofdstuk 6). Dit is de reden dat voor dit onderzoek meer geadopteerde personen zijn benaderd dan niet-geadopteerde personen.¹⁴⁾

Privacy

De resultaten die in dit rapport weergegeven zijn, zijn gebaseerd op vragenlijsten die personen ingevuld hebben. De privacy van deze personen heeft in het hele onderzoeksproces te allen tijde centraal gestaan. Zo zijn alle herleidbare persoonsgegevens (denk aan namen en adressen) direct ontkoppeld,¹⁵⁾ nadat de vragenlijst ingestuurd is door de respondenten. Ook zijn andere persoonsgegevens (zoals e-mailadressen) die in de open antwoorden gegeven zijn, verwijderd voordat het bestand voor analyses opgeleverd is aan de onderzoekers.¹⁶⁾ Verder publiceert het CBS nooit informatie waarin individuele personen die meegewerkt hebben aan het onderzoek herkenbaar of herleidbaar zijn. Ook levert het CBS nooit herkenbare persoonsgegevens aan derden. De Commissie heeft deze data dus ook niet ontvangen. Meer informatie over privacy en bescherming van gegevens.

1.3 Leeswijzer

2.1 Woonsituatie tijdens de jeugd

2.2 De band met de (adoptie)ouders tijdens de jeugd

2.3 Beleving jeugd in het algemeen

2.4 Schooltijd

Het laatste onderdeel van het hoofdstuk jeugd gaat in op de ervaring van de schooltijd. In het onderzoek zijn meerdere stellingen voorgelegd aan de respondenten over de ervaringen tijdens hun schooltijd. Er is ingegaan op de relaties van personen met docenten en leeftijdsgenoten, pestgedrag, prestaties op school en probleemgedrag tijdens de jeugd/op school.

Uit figuur 2.4.1 komt naar voren dat bijna 84% van de geadopteerde volwassenen aangeeft het goed met leraren te kunnen vinden tijdens zijn/haar schooltijd. Voor niet-geadopteerden is dit bijna 90%.

3.1 Huidige band met ouders

Relatie met de adoptievader

Samenvattend, is de relatie tussen geadopteerde volwassenen en hun adoptievader vaak goed. De meeste geadopteerde volwassenen geven aan een (hele) hechte band te hebben met de adoptievader, niet vaak conflicten te hebben met de adoptievader en hem te beschouwen als hun vader. De relatie met de vader blijkt bij geadopteerde volwassenen gemiddeld genomen iets minder goed te zijn dan bij niet-geadopteerde volwassenen.

Relatie met de adoptiemoeder

3.2 Huidige gezinssamenstelling

3.3 Gezondheid en welzijn²³⁾

3.4 Zorggebruik psychisch welzijn

3.5 Psychisch welzijn

3.6 Special need adoptie

4.1 Houdingen ten aanzien van adoptie algemeen

Om algemene gevoelens ten aanzien van interlandelijke adoptie te onderzoeken hebben geadopteerde en niet-geadopteerde personen de volgende zeven stellingen voorgelegd gekregen: 1) Interlandelijke adoptie is altijd beter dan kinderen in slechte omstandigheden in het geboorteland te laten opgroeien, 2) Een persoon moet altijd zijn of haar achtergrond kunnen achterhalen, 3) Er wordt in de media te negatief geschreven over interlandelijke adoptie, 4) Al met al zou het beter zijn om kinderen in het geboorteland en de eigen cultuur te laten opgroeien, 5) De Nederlandse overheid moet meer hulp bieden bij het achterhalen van de afkomst van geadopteerden, 6) Ik zou zelf nooit een kind adopteren en 7) Interlandelijke adoptie moet altijd mogelijk blijven. Respondenten konden aangeven in hoeverre ze het eens of oneens waren met de stellingen. Hieronder wordt per stelling aangegeven in hoeverre geadopteerde personen het eens of oneens waren met deze stelling en in hoeverre zij hierin verschillen van niet-geadopteerde personen.

De eerste stelling was ‘Interlandelijke adoptie is altijd beter dan kinderen in slechte omstandigheden in het geboorteland te laten opgroeien’. Figuur 4.1.1 laat zien dat 47% van de geadopteerde personen het (helemaal) eens is met deze stelling. Iets meer dan een kwart (28%) geeft aan het niet eens en niet oneens te zijn met de stelling. De minderheid van de geadopteerde personen geeft aan het (helemaal) oneens te zijn met de stelling dat interlandelijke adoptie beter is dan kinderen in slechte omstandigheden in het geboorteland te laten opgroeien (5%). Niet-geadopteerde personen geven vaker aan geen mening te hebben over deze stelling (14% versus 8%). In het algemeen zijn niet-geadopteerde personen het iets vaker (helemaal) eens met deze stelling dan geadopteerde personen (53% versus 47%).

Over de rol van de overheid hebben de respondenten de volgende stelling voorgelegd gekregen ‘De Nederlandse overheid moet meer hulp bieden bij het achterhalen van de afkomst van geadopteerden’. Uit figuur 4.1.5 komt naar voren dat 57% van de geadopteerde volwassenen het (helemaal) eens is met deze stelling, bijna een kwart is neutraal en 9% van de geadopteerde personen is het niet eens met de stelling. Geadopteerde personen zijn het vaker helemaal eens met deze stelling dan niet-geadopteerde personen (respectievelijk 28% en 9%). Niet-geadopteerde personen geven vaker aan niet te weten of ze het eens of oneens zijn met de stelling dan geadopteerde personen (10% versus 22%).

4.2 Houding ten aanzien van biologische relaties

Geadopteerde en niet-geadopteerde personen hebben ook drie stellingen voorgelegd gekregen over biologische relaties. De eerste stelling was ‘Relaties kunnen komen en gaan, maar biologische banden zijn voor altijd’. Respondenten konden aangeven in hoeverre ze het eens of oneens waren met deze stelling. Figuur 4.2.1 laat zien dat geadopteerde volwassenen verdeeld zijn over deze stelling, maar het iets vaker oneens dan eens zijn met deze stelling. Hierin verschillen zij duidelijk van niet-geadopteerde personen waar 67% van de personen aangeeft het (helemaal) eens te zijn met de stelling ten opzichte van 33% van de geadopteerde personen.

4.3 Houdingen ten aanzien van eigen adoptie

Hierboven zijn de houdingen van zowel geadopteerde als niet-geadopteerde personen ten aanzien van adoptie in het algemeen beschreven. Hieronder wordt ingegaan op houdingen van geadopteerde personen ten aanzien van hun eigen adoptie. De eerste stelling die aan geadopteerde volwassenen is voorgelegd is ‘Het is heel jammer dat ik geen (hechte) band heb met mijn biologische moeder/vader’. Figuur 4.3.1 laat zien dat geadopteerde personen verdeeld reageren op deze stelling. Gemiddeld genomen geven zij vaker aan het (helemaal) oneens dan (helemaal) eens te zijn met de stelling het jammer te vinden geen hechte band te hebben met de biologische ouders (41% versus 30%).

4.4 Verbondenheid Nederland en geboorteland

Tot slot is er nog een aantal vragen voorgelegd aan geadopteerde volwassenen over de mate waarin zij zich verbonden voelen met Nederland en hun geboorteland. Vijfentachtig procent van de geadopteerde personen geeft aan zich (heel) sterk verbonden te voelen met Nederland (figuur 4.4.1). Minder dan 5% geeft aan zichzelf (helemaal) niet verbonden te voelen met Nederland. De verbondenheid met Nederland is hiermee groter dan de verbondenheid met het geboorteland (figuur 4.4.2). Achtentwintig procent van de geadopteerde volwassenen geeft aan zich (heel) sterk verbonden te voelen met zijn/haar geboorteland en 42% geeft aan zich een beetje verbonden te voelen met zijn/haar geboorteland. Dertig procent geeft aan zich (helemaal) niet verbonden te voelen met zijn/haar geboorteland.

5.1 Informatie van adoptieouders

5.2 Eigen zoektocht naar informatie

5.3 Onjuiste informatie

5.4 Resultaten zoektocht

6.1 Adoptielanden

6.2 Houding ten aanzien van eigen adoptie per adoptieland

6.3 Ondernemen zoektocht per adoptieland

6.4 Resultaat zoektocht per adoptieland

Ook indien gekeken wordt naar het resultaat van de zoektocht springen personen die uit China geadopteerd zijn eruit. Gemiddeld genomen geeft ongeveer 1 op de 5 geadopteerde volwassenen aan alle informatie gevonden te hebben en ongeveer evenveel personen geven aan nog niets gevonden te hebben (figuur 6.4.1 en 6.4.2). Personen die uit China geadopteerd zijn geven minder vaak aan alle informatie gevonden te hebben die zij zochten (8%) en vaker aan nog niets gevonden te hebben (bijna de helft). Naast China valt ook Bangladesh op indien gekeken wordt naar het resultaat van de zoektocht. In vergelijking met de andere adoptielanden geven personen die uit Bangladesh geadopteerd zijn ook relatief weinig aan dat zij alle informatie gevonden hebben die zij zochten (net als bij China is dit 8%).

6.5 Onjuiste informatie per adoptieland

In het vorige hoofdstuk werd duidelijk dat er regelmatig onjuiste informatie naar boven kwam tijdens de zoektocht. In deze paragraaf wordt weergegeven of er verschillen zijn tussen de adoptielanden wat betreft de mate waarin foute documenten naar boven komen tijdens de zoektocht. In figuur 6.5.1 is te zien dat relatief weinig personen die uit Bangladesh of China zijn geadopteerd (en op zoek zijn geweest) aangeven dat alle informatie die zij gevonden hebben juist is (respectievelijk 3 en 15%). Bij personen die geadopteerd zijn uit Colombia of Brazilië is dit percentage relatief hoog. Meer dan een derde van de personen die uit Colombia zijn geadopteerd geeft aan dat zij tijdens hun zoektocht niet gestuit zijn op onjuiste informatie en voor Brazilië is dit meer dan 40%. Dit is vaker dan bij personen die uit de andere landen geadopteerd zijn.

7.1 Invloed van leeftijd waarop men is geadopteerd

7.2 Welzijn en zoekgedrag

8.1 Samenvatting

Hieronder staan puntsgewijs de belangrijkste kenmerken en resultaten van dit onderzoek weergegeven.

1. Aanleiding en opzet onderzoek

• Het onderzoek is in 2020 uitgevoerd op verzoek van de Commissie onderzoek interlandelijke adoptie in het verleden.
• Doel van het onderzoek is om te kijken in hoeverre het beeld dat naar voren kwam uit gesprekken die de Commissie met geadopteerde personen voerde, bij een grote(re) groep geadopteerden leeft.
• Om een steekproef van geadopteerde volwassenen te kunnen trekken is gewerkt met een afgeleid kader. Er is in Nederland geen register van geadopteerden.
• De steekproef is tot stand gekomen door middel van random selectie (selectie op basis van toeval) en niet door middel van bijvoorbeeld zelfselectie (dat personen zichzelf kunnen aanmelden voor het onderzoek). Dit is belangrijk om tot een representatieve steekproef te komen.
• Het doel was om gegevens van minimaal 3 000 geadopteerde personen te verzamelen. Uiteindelijk hebben bijna 3 500 geadopteerde personen meegewerkt aan het onderzoek.
• Om de antwoorden van geadopteerde volwassenen beter te kunnen kaderen en begrijpen, zijn voor dit onderzoek ook niet-geadopteerde volwassenen bevraagd. Er hebben iets meer dan 400 niet-geadopteerde personen meegewerkt.
• Voor dit onderzoek is deels gebruik gemaakt van een vragenlijst die eerder toegepast is in het onderzoek Ouders en Kinderen in Nederland (OKiN). Hierdoor was reeds informatie beschikbaar over de betrouwbaarheid van de schalen die gebruikt worden in deze vragenlijst. Ook is ervaring opgedaan met het onderzoeken van deze populatie over dit thema.
• Personen hebben de vragenlijst op internet in kunnen vullen.
• Indien verschillen tussen geadopteerde en niet-geadopteerde volwassenen in kaart gebracht zijn, is altijd rekening gehouden met verschillen in achtergrondkenmerken (leeftijd, geslacht, burgerlijke staat, opleiding, inkomen, stedelijkheid en opleiding en sociaaleconomische status van de ouders).

2. Jeugd

• Vierenzeventig procent van de adoptieouders kon financieel (zeer) gemakkelijk rondkomen in vergelijking met 53% van de ouders van niet-geadopteerden.
• Van de adoptieouders is 16% gescheiden of uit elkaar gegaan in vergelijking met 21% van de ouders van niet-geadopteerden.
• De meerderheid van de geadopteerde personen is alleen geadopteerd geweest (82%) en niet samen met andere kinderen.
• Ruim de helft van de geadopteerde personen (51%) heeft een goede band met de adoptievader tijdens hun jeugd. In 22% van de gevallen is regelmatig tot vaak sprake van spanningen en/of conflicten. Voor niet-geadopteerden zijn deze cijfers respectievelijk 55% en 16%.
• Hetzelfde beeld is zichtbaar voor de moeder. Van de geadopteerde personen geeft 61% aan een (hele) hechte band met de adoptiemoeder te hebben gehad en 30% geeft aan spanningen en/of conflicten te hebben gehad met zijn/haar adoptiemoeder. Voor niet-geadopteerden zijn deze cijfers respectievelijk 80% en 11%.
• Negenenzestig procent van de geadopteerde personen kijkt over het algemeen met plezier terug op hun jeugd. Voor niet-geadopteerde personen betreft dit 79%.
• Geadopteerde volwassenen hebben ten opzichte van niet-geadopteerde volwassenen vaker de volgende gedachte weleens gehad: ‘was ik maar in een andere familie opgegroeid’ (20% versus 8%).
• Geadopteerde personen geven iets vaker aan dan niet-geadopteerde personen gepest te zijn als kind (34% versus 33%). Van de geadopteerde personen geeft 19% aan andere kinderen te hebben gepest in vergelijking met 12% van de niet-geadopteerden.
• Geadopteerde personen gaven vaker dan niet-geadopteerde personen aan probleemgedrag te hebben vertoond tijdens de schoolperiode: spijbelen (21% versus 15%), weglopen van huis (15% versus 3%), schorsingen op school (11 versus 7%) en in aanraking gekomen met de politie en/of justitie (14% versus 8%).
• Vijf procent van de geadopteerde personen heeft een klas overgeslagen tijdens zijn/haar schooltijd en 46% is weleens blijven zitten. Voor niet-geadopteerden zijn deze cijfers respectievelijk 3% en 38%.

3. Volwassenheid

• Ook in het volwassen leven hebben geadopteerde personen een hechte band met de vader. Meer dan de helft (58%) van de geadopteerde volwassenen geeft aan een (hele) hechte band te hebben met de adoptievader. Bijna 6% ervaart regelmatig tot vaak spanningen en/of conflicten met de vader. Voor niet-geadopteerden zijn deze cijfers respectievelijk 62% en bijna 6%. Bijna 85% van de geadopteerde personen geeft aan zijn/haar adoptievader te beschouwen als zijn/haar vader en 80% geeft aan dat de vader zich ook gedraagt als een echte vader.
• Bijna 67% van de geadopteerde personen beschrijft een (hele) hechte band met de moeder. Voor de niet-geadopteerden is dit bijna 81%. Bijna 1 op de 10 geadopteerde personen geeft aan dat er weleens spanningen en/of conflicten zijn met zijn/haar moeder. Voor niet-geadopteerde volwassenen is dit bijna 3%. Bijna 87% van de geadopteerde personen geeft aan zijn/haar adoptiemoeder te beschouwen als zijn/haar moeder en 85% geeft aan dat de moeder zich ook gedraagt als een echte moeder.
• Indien geadopteerde personen een relatie hebben is deze in het algemeen goed. Geadopteerde personen hebben iets minder vaak een vaste partner dan niet-geadopteerde personen (61% versus 69%). Verder geven geadopteerde personen in vergelijking met niet-geadopteerde personen minder vaak aan een hechte relatie te hebben met hun partner (89% versus 95%), vaker spanningen en/of conflicten te hebben met hun partner (13% versus 7%) en iets minder vertrouwen in de toekomst van de relatie te hebben (4% versus 2% heeft hierin geen tot niet zo veel vertrouwen).
• Geadopteerde personen hebben minder vaak zelf biologische kinderen in vergelijking met niet-geadopteerde personen (42% versus 51%).
• Bijna 81% van de geadopteerde personen ervaart zijn/haar algemene gezondheid als (zeer) goed. Dit ligt vier procentpunt lager dan voor niet-geadopteerde personen.
• Het welzijn onder geadopteerde personen is in het algemeen hoog. Wel zijn zij minder tevreden met het leven in het algemeen in vergelijking met niet-geadopteerde volwassenen (gemiddeld 3.91 versus 4,02 op een vijfpuntsschaal).
• Verder geeft 64% van de geadopteerde personen aan psychologische hulp te hebben ontvangen ten opzichte van 48% van de niet-geadopteerde personen.
• Gemiddeld genomen hebben geadopteerde personen niet hele sterke gevoelens van eenzaamheid of neerslachtigheid. Op een vijfpuntsschaal blijkt dat geadopteerde personen gemiddeld meer sombere gevoelens van eenzaamheid (1,48 versus 1,35) en neerslachtigheid (2,50 versus 2,38) ervaren dan niet-geadopteerde personen.

4. Houding tegenover adoptie

• Bijna de helft van de geadopteerde personen geeft aan het (helemaal) eens te zijn met de stelling dat interlandelijke adoptie altijd beter is dan kinderen in slechte omstandigheden in het geboorteland te laten opgroeien en dit geldt voor iets meer dan helft van de niet-geadopteerden (47% versus 53%). Zevenenvijftig procent van de geadopteerden vindt dat de Nederlandse overheid meer hulp moet bieden bij het achterhalen van de afkomst en dit geldt voor 40% van de niet-geadopteerden.
• Zowel 82% van de geadopteerde als niet-geadopteerde personen vinden dat een persoon altijd zijn/ haar achtergrond moet kunnen achterhalen en 69% geeft aan dat interlandelijke adoptie altijd mogelijk moet blijven.
• Geadopteerde personen geven vaker dan niet-geadopteerde personen aan dat er in de media te negatief geschreven wordt over interlandelijke adoptie (30% versus 13%) en dat zij zelf nooit een kind zouden adopteren (26% versus 24%).
• Verder geeft 27% van de geadopteerde volwassenen aan dat de band die een kind met zijn/haar biologische ouder heeft niemand kan vervangen. Voor niet-geadopteerde volwassenen is dit percentage 57%.
• Van de geadopteerde volwassenen geeft 45% aan dat het voor een kind niet uitmaakt of hij/zij door een adoptieouder of door een biologische ouder wordt opgevoed. Ruim 27% van de niet-geadopteerde volwassenen is het hier (helemaal) mee eens.
• Geadopteerde personen kijken in het algemeen positief naar hun eigen adoptie. Zo geeft de meerderheid (84%) aan dat adoptie hen meer kansen heeft gegeven en geeft de meerderheid (70%) aan blij te zijn men geadopteerd is.
• Ruim 31% geeft aan met gemengde gevoelens terug te kijken op zijn/haar adoptie en bijna 25% heeft soms het gevoel in de steek te zijn gelaten door zijn/haar biologische moeder/vader. Ruim 40% van de geadopteerde personen geeft aan dat het feit dat hij/zij uit een ander land komt een belangrijke rol in zijn/haar leven speelt.
• Geadopteerde personen blijken zich sterker verbonden te voelen met Nederland (85%) dan met het geboorteland (28%). Zestig procent is wel geïnteresseerd in de taal en cultuur van het geboorteland.

5. Op zoek naar de roots

• Bijna 9 op de 10 geadopteerde volwassenen geeft aan dat de ouders open zijn geweest over de adoptie.
• De meeste geadopteerde volwassenen (70%) geven aan dat de ouders uit zichzelf informatie over de adoptie gedeeld hebben en nog eens bijna 20% geeft aan dat de ouders dergelijke informatie gedeeld hebben op het moment dat zij erom vroegen.
• Top drie van meest ontvangen documenten zijn de naam van het kindertehuis of het ziekenhuis waar men geboren is (69%), het paspoort van het geboorteland (67%) en de geboorteakte (59%).
• Geadopteerde personen ontvangen minder vaak het adres (16%) en/of een foto van de biologische ouder(s) (23%).
• De helft van de geadopteerden is zelf op zoek gegaan naar meer informatie over hun adoptie en achtergrond. Van de personen die dit niet gedaan hebben, geeft 35% aan (misschien of zeker) wel op zoek te gaan in de toekomst.
• De meeste voorkomende redenen waarom mensen zelf op zoek zijn gegaan zijn als volgt: meer willen weten over waar men vandaan komt (82%), over de biologische familie (69%), of men op familie lijkt qua uiterlijk en karakter (61%) en of men broers of zussen heeft (56%).
• Ongeveer een vijfde van de personen die op zoek zijn geweest geeft aan dat zij alle informatie hebben gevonden die zij zochten. Net zo veel mensen geven echter aan dat zij (nog) niets gevonden hebben en een bijna even grote groep dat zij de zoektocht moesten staken omdat ze niet verder kwamen met de zoektocht.
• Van de geadopteerde volwassenen die aangaven niet zelf op zoek te zijn gegaan, geeft 73% aan dit niet te doen omdat hij/zij hier geen behoefte aan heeft.
• Geadopteerde personen hebben de meeste hulp bij hun zoektocht ontvangen van hun adoptieouders (61%). Deze hulp vindt men heel nuttig en over het algemeen nuttiger dan de hulp van verschillende organisaties.
• Bij 2/3^e van de geadopteerde personen die op zoek is gegaan naar informatie over hun achtergrond blijkt dat er informatie niet juist is zoals de geboorteakte of de naam van de biologische moeder/vader. Ruim 72% van de geadopteerden waar informatie over hun achtergrond niet juist bleek te zijn, geeft aan dat de adoptieouders niet hebben geweten dat bepaalde documenten niet juist zijn.

6. Zoektocht per adoptieland

• Ruim een kwart van de geadopteerde personen uit China geeft aan niet zelf op zoek te zijn gegaan naar meer informatie over hun adoptie en achtergrond. Voor de overige onderzochte landen ligt dit percentage tussen de 48% en 56%. • Van de geadopteerde personen uit Bangladesh en China die wel op zoek zijn gegaan naar meer informatie geeft 8% aan alle informatie te hebben gevonden die zij zochten. Voor de overige onderzochte landen lagen deze percentages tussen de 15% en 23%. • Gemiddeld genomen over de onderzochte landen geeft 5% van de geadopteerde personen aan tijdens hun zoektocht te zijn tegengewerkt door instellingen in Nederland. Geadopteerde personen uit India of Bangladesh geven vaker aan te zijn tegengewerkt door instellingen in Nederland (respectievelijk 10% en 20%).
• Van de personen die uit Bangladesh, Zuid-Korea of India geadopteerd zijn, geeft respectievelijk 10%, 11% en 20% aan tegengewerkt te zijn door instellingen uit het geboorteland. Voor de overige onderzochte landen lagen deze percentages tussen de 2% en 4%.
• Van de geadopteerde personen uit Brazilië of Colombia geeft respectievelijk 44% en 34% aan dat alle informatie die zij gevonden hebben tijdens hun zoektocht juist is. Personen die geadopteerd zijn uit Bangladesh geven het minst vaak aan dat alle informatie die zij hebben gevonden klopt (3%).

7. Adoptie en de zoektocht: een meer gedetailleerd beeld

• Bijna 53% van de geadopteerde personen is in het eerste levensjaar geadopteerd.
• In vergelijking met personen die na het eerste levensjaar zijn geadopteerd, geven personen die tijdens hun eerste levensjaar geadopteerd zijn vaker aan een gelukkige jeugd te hebben gehad (69% versus 56%), vaker aan gelukkig te zijn in hun volwassen leven (81% versus 76%), minder vaak aan psychologische hulp te hebben gehad (63% versus 66%) en vaker aan positief te zijn over hun adoptie (73% versus 66%).
• Geadopteerde personen die aangeven gelukkig te zijn, zijn ook vaker positief over hun adoptie (82% versus 48%) en gaan minder vaak op zoek naar meer informatie over hun adoptie en achtergrond (47% versus 60%).
• Geadopteerde personen die aangeven gelukkig te zijn geven minder vaak aan gestuit te zijn op foute of onvolledige informatie tijdens hun zoektocht dan personen die aangeven minder gelukkig te zijn (28% versus 44%).Ook zijn geadopteerde personen die onjuiste informatie tegengekomen zijn tijdens hun zoektocht minder positief over hun adoptie dan personen die geen onjuiste informatie tegengekomen zijn tijdens deze zoektocht (46% versus 69%).

8.2 Conclusie

Gaag, M. van der & Duiven, R. (2013). Landelijk onderzoek Pesten 2012. Primair onderwijs. Zwolle: School & Innovatie Groep.

Hoksbergen, R. (2006). Vijftig jaar adoptie in Nederland. Een historisch-statistische beschouwing. Utrecht: Universiteit Utrecht.

Kalmijn, M., Ivanova, K., Gaalen, R.I.A. van, Leeuw, S.G. de, Houdt, K. van, Spijker, F. van & Hornstra, M. (2018). A Multi-Actor Study of Adult Children and their Parents in Complex Families: Design and Content of the OKiN Survey. European Sociological Review, 34(4), 452-470.

Meulen, G., ter (2019). Adoption in the Netherlands. Preparation and post-care of adoptees, biological parents, adoption applicants and adoptive families in the Dutch adoption practice. Deutsches Jugendinstitut e.V.

Meulen, G. ter, Smeets, D. & Juffer, F. (2019). The relation between adult adoptees’ feelings about relinquishment, adoption and satisfaction with life. Adoption & Fostering, 43(2), 192-209.

Regt, S.J.S. de & Wingen, M. (2021). Interlandelijke Adoptie in Nederland - Onderzoeksdocumentatie. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Onderzoeksdocumentatie Interlandelijke adoptie in Nederland

Rapport Commissie onderzoek interlandelijke adoptie

B.1 Verdeling controlevariabelen

B.2 Betrouwbaarheid schalen

In Tabel B.2.1 staat de Cronbachs α van de schalen die gebruikt zijn in dit rapport weergegeven. De Cronbachs α zegt iets over de betrouwbaarheid van de schaal. Hoe dichter de α bij 1, hoe betrouwbaarder de schaal is. Een vaak gehanteerd minimum voor de α is 0,7. Indien de waarde hoger is dan 0,7 kan de schaal als betrouwbaar worden aangemerkt.

B.3 Medewerkers