Coronacrisis stuwt schuld Rijksoverheid naar 379 miljard euro

© Hollandse Hoogte / Nederlandse Freelancers
De Rijksoverheid gaf in 2020 43 miljard euro meer uit dan dat er binnen kwam. Mede hierdoor nam de schuld van het Rijk in 2020 toe tot 379 miljard euro, 42 miljard euro meer dan aan het begin van het jaar. De laatste keer dat de schuld zo snel toenam was in 2008, ten tijde van de financiële crisis. Dit meldt het CBS op basis van de maandelijkse kascijfers van het Rijk. Op basis van deze cijfers kan nog geen uitspraak worden gedaan over het EMU-saldo of de schuldquote over 2020.

De coronacrisis en bijbehorende steunmaatregelen drukten vanaf maart 2020 een stevig stempel op de financiën van de Rijksoverheid. De kasuitgaven lagen in 2020 ruim 39 miljard euro hoger dan in 2019, waarvan minimaal 24 miljard euro direct is toe te schrijven aan corona gerelateerde maatregelen. Zo droeg het Rijk in het kader van de NOW (Tijdelijke Noodmaatregel voor Overbrugging Werkgelegenheid) 13 miljard euro bij aan het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen), de uitvoerder van deze regeling. De NOW is hiermee verreweg de grootste extra kostenpost en goed voor meer dan de helft van de totale noodsteun. De NOW compenseert ondernemers voor een groot deel van de loonkosten bij een omzetdaling. Ook de Tozo (Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers) droeg met ruim 3 miljard euro flink bij aan de stijgende uitgaven. Een bonus voor zorgmedewerkers kostte het Rijk in 2020 ruim 2 miljard euro. Het zwaartepunt van de steunmaatregelen lag in het tweede kwartaal, waarna deze in de zomer afnamen. In de laatste maanden van 2020 liepen de uitgaven weer op.

Kassaldo Rijksoverheid, cumulatief
Maand2018 (mld euro)2019 (mld euro)2020 (mld euro)
januari10,511,414,9
februari16,920,921,9
maart13,717,418,2
april22,726,513,5
mei14,319,5-4,5
juni11,4-0,7-15,8
juli9,210,4-30,9
augustus3,56,6-32,7
september5,44,9-33,6
oktober13,414,0-27,6
november8,08,9-36,7
december6,46,0-42,6

Tegenover de stijgende kasuitgaven stonden dalende kasinkomsten. Door lagere belastinginkomsten, verreweg de belangrijkste inkomstenbron van het Rijk, namen de kasinkomsten in vergelijking met 2019 met 9 miljard euro af. Gerekend vanaf het begin van de coronacrisis begin maart, bedroeg de daling 12 miljard euro. De belastinginkomsten namen vooral in de periode april tot en met juli flink af. Dit kwam met name doordat bedrijven bepaalde belastingen uitgesteld mogen betalen in verband met de coronacrisis. In combinatie met afgenomen bedrijvigheid in sommige sectoren, zoals bijvoorbeeld de horeca, leidde dit tot een minder gevulde schatkist. 

Vanaf augustus kennen de belastinginkomsten echter weer een licht stijgende trend, mede doordat sommige bedrijven naast de reguliere betalingen ook de uitgestelde belastingen over de voorgaande maanden hebben betaald. Over heel 2020 had de vennootschapsbelasting met een daling van bijna 5 miljard euro het grootste aandeel in de lagere kasinkomsten. Hier speelt mee dat naast de uitstelregeling bedrijven ook de mogelijkheid werd geboden om de voorlopige aanslag over 2020 te verlagen. 

Schuld Rijksoverheid met 42 miljard euro toegenomen

De extra uitgaven en dalende inkomsten zorgden voor een toename van de schuld van de Rijksoverheid. Waar de schuld de afgelopen jaren gestaag afnam, liep deze in 2020 met 42 miljard euro op tot 379 miljard euro. Gerekend van het begin van de coronacrisis eind februari nam de schuld zelfs met 55 miljard euro toe. De schuld van het Rijk lag eind 2020 nog wel onder de piek van begin 2015, toen deze rond de 400 miljard euro bedroeg. 

Net als tijdens de financiële crisis van 2008 financierde het Rijk de extra uitgaven voor een groot deel met kortlopende schulden. Dit zijn schulden met een initiële looptijd korter dan één jaar. Deze namen in de periode maart tot en met juli met 43 miljard euro toe. Sindsdien financiert het Rijk zijn tekorten weer voornamelijk met langlopende schulden.

Schuld Rijksoverheid
JaarMaandLanglopende schuld (mld euro)Kortlopende schuld (mld euro)
2008januari18832
2008februari19535
2008maart19533
2008april19831
2008mei19832
2008juni20033
2008juli19138
2008augustus19137
2008september19345
2008oktober19397
2008november20095
2008december21394
2009januari229105
2009februari23799
2009maart24081
2009april23289
2009mei23679
2009juni23973
2009juli23382
2009augustus23380
2009september23577
2009oktober23875
2009november24169
2009december24165
2010januari23470
2010februari24463
2010maart24861
2010april25356
2010mei26356
2010juni26853
2010juli26062
2010augustus25663
2010september25866
2010oktober26157
2010november26457
2010december26561
2011januari25769
2011februari25866
2011maart26762
2011april27253
2011mei27555
2011juni28454
2011juli27464
2011augustus27565
2011september28064
2011oktober28457
2011november28959
2011december28958
2012januari28068
2012februari29357
2012maart30151
2012april30846
2012mei31547
2012juni31945
2012juli31549
2012augustus31548
2012september32148
2012oktober32049
2012november32350
2012december32354
2013januari31658
2013februari31954
2013maart32952
2013april33344
2013mei33844
2013juni34745
2013juli33550
2013augustus33552
2013september34052
2013oktober34144
2013november34444
2013december34342
2014januari33253
2014februari33450
2014maart34142
2014april34537
2014mei34840
2014juni35244
2014juli34248
2014augustus34049
2014september34650
2014oktober34843
2014november35145
2014december35145
2015januari34547
2015februari34746
2015maart35648
2015april34648
2015mei35043
2015juni35540
2015juli34739
2015augustus34643
2015september34550
2015oktober34741
2015november35139
2015december35137
2016januari34936
2016februari34638
2016maart35038
2016april33936
2016mei34241
2016juni34639
2016juli33538
2016augustus33541
2016september34138
2016oktober34336
2016november34435
2016december34439
2017januari33635
2017februari33832
2017maart33932
2017april33133
2017mei33336
2017juni33536
2017juli32436
2017augustus32437
2017september32636
2017oktober32928
2017november33130
2017december33133
2018januari32034
2018februari32029
2018maart32531
2018april31530
2018mei31632
2018juni31934
2018juli30936
2018augustus30936
2018september31238
2018oktober31527
2018november31626
2018december31634
2019januari30337
2019februari30828
2019maart30834
2019april30927
2019mei31527
2019juni31533
2019juli30333
2019augustus30330
2019september30535
2019oktober30627
2019november30726
2019december30730
2020januari29433
2020februari29529
2020maart30144
2020april30462
2020mei31261
2020juni31768
2020juli30672
2020augustus30672
2020september31571
2020oktober31766
2020november31862
2020december31860

De steunmaatregelen van de overheid in het kader van de coronacrisis hebben grote gevolgen voor de overheidsfinanciën. Het CBS publiceert daarom sinds juni 2020 ook maandcijfers van de inkomsten, uitgaven en het saldo op kasbasis van de Rijksoverheid. Daarnaast publiceert het CBS ook een maandcijfer van de schuld van het Rijk. Deze nieuwe cijfers wijken af van het reguliere overheidssaldo en schuldcijfers op kwartaalbasis, maar zijn eerder beschikbaar en geven een actueler beeld van de overheidsfinanciën. De maandcijfers over de inkomsten en uitgaven zijn op kasbasis geregistreerd. Dit betekent dat het moment van betalen het criterium voor de boeking is. De gebruikelijke kwartaal- en jaarcijfers zijn daarentegen op transactiebasis registreert. Dit betekent dat uitgaven en inkomsten worden geregistreerd op het moment waarop economische waarde wordt gecreëerd of wanneer er een recht dan wel verplichting ontstaat. Tevens betreffen de maandcijfers uitsluitend de Rijksoverheid. Socialezekerheidsfonden en lokale overheden, zoals gemeenten en provincies, worden dus bij de maandcijfers buiten beschouwing gelaten. Hoewel de maandcijfers een indicatie geven van de overheidsfinanciën, schetsen zij niet het volledige beeld. Het is op basis van deze cijfers dan ook niet mogelijk om te bepalen of de overheidsschuld voldoet aan de Europese schuldnorm van 60 procent van het bbp. Het CBS publiceert 26 maart de eerste raming van de overheidsschuld in 2020.