1. Inleiding

Op een paar uitzonderingen na (Rijksoverheid, z.d.), moet iedereen die in Nederland woont of werkt een basisverzekering voor zorg (zorgverzekering) afsluiten. Dit is geregeld in de Zorgverzekeringswet (Zvw). De basisverzekering dekt de zorg zoals die is vastgelegd in het basispakket, zoals zorg van bijvoorbeeld huisarts, ziekenhuis, psychiater of apotheek. Niet alle zorgkosten worden vergoed. Welke zorg er precies wordt vergoed bepaalt de overheid. Dit kan van jaar op jaar variëren. Zorgverzekeraars houden per verzekerde bij hoeveel er precies wordt vergoed voor de verschillende zorgvormen uit dit basispakket. Deze gegevens worden later gebruikt voor de risicoverevening, waarbij zorgverzekeraars onderling worden gecompenseerd voor het hebben van naar verhouding meer of minder verzekerden die veel zorg nodig hebben (Zorginstituut Nederland, z.d. a).

Er zijn grote verschillen in het zorggebruik en dus ook in de gemaakte zorgkosten tussen verschillende groepen in de bevolking. Ook binnen groepen met gelijke kenmerken is er veel variatie. Onderzoek naar deze verschillen kan helpen bij het begrijpen van de specifieke behoeften en uitdagingen van verschillende bevolkingsgroepen in de gezondheidszorg. De vraag die in dit artikel aan bod komt is daarom: Hoe hangen zorgkosten en zorggebruik samen met verschillende persoonskenmerken?

Het CBS publiceert jaarlijks tabellen op StatLine over de binnen de Zvw gedeclareerde zorgkosten per persoon naar een aantal verschillende persoonskenmerken (leeftijd, geslacht, inkomen en herkomst). In deze tabellen wordt gekeken naar het percentage mensen waarvoor zorg van een bepaald type is gedeclareerd en de gemiddelde zorgkosten voor alle personen in de groep. Sinds september 2024 wordt ook een aanvullende tabel gepubliceerd met cijfers over de zorgkosten per gebruiker (de kosten van mensen voor wie daadwerkelijk kosten voor een bepaald type zorg zijn gedeclareerd). In deze nieuwe tabel wordt ook de variatie in kosten binnen groepen in kaart gebracht. Doel van dit artikel is om in aanvulling op de StatLine-tabellen een inkijkje te geven in de verschillen in de door de basisverzekering gedekte zorgkosten tussen bevolkingsgroepen. Daar waar mogelijk worden ook verklaringen voor deze verschillen geboden. Hierbij zijn groepen onderverdeeld op basis van leeftijd, geslacht, stedelijkheidsgraad van de woonomgeving en inkomen. Daarnaast geeft dit artikel inzicht in de belangrijkste bijzonderheden rondom de verschillende zorgvormen die onder de Zvw vallen. Hierdoor kan het dienen als een naslagwerk voor onderzoekers.

In dit artikel worden enkel de zorgkosten beschreven die daadwerkelijk gedeclareerd zijn bij de zorgverzekeraars. Dit is dus inclusief de kosten die bij de verzekerde zelf in rekening zijn gebracht omdat deze onderdeel zijn van het eigen risico. Zorgkosten die onder aanvullende verzekeringen of andere wettelijk kaders dan de Zvw vallen, of die uit eigen zak betaald moeten worden, zijn niet meegenomen.

De bij de zorgverzekeraar gedeclareerde zorgkosten worden berekend in verschillende eenheden zoals:

• het percentage mensen waarvoor zorg van een bepaald type is gedeclareerd (percentage gebruikers);
• de gemiddelde kosten voor alle personen in de groep (gemiddelde kosten per persoon);
• de gemiddelde kosten voor alleen de mensen voor wie daadwerkelijk kosten voor een bepaald type zorg zijn gedeclareerd (gemiddelde kosten per gebruiker);

• het bedrag waarboven nog 5 procent of 1 procent van de zorggebruikers zit, het 95^e en 99^e percentiel (P95 en P99, respectievelijk). Dit wordt op een aantal plaatsen weergegeven om een idee te geven van de variatie in de kosten en hoe hoog de kosten kunnen oplopen;
• de mediane kosten van de gebruikers. De mediane kosten worden soms getoond omdat de extreme kosten een grote invloed kunnen hebben op de gemiddelde kosten van gebruikers. De mediaan is de middelste waarde van de zorgkosten in een specifieke groep. De mediaan wordt veel minder beïnvloed door extreem hoge waarden dan het gemiddelde.

De focus van dit artikel ligt op het beschrijven van verschillen tussen groepen voor de gemiddelde totale zorgkosten. Bij opvallende trends worden ook kosten en gebruik van afzonderlijke zorgvormen vergeleken. Voor een aantal zorgvormen (zoals huisartsenzorg en multidisciplinaire zorg) geldt er (in het laatste geval voor een deel van de personen) een basistarief per ingeschreven patiënt (inschrijftarief, of een specifieke module). Hierdoor hebben relatief veel mensen kosten voor zorg zonder dat ze daadwerkelijk contact hebben gehad met een zorgverlener. Het percentage personen met kosten zegt dan weinig over het daadwerkelijke gebruik van zorg. Een beschrijving van het percentage mensen met kosten is voor deze specifieke zorgvormen en daardoor ook voor de totale zorgkosten dan ook niet zinvol.