Hoe belangrijk zijn de eerste 1000 dagen van een kind?
Goede basis bieden voor kinderen
Succes en welzijn in het leven zouden niet afhankelijk moeten zijn van de plaats waar iemands wieg heeft gestaan, maar er zijn aanwijzingen dat het wel zo is. Hoogleraar Vroege ontwikkeling en gezondheid aan de Universiteit van Amsterdam dr. Tessa Roseboom (werkzaam in het Amsterdam UMC) heeft de effecten hiervan onderzocht. Zij is ook betrokken bij het actieprogramma ‘Kansrijke start’ van het ministerie van VWS. ‘Los van de geboorteplaats is het van buitengewoon belang dat er voldoende geld, tijd en aandacht wordt geïnvesteerd in het allerprilste begin van een mensenleven. In mijn onderzoek wijs ik erop hoe belangrijk het is dat kinderen zo vroeg mogelijk een goede basis wordt geboden om gezond op te groeien en zich optimaal te ontwikkelen.’Raakvlakken
De publicatie van een CBS-artikel in ‘Statistische trends’ in 2023 biedt inzicht in de risicofactoren die een kansrijke start belemmeren. Het artikel is geschreven door Ilona Veer (CBS) in samenwerking met Roseboom en prof. dr. Ruben van Gaalen, CBS-hoogleraar Registeranalyses van levensloopdynamiek. Over de samenwerking zegt Van Gaalen: ‘Levensloopdynamiek en sociale ongelijkheid, dat zijn thema’s waar het CBS al lang onderzoek naar doet. Het is ook precies het terrein waarop Roseboom gespecialiseerd is, de vroegontwikkeling van mensen. Onze onderzoeken hebben dus raakvlakken.’ Van Gaalen vroeg Roseboom of ze samen zouden kunnen werken op dit gebied. ‘Eén van de dingen die wij wilden met het onderzoek was toetsen of het met de beschikbare indicatoren lukt om groepen mensen te identificeren die vaker te maken krijgen met een minder kansrijke start. Dat is methodisch nog best een lastige vraag. De data om te weten welke factoren nou precies kwetsbaar maken en wat de belangrijke indicatoren zijn waarmee je dat zou moeten meten, die zijn nog niet helemaal duidelijk.’Bijzondere datastromen
Van Gaalen vindt de samenwerking met Amsterdam UMC belangrijk omdat hij als onderzoeker ook geïnteresseerd is in de data van de Centra voor Jeugd en Gezin. Daar wordt gemonitord hoe kinderen zich ontwikkelen. Die data worden helaas nog niet op een centrale plaats verzameld. ‘Het is nuttig om te investeren in het bijeenbrengen en toegankelijk maken van die bijzondere datastroom, met gegevens rondom geboorte, zwangerschap, vaccinaties, spraakontwikkeling, etc. Die gegevens zou ik graag naar het CBS brengen om daar mooie statistieken van te maken.’
Het belang van hulpbronnen
Voor het CBS-artikel in ‘Statistische trends’ zijn de kinderen gevolgd die in 2006 zijn geboren. Het onderzoek moest aantonen onder welke groepen kinderen vijf gedefinieerde risicofactoren cumuleren: onderwijsniveau, arbeidsdeelname, welvaart (combinatie van inkomen en vermogen), gezinsstabiliteit (opgevoed door één of twee ouders) en mentale gezondheid (gebruik antidepressiva). Ontbreken één of meer hulpbronnen, dan kan dat nadelig zijn voor de ontwikkeling van het kind. Uit het onderzoek kwam naar voren dat kinderen uit bijstandsgezinnen verreweg de grootste kans hadden op een gebrekkige start.Hongerwinterbaby’s
Roseboom is wereldberoemd geworden met haar Hongerwinter Onderzoek. Daarin is ze nagegaan hoe de kinderen die zijn verwekt en geboren in de hongerwinter (1944/45) zich hebben ontwikkeld. Zij schreef daarover 2 boeken, waaronder ‘De eerste duizend dagen’ (2018). Dat zijn de dagen dat de mens zich ontwikkelt van een enkele cel tot een compleet mens en waarin de organen en de hersenen worden gevormd. Als in die fase iets misgaat, heeft dat gevolgen voor de rest van het leven. Voor het Hongerwinter Onderzoek heeft Roseboom duizenden geboortedossiers bestudeerd van kinderen die in het Amsterdamse Wilhelmina Gasthuis zijn geboren. ‘Die dossiers bevatten een schat aan gegevens, die ik heb verzameld en verwerkt. En al die mensen zijn later opgespoord en nog enkele malen medisch onderzocht.’ Roseboom kon aantonen dat de kinderen van de moeders die honger hadden geleden als volwassenen meer risico hadden op diabetes, hart- en vaatziekten en depressieve klachten. Hongerwinterkinderen bleken het ook minder goed te doen op de arbeidsmarkt. Door het voedseltekort hadden deze moeders minder bouwstenen die gebruikt konden worden om de hersenen en de organen van het kind te bouwen.Kansen
Gelukkig groeien de meeste kinderen gezond, veilig en gelukkig op, ook in de gezinnen waar de budgetten klein zijn. Maar verschillen zijn er wel degelijk, afhankelijk van waar kinderen zijn geboren. Roseboom: ‘De kans om je geboorte te overleven verschilt bijvoorbeeld met een factor twee tussen kinderen die zijn geboren in het centrum van Amsterdam en kinderen uit Amsterdam-Zuidoost. Het feit dat je lot in de geboorteloterij toevallig bepaalt waar je wieg staat en jouw kansen beïnvloedt, daar moeten we wat aan doen. We investeren nu veel te weinig in kinderen om hen de kansen te geven zich optimaal te ontwikkelen. We investeren heel veel geld, tijd en aandacht aan het oplossen van problemen, die het gevolg zijn van een valse start die we hadden kunnen voorkomen.’Kennis beter kwantificeren
Volgens Roseboom helpt het onderzoek met het CBS om de kennis die er al is beter te kwantificeren. ‘Het is niet verrassend dat in bijstandsgezinnen de problemen groter zijn omdat die gezinnen wat vaker bepaalde hulpbronnen missen. En hoe meer hulpbronnen ze missen, hoe lastiger het wordt om kinderen een goede start te geven. Het onderzoek met het CBS helpt ons vooral om zaken beter te kunnen kwantificeren. Belangrijk is nu het vervolgonderzoek.’ Er zijn inmiddels analyses gepubliceerd over de verschillen wat betreft schoolresultaten op 12-jarige leeftijd, tussen kinderen die hun gehele kindertijd deel uitmaakten van een bijstandsgezin en kinderen die daar minder lang deel van uitmaakten. Van Gaalen: ‘De uitkomsten van deze onderzoeken kunnen bijdragen aan een betere cijfermatige onderbouwing van beleid. Dit alles om te voorkomen dat bepaalde groepen ontwikkelingsachterstanden oplopen.’Relevante links
- Statistische trends - Vooral kinderen uit bijstandsgezinnen geen kansrijke start
- Publicatie - Kansrijk van Start in Heerlen, 2020
- Artikel - Welke factoren beïnvloeden het krijgen van het eerste kind?
- Privacyregels CBS - Privacy