Auteur: Sebastian Alejandro Perez, Robert de Vries

Hoe hebben mbo-gediplomeerden het begin van de coronaperiode ervaren?

Over deze publicatie

Hoe hebben schoolverlaters van het mbo die vlak vóór de coronapandemie hun diploma hebben behaald de periode van de eerste lockdown ervaren? Dit artikel gaat in op de ervaringen met betaald werk van deze schoolverlaters bij aanvang van de coronapandemie in maart 2020. Aan bod komt onder meer het thuiswerken, minder of juist meer uren gaan werken, stress van het werk en verlies van werkzekerheid. Het onderzoek richt zich op mbo-schoolverlaters uit schooljaar 2018/’19 van verschillende opleidingsrichtingen.

1. Inleiding

In het coronajaar 2020 hebben zich ontwikkelingen op de arbeidsmarkt voorgedaan die met geen enkel ander jaar in deze eeuw zijn te vergelijken. Niet eerder nam in de 21e eeuw het aantal mensen met betaald werk zo sterk af als in het tweede kwartaal van 2020 (CBS, 2021a). Deze afname deed zich vooral voor onder jongeren van 15 tot 25 jaar, en was sterker voor onderwijsvolgende jongeren dan voor jongeren die geen onderwijs meer volgen (CBS, 2021b). In het derde en vierde kwartaal van 2020 volgde deels een herstel en nam het aantal mensen met betaald werk weer snel toe. De vraag is hoe het jongeren met werk in deze periode is vergaan die net een diploma hebben behaald, namelijk de schoolverlaters die kort voor corona een opleiding in een bepaalde onderwijsrichting hebben afgerond.

De maatregelen die tijdens de eerste lockdown zijn ingevoerd, zoals verplicht thuiswerken, verbod op het uitoefenen van contactberoepen zoals kappers en een afname van vacatures door sluiting van onder meer sportscholen, horeca en bioscopen, hebben mogelijk invloed gehad op hun werk. Dit artikel bekijkt gediplomeerde mbo-schoolverlaters van verschillende opleidingsrichtingen die kort vóór corona hun opleiding hebben afgerond. Zij worden gevolgd in de periode van de eerste lockdown, die maart 2020 begon. Daarbij komen onderwerpen aan bod die uiteenlopen van (deels) thuiswerken tijdens corona, meer of minder uren werken per week dan voorheen tot ervaren stress en verlies van werkzekerheid.

2. Methodebeschrijving

Om te achterhalen hoe het schoolverlaters van het mbo tijdens de eerste lockdown is vergaan, wordt gebruik gemaakt van gegevens van het Schoolverlatersonderzoek 2020 (zie kader). In dit onderzoek zijn de mbo-gediplomeerden geselecteerd die vóór corona een opleiding hebben afgerond (in het schooljaar 2018/’19), die geen onderwijs meer volgen en die in maart 2020 betaald werk hadden. Deze schoolverlaters zijn in het najaar van 2020 bevraagd naar de overgang van de door hen gevolgde opleiding naar werk. In de 2020-editie van het onderzoek zijn vragen opgenomen over ervaringen met werk tijdens de eerste lockdown die begon in maart 2020. Aan de hand hiervan ontstaat een beeld in hoeverre de invoering van deze maatregelen gevolgen heeft gehad voor de werkervaring van mbo-gediplomeerden. Deze publicatie bekijkt dit voor gediplomeerde mbo-schoolverlaters van verschillende leerwegen en opleidingsrichtingen. Hebben degenen die een mbo-opleiding in de zorg hebben afgerond de coronamaatregelen bijvoorbeeld anders ervaren dan degenen die een mbo-opleiding techniek of economie hebben gedaan? En verschilt dit voor degenen die een beroepsbegeleidende (bbl) of een beroepsopleidende leerweg (bol) hebben gevolgd?

Onderzoekspopulatie

Om deze onderzoeksvragen te beantwoorden is in deze bijdrage een deel van de mbo-gediplomeerden geselecteerd, namelijk die van 17 tot 30 jaar. Dit is gedaan om de vergelijkbaarheid tussen schoolverlaters van de bol en de bbl zo zuiver mogelijk te houden. Studenten van bbl-opleidingen zijn gemiddeld ouder dan die van de bol en daarmee vaak al voor een langere periode werkzaam (CBS, 2019). Bbl-opleidingen worden relatief vaak gevolgd door mensen die al langer een baan hebben. Zij volgen de opleiding om bijvoorbeeld door te groeien in hun huidige baan of om zich te laten omscholen. De bbl-opleiding is voor hen dan een uitkomst omdat de opleiding vooral buiten de schoolbanken wordt gevolgd en ze hun baan niet hoeven te onderbreken.

Er waren ruim 123 duizend mbo-gediplomeerden van 17 tot 30 jaar uit het schooljaar 2018/’19. Bijna de helft van hen is een vervolgopleiding gaan doen. Deze gediplomeerden zijn in de analyses buiten beschouwing gelaten. Van de mbo-gediplomeerden die het onderwijs hebben verlaten, hadden er 56 duizend betaald werk in maart 2020. Het gaat om ruim 39 duizend bol’ers en bijna 17 duizend bbl’ers. Tabel B.1 van de bijlage laat van deze bol’ers en bbl’ers de verdeling zien naar geslacht.

Opbouw van het artikel

De opbouw van het artikel is als volgt. Hoofdstuk 3 gaat in op de veranderingen in het werk van mbo-gediplomeerden tijdens de eerste lockdown die begon in maart 2020. Aan bod komen onderwerpen als het thuiswerken, meer of minder uren werken per week en verlies van werk. Hoofdstuk 4 gaat in op ervaren stress tijdens de lockdown, de algemene werksituatie en werkzekerheid. Tot slot volgt in hoofdstuk 5 een samenvatting en conclusie.

In de figuren en tabellen worden alle cijfers uitgesplitst naar mbo-gediplomeerden van bol en bbl. Daarbij rapporteren de figuren naar vier mbo-sectoren, namelijk economie, techniek, groen en zorg.1)  Naast de sectoren bestaat er ook een uitgebreidere indeling (18-deling) van de gevolgde opleidingsrichting, die binnen het mbo standaard wordt gebruikt. Deze opleidingsrichtingen worden domeinen genoemd. Tabel B.2 van de bijlage laat voor de mbo-domeinen zien bij welke van de vier mbo-sectoren deze worden ingedeeld. In de tabellen B.3 en B.4 in de bijlage zijn de cijfers per sector ook uitgesplitst naar de verschillende domeinen. Waar relevant worden de cijfers voor de mbo-domeinen genoemd in de tekst bij de figuur over dat onderwerp.


1) Daarnaast is er binnen het mbo een kleine groep die een opleiding doet die meerdere sectoren bestrijkt. Deze worden wel meegenomen bij het totaal in de figuren en tabellen, maar vanwege kleine aantallen niet als aparte sector getoond.

3. Veranderingen in het werk tijdens coronamaatregelen

Figuur 3.1 laat zien welk deel van de mbo-gediplomeerden bij aanvang van corona thuisgewerkt heeft. Tabel B.3 vermeldt dit voor de mbo-domeinen. Hieruit komt naar voren dat 16 procent van de bol’ers en 7 procent van de bbl’ers (deels) heeft thuisgewerkt in deze periode. Dit kwam met ruim een kwart het vaakst voor onder bol’ers die een diploma hebben gehaald in de mbo-sector economie. Ook bij de bbl werd door gediplomeerden in de sector economie het vaakst thuisgewerkt, hoewel dit niet zo vaak voorkwam als bij de bol’ers met deze achtergrond. Hieronder vallen opleidingen zoals bedrijfs- en personeelswetenschappen, marketing en public relations en secretariële- en administratieve ondersteuning. Gediplomeerden van de sector groen (land- en tuinbouwopleidingen) en binnen de bbl sector techniek werkten juist relatief weinig thuis. Binnen deze technische sector vallen bijvoorbeeld de opleidingen met betrekking tot de bouw en transport en logistiek.

3.1 Aandeel mbo-gediplomeerden dat sinds corona (deels) thuis werkte, naar onderwijsrichting, 2020
 Mbo-bol (%)Mbo-bbl (%)
Economie25,613,6
Groen4,62,8
Techniek16,43,6
Zorg9,97,3
Totaal167

Thuiswerken niet voor iedereen mogelijk

Veel soorten werk lenen zich niet voor thuiswerken. De mogelijkheden om thuis te werken hangen sterk af van het type werkzaamheden van het beroep. Zo bieden bijvoorbeeld technische beroepen (zoals timmermannen en loodgieters), dienstverlenende beroepen (zoals kappers, schoonmakers en barkeepers) en beroepen in transport en logistiek (zoals chauffeurs, laders, lossers en vakkenvullers) weinig mogelijkheden om thuis te werken (CBS, 2020). Bovendien hangt de mogelijkheid tot thuiswerken sterk samen met het beroepsniveau. Werk op middelbaar beroepsniveau leent zich minder vaak voor thuiswerken dan werk waar een hoger of wetenschappelijk onderwijsniveau voor nodig is.

Minder arbeidsuren tijdens de eerste lockdown

Aan de gediplomeerden is gevraagd of ze sinds corona minder uren per week zijn gaan werken (figuur 3.2) of juist meer uren per week (figuur 3.3). Bijna 1 van de 5 bol’ers gaf aan dat ze sinds corona minder uren zijn gaan werken, bij bbl’ers was dat bijna 1 op de 9. Mbo’ers die gediplomeerd zijn binnen de sector economie zijn zowel bij de bol als de bbl minder uren gaan werken. Onder deze sector valt onder meer het mbo-domein horeca en bakkerij. Bij mbo’ers die in dit domein zijn opgeleid, is zowel bij de bol als de bbl een hoog percentage minder uren gaan werken. Ook opleidingen voor toerisme en recreatie vallen hieronder, waar door de gediplomeerden eveneens relatief vaak minder uren zijn gewerkt.

Hetzelfde geldt voor gediplomeerden van zorgopleidingen in de bol. Het gaat hier niet om gediplomeerden van verpleeg- of verloskundige opleidingen die minder uren zijn gaan werken: slechts 6 procent van hen gaf dit aan. Het betreft hier vooral tandheelkundig opgeleiden (49 procent). Daarnaast behoren ook schoonheids- en kappersopleidingen tot de sector zorg, waarvan een kwart aangaf minder uren te hebben gewerkt. Deze uitkomsten kunnen niet los worden gezien van de overheidsmaatregelen die werden genomen om het nieuwe coronavirus te beteugelen. In maart 2020 kwam er onder meer een verbod op het uitoefenen van contactberoepen, zoals kappers. Sportscholen, horecagelegenheden en scholen gingen dicht en ook musea, bioscopen, theaters en concertzalen werden gesloten. Daarnaast kwam het toerisme tot stilstand. Deze maatregelen hebben eraan bijgedragen dat specifieke beroepen sterker werden getroffen dan andere (CBS, 2021a), wat ook terug is te zien in de resultaten van de mbo’ers die voor deze beroepen zijn opgeleid.

3.2 Aandeel mbo-gediplomeerden dat sinds corona minder uren per week is gaan werken, naar onderwijsrichting, 2020
 Mbo-bol (%)Mbo-bbl (%)
Economie19,921,4
Groen14,33,6
Techniek15,76,7
Zorg229,9
Totaal19,411,5

Meer uren vanwege druk op de zorg

Corona heeft er in sommige branches juist toe bijgedragen dat medewerkers het drukker hebben gekregen. Vanwege corona is onder meer de druk op de verpleegkundige zorg aanzienlijk toegenomen. Dit is ook zichtbaar als wordt gekeken naar de mbo-gediplomeerden die meer uren zijn gaan werken sinds corona. Dit vindt het vaakst plaats bij mbo’ers die hun diploma hebben behaald in een opleiding behorende tot de zorgsector: 24,3 procent van de bol’ers en 27,1 procent van de bbl’ers gaf aan sindsdien meer uren te hebben gewerkt. Hierbij gaat het dan vooral om de gediplomeerden van verpleeg- of verloskundige opleidingen, waarbij om en nabij 40 procent dit aangaf. Daarnaast werd dit ook relatief vaak aangegeven door gediplomeerden met een opleiding gehandicaptenzorg voor volwassenen en bejaarden- en gezinszorg.

3.3 Aandeel mbo-gediplomeerden dat sinds corona meer uren per week is gaan werken, naar onderwijsrichting, 2020
 Mbo-bol (%)Mbo-bbl (%)
Economie109,1
Groen11,36,7
Techniek6,84,5
Zorg24,327,1
Totaal14,513,7

Vaakst ontslag bij gediplomeerden in sector techniek of economie

Een deel van de mbo-gediplomeerden is ontslagen of kreeg geen contractverlenging gedurende de eerste periode van corona. Het ging om 4,1 procent van de bbl’ers. Bol’ers overkwam dit ruim twee keer zo vaak. Opleidingen van de bbl zijn verschillend van aard van bijvoorbeeld opleidingen van de bol: Leerlingen van de bbl hebben veelal een sterke band met het leerbedrijf waar ze de opleiding volgen. De bbl’ers volgen de opleidingen immers voornamelijk bij het leerbedrijf, terwijl bol’ers dit voornamelijk op school doen. Bol’ers die een opleiding in de sector techniek of economie hebben gedaan, werden het vaakst ontslagen of hun contract werd niet verlengd. Meer dan 1 op de 10 van hen overkwam dit. Binnen de sector economie ging het onder meer om degenen met een opleiding in de richting toerisme en recreatie. Ook was dit aandeel groot onder degenen met een opleiding secretariële en administratieve ondersteuning of een muziek- of theateropleiding. Onder bbl’ers met een groene opleiding was het aandeel ontslagenen juist klein. Het gaat hierbij voornamelijk om het mbo-domein voedsel, natuur en leefomgeving, waarbij de voedselvoorziening als cruciaal werd bestempeld tijdens de eerste lockdown. Hetzelfde kleine aandeel geldt voor het mbo-domein zorg en welzijn, waarbij vooral gediplomeerden in de verpleeg- en verloskunde weinig werden ontslagen of geen contractverlenging kregen.

3.4 Aandeel mbo-gediplomeerden die zijn ontslagen of waarvan het contract niet is verlengd, naar onderwijsrichting, 2020
 Mbo-bol (%)Mbo-bbl (%)
Economie10,47,7
Groen7,21,2
Techniek11,33
Zorg4,41,8
Totaal8,44,1

4. Ervaringen in tijden van de coronamaatregelen

Aan de mbo-gediplomeerden zijn specifieke vragen gesteld over stress2)  en werkzekerheid3)  in de beginperiode van corona. Ook is gevraagd naar de algemene werksituatie. De meerderheid van de mbo-gediplomeerden die in maart 2020 aan het werk waren, gaf aan dat zij de algemene werksituatie vóór de coronamaatregelen (veel) beter vonden. Bij bol’ers ging het om 58,5 procent, bij bbl’ers om 56,2 procent. Vooral bbl’ers met een achtergrond in de zorg vonden de werksituatie vóór de coronamaatregelen beter (69,4 procent). Wordt er gekeken naar mbo-domein, dan gaven vooral bol’ers met een achtergrond in toerisme en recreatie aan dat zij de werksituatie vóór de coronamaatregelen als beter ervaarden (70,8 procent), gevolgd door bbl’ers die zijn opgeleid in het domein zorg en welzijn (69,8 procent) of in de uiterlijke verzorging (67,1 procent) en bol’ers die zijn opgeleid in het domein transport, scheepvaart en logistiek (63,4 procent).

Tegelijkertijd was een deel van de mbo-gediplomeerden van mening dat de algemene werksituatie in de periode na de invoering van de coronamaatregelen in maart 2020 juist is verbeterd. Bij de bol’ers ging het om 14,3 procent, bij de bbl’ers om 12,8 procent. Een grotere groep stond neutraal tegenover de eventuele veranderingen in de werksituatie. Bij de bol’ers ging dit om 27,2 procent, bij de bbl’ers om 31,0 procent. Vooral bbl’ers met een technische achtergrond gaven aan dat zij relatief weinig merkten van de veranderingen in hun algemene werksituatie (40,9 procent).

Vaker stress van het werk dan voorheen

De veranderingen die zich als gevolg van corona en de coronamaatregelen voor hebben gedaan op het werk en in de maatschappij hebben mbo-gediplomeerden niet ongemoeid gelaten. Desgevraagd gaf bijna de helft van de werkende bol’ers aan dat zij in vergelijking met de situatie vóór corona vaker stress van het werk ervaren. Bij bbl’ers was dit 41,7 procent. Gemiddeld gaf 11,3 procent van de bol’ers aan minder stress te ervaren in vergelijking met vóór corona, tegenover 11,0 procent van de bbl’ers. Het overige deel (40,7 procent van de bol’ers en 47,4 procent van de bbl’ers) gaf aan even vaak stress van het werk te ervaren, in vergelijking met de situatie vóór corona.

Vooral gediplomeerden met een opleidingsachtergrond in de sector zorg geven vaak aan meer stress van het werk te ervaren dan vóór de invoering van de coronamaatregelen. Binnen deze sector wordt dit bovendien vaker aangegeven door bbl’ers dan door bol’ers. Binnen het domein zorg en welzijn ging het vooral om degenen met een achtergrond in de verpleeg- en verloskunde; gehandicapten-, bejaarden- en gezinszorg en maatschappelijk werk en beroepskeuzewerk. Bij de bol’ers ging het daarnaast om degenen met een achtergrond in de diergeneeskunde en bij de bbl’ers om degenen met een achtergrond in de schoonheids- en haarverzorging (waarvan de laatste dan weer tot het domein uiterlijke verzorging behoort). Ook van de gediplomeerden in het domein toerisme en recreatie geeft meer dan de helft van de bol’ers aan meer stress van het werk te ervaren dan vóór corona (55,4 procent).

4.1 Aandeel mbo-gediplomeerden dat aangeeft vaker dan voor corona stress te ervaren van het werk, naar onderwijsrichting, 2020
 Mbo-bol (%)Mbo-bbl (%)
Economie42,942,7
Groen48,725,9
Techniek38,926,9
Zorg57,663,9
Totaal4841,7

Bijna drie kwart van opgeleiden in muziek en theater ervaart minder werkzekerheid

Bol’ers die zijn opgeleid in de richting economie en techniek gaven het vaakst aan dat zij de werkzekerheid voor corona als beter hebben ervaren dan na de invoering van de maatregelen. Bol’ers hebben deze ervaring over het algemeen iets vaker dan bbl’ers. Het gaat echter nog altijd om minder dan de helft die vindt dat de werkzekerheid vóór de invoering van de coronamaatregelen beter was. Ruim de helft van de gediplomeerden staat hier neutraal tegenover, en iets minder dan een tiende vindt de werkzekerheid ná corona beter.

Vooral gediplomeerden met een achtergrond binnen de domeinen toerisme en recreatie, uiterlijke verzorging en horeca en bakkerij ervaarden dat de werkzekerheid vóór de coronamaatregelen beter was. Bol’ers met een achtergrond in muziek en theater gaven dit het vaakst aan. Van hen gaf 72,8 procent aan dat zij de werkzekerheid beter vonden vóór de invoering van de coronamaatregelen. Maar ook van de degenen met een achtergrond binnen de visserij, toerisme, horeca en schoonheids- en haarverzorging vond de helft of meer dat de werkzekerheid vóór de coronamaatregelen beter was. En ook onder bbl’ers vond meer dan de helft van degenen met een achtergrond in de horeca of schoonheids- en haarverzorging dat de werkzekerheid vóór de coronamaatregelen beter was. Ook deze resultaten kunnen niet los worden gezien van de overheidsmaatregelen die in maart 2020 zijn afgekondigd. Bepaalde arbeidssectoren hebben hier meer mee te maken hebben gehad dan andere. Gediplomeerden met een opleiding in de richting van de geraakte bedrijfstakken ervaren hun werkzekerheid sinds corona als minder goed dan gediplomeerden van andere opleidingsrichtingen.

4.2 Aandeel mbo-gediplomeerden dat de werkzekerheid voor corona beter ervaarde, naar onderwijsrichting, 2020
 Mbo-bol (%)Mbo-bbl (%)
Economie38,337,7
Groen3021
Techniek37,727,7
Zorg32,125,9
Totaal35,329,8

Stress, werkzekerheid en werkdruk

Eerder in dit hoofdstuk werd geconstateerd dat mbo-gediplomeerden met een achtergrond in de zorg het vaakst aangeven meer stress van het werk te ervaren dan vóór corona (figuur 4.1). Stress van het werk kan verschillende oorzaken hebben. Waar corona en de bijbehorende maatregelen voor sommige mbo-gediplomeerden hebben geleid tot verlies van werk(zekerheid) (zoals de gediplomeerden die hebben geleerd voor een contactberoep, zoals schoonheids- en haarverzorging) hebben deze bij andere mbo-gediplomeerden juist tot meer werkdruk geleid, in de vorm van meer arbeidsuren (zoals de gediplomeerden met een achtergrond in de verpleeg- en verloskunde) (zie figuur 3.3). Beide factoren kunnen de oorzaak zijn van stress. Om dit inzichtelijk te maken is de relatie tussen stress en werkzekerheid en de relatie tussen stress en meer arbeidsuren voor twee groepen met een opleidingsachtergrond in de zorg bekeken, namelijk personen met een opleiding in de schoonheids- en haarverzorging en personen met een opleiding in de verpleeg- en verloskunde. Degenen met een opleidingsachtergrond in de zorg springen er zowel als het gaat om ervaren stress sinds corona en de toegenomen werkdruk uit. Daarbij hebben de mbo-gediplomeerden met een opleiding schoonheids- en haarverzorging tijdens de eerste lockdown te maken gehad met sluiting van hun salons vanwege een verbod op het uitoefenen van contactberoepen. De mbo-gediplomeerden met een opleiding verpleeg- en verloskunde zagen de druk op de zorg juist toenemen.

Bij de bol- en bbl-gediplomeerden met een achtergrond in de schoonheids- en haarverzorging was het aandeel dat ná de coronamaatregelen meer stress van het werk ervaarde iets kleiner (59,6 procent) dan bij de bol- en bbl-gediplomeerden met een achtergrond in de verpleeg- en verloskunde (64,3 procent). Wel verschilt binnen deze groepen gediplomeerden de mate van stress naar de ervaren werkzekerheid. Bij de mbo-gediplomeerden met een achtergrond in de schoonheids- en haarverzorging vonden degenen die meer stress van het werk ervaren dan vóór de coronamaatregelen ook vaker dat de werkzekerheid vóór corona beter was dan bij de mbo-gediplomeerden met een achtergrond in de verpleeg- en verloskunde (62,4 procent tegenover 21,2 procent). Deze laatste groep gediplomeerden vond juist vaker dan de gediplomeerden met een achtergrond in de schoonheids- en haarverzorging dat de werkzekerheid vóór de invoering van de coronamaatregelen gelijk was aan de werkzekerheid daarna. Daarmee zijn de uitkomsten van de gediplomeerden met een achtergrond in de verpleeg- en verloskunde meer in lijn met de resultaten van de zorgopleidingen in het algemeen. Geconcludeerd kan worden dat vooral bij mbo-gediplomeerden in de schoonheids- en haarverzorging de toename van stress sinds corona samengaat met verlies van werkzekerheid.

4.3 Ervaren werkzekerheid van mbo-gediplomeerden die meer stress ervaren dan voor corona, 2020
 Werkzekerheid: voor corona beter (%)Werkzekerheid: gelijk (%)Werkzekerheid: na corona beter (%)
Alle onderwijsrichtingen44,246,98,9
Zorg35,7559,3
Schoonheids- en haarverzorging62,428,88,8
Verpleeg- en verloskunde21,266,212,6

Vervolgens is gekeken naar de samenhang tussen meer ervaren stress en de toe- of afname van het aantal arbeidsuren per week sinds corona. Daaruit volgt dat vooral bij mbo’ers met een opleiding in de verpleeg- en verloskunde ervaren stress sinds corona samengaat met meer uren werken per week. Dit geldt in veel mindere mate voor mbo’ers die een opleiding in de schoonheids- en haarverzorging hebben gedaan. Ook komt hieruit naar voren dat stress minder vaak samen gaat met minder arbeidsuren per week. Overigens is ook (niet in de figuur) voor degenen die aangeven even veel stress of minder stress te ervaren sinds corona de relatie met toe- of afgenomen werkdruk bekeken. Daaruit komt naar voren dat de degenen die neutraal of minder stress ervaren ook minder vaak aangeven dat ze meer uren zijn gaan werken.

4.4 Werkdruk van mbo-gediplomeerden die meer stress ervaren dan voor corona, 2020
 Minder arbeidsuren sinds corona (%)Meer arbeidsuren sinds corona (%)
Alle onderwijsrichtingen16,826,8
Zorg13,241,4
Schoonheids- en haarverzorging21,711,9
Verpleeg- en verloskunde3,849,1

 

2)Om te achterhalen in welke mate mbo-gediplomeerden werkstress ervaarden is de volgende vraag gesteld in het Schoolverlatersonderzoek 2020: “Heeft u sinds de coronacrisis vaker of minder vaak stress van het werk dan ervoor?”. Op deze vraag heeft men kunnen antwoorden met “Vaker dan ervoor”, “Even vaak”, “Minder vaak dan ervoor” of “Niet van toepassing”.

3)Om te achterhalen hoe mbo-gediplomeerden hun werkzekerheid beoordeelden is de volgende vraag gesteld in het Schoolverlatersonderzoek 2020: “Wat vindt u van de werkzekerheid in de huidige situatie vergeleken met de periode voordat de coronamaatregelen ingingen?”. Op deze vraag heeft men kunnen antwoorden met “Situatie voor de coronamaatregelen was veel beter”, “Situatie voor de coronamaatregelen was beter”, “Geen verschil/verandering”, “Huidige situatie is beter” of “Huidige situatie is veel beter”.


5. Samenvatting en conclusie

Dit artikel beschrijft de resultaten van onderzoek naar mbo-schoolverlaters die in het schooljaar 2018/’19 hun diploma hebben behaald, en hoe zij de periode van de eerste lockdown (maart 2020) hebben ervaren. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens van het Schoolverlatersonderzoek 2020. Bol- en bbl-gediplomeerden zijn op deze ervaringen vergeleken naar mbo-sector (met waar relevant een verbijzondering naar mbo-domein).

De invoering van coronamaatregelen in maart 2020 heeft voor veel recent gediplomeerden tot veranderingen op de werkvloer geleid. Een deel van hen is meer thuis gaan werken dan vóór corona, waarbij bol’ers dit vaker aangaven dan bbl’ers. Dit geldt met name voor gediplomeerden van de sector economie in de bol. Zij hebben een opleiding gevolgd waarmee ze veelal terechtkomen in een functie die zich beter leent voor thuiswerken.

Daarnaast hebben de mbo-gediplomeerden een variatie gemerkt in hun arbeidsduur (meer of juist minder uren dan vóór de coronamaatregelen). Sommige gediplomeerden, zoals diegenen die zijn opgeleid tot kapper, zagen een afname in het aantal uren werk. Gediplomeerden in andere opleidingsrichtingen, zoals in de verpleeg- en verloskunde, kregen het juist drukker. Ontslag of het niet verlengen van het contract in de periode dat de coronamaatregelen ingingen kwamen bij bol’ers iets vaker voor dan bij bbl’ers, en dan met name bij hen die zijn opgeleid in de sectoren techniek en economie.

Niet alleen het aantal gewerkte uren veranderde tijdens corona, dat geldt ook voor hoe het werk door de mbo-gediplomeerden werd beleefd. Bijna de helft van de bol’ers en ruim 4 op de 10 van de bbl’ers gaf aan dat zij na de invoering van de coronamaatregelen vaker stress ervaren van het werk dan daarvóór. Ruim de helft van de bol’ers en bbl’ers gaf bovendien aan dat zij de werksituatie in het algemeen beter vonden vóór de invoering van de coronamaatregelen. Dit geldt in beide gevallen in grotere mate voor gediplomeerden met een achtergrond in de zorg. Zij geven vaker dan andere gediplomeerden aan dat zij meer stress ervaren van het werk, en ook zijn zij minder tevreden over hun werksituatie in vergelijking met de situatie vóór de coronamaatregelen. Wat betreft werkzekerheid zijn gediplomeerden met een achtergrond in de techniek of economie juist minder vaak tevreden dan andere gediplomeerden, waarbij het in het laatste geval vooral om bol-gediplomeerden gaat.

Ten slotte verschilt de beoordeling van de mate van werkzekerheid ook tussen mbo-gediplomeerden binnen een en dezelfde sector. In dit artikel is dit bekeken door twee domeinen binnen de sector zorg nader te bekijken wat betreft stress van het werk en de ervaren werkzekerheid. Daaruit kwam naar voren dat bij mbo-gediplomeerden in de schoonheids- en haarverzorging de toename van stress sinds corona vaker samen gaat met verlies van werkzekerheid dan bij degenen met een verpleeg- en verloskundige opleidingsachtergrond.

Verder onderzoek

Het Schoolverlatersonderzoek wordt ieder jaar gehouden onder schoolverlaters die het mbo, vmbo, havo of vwo hebben verlaten. In het najaar van 2021 is dit onderzoek opnieuw uitgevoerd onder schoolverlaters van het schooljaar 2019/’20. Ook deze editie bevat vragen met betrekking tot de situatie gedurende corona. Deze vragen gaan dan over de situatie in 2021. Op deze manier kan worden bekeken hoe gediplomeerden van het mbo deze periode op een vergelijkbare manier hebben ervaren en of deze juist anders is geweest dan de periode bij aanvang van corona.

Daarnaast zou aanvullend onderzoek kunnen worden gedaan naar de mate van werkstress gedurende de coronapandemie: bij wie was er een toename en bij wie was dat niet het geval? In deze bijdrage is al gekeken naar de mate waarin gediplomeerden met verschillende onderwijsachtergronden stress van het werk ervaarden na de invoering van de coronamaatregelen, en ook is er gekeken hoe zij hun algemene werksituatie beoordeelden, wat hun mening was over enige verandering in hun werkzekerheid en op welke wijze hun werk is veranderd door de coronamaatregelen.

Bij de vergelijking tussen opleidingsachtergronden is echter niet altijd een eenduidige ontwikkeling te zien. Gediplomeerden die een kappersopleiding hebben gedaan gingen veelal minder uren werken, terwijl relatief veel gediplomeerden van een verpleeg- of verloskundeopleiding meer uren gingen werken. Binnen beide groepen was sprake van een groep die meer stress van het werk ervaarde na de invoering van de coronamaatregelen. Aanvullend onderzoek zou hier kunnen bijdragen aan het in kaart brengen van hoe de verschillende veranderingen op de werkvloer en de ervaringen met de invoering van de coronamaatregelen met elkaar samenhangen.

In deze bijdrage is hiertoe al een eerste aanzet gedaan door de mate van stress door het werk (na de invoering van de coronamaatregelen) naast de ervaren werkzekerheid en toegenomen werkdruk (tevens na de coronamaatregelen) te leggen. Hierbij is ingezoomd op de twee eerdergenoemde groepen gediplomeerden, enerzijds schoonheids- en haarverzorgingsspecialisten en anderzijds verpleeg- en verloskundigen. Maar stress van het werk kan ook met de andere beschikbare gegevens over veranderingen op de werkvloer worden vergeleken voor mbo-gediplomeerden van verschillende opleidingsrichtingen en voor verschillende perioden van de coronapandemie. Het verdient aanbeveling om de relatie tussen stress en werkdruk aan de ene kant en stress en zorgen over werkzekerheid aan de andere kant nader te onderzoeken. Ten slotte heeft het onderzoek in deze bijdrage zich beperkt tot mbo-gediplomeerden. Aanvullend onderzoek (op andere databronnen) zou een bijdrage kunnen leveren aan de kennis over een bredere doelpopulatie, bijvoorbeeld gediplomeerden met een hbo- of universitaire achtergrond.

Referenties

CBS (2019). Mbo-schoolverlaters vanuit de bbl op de arbeidsmarkt.

CBS (2020). ICT’ers werken vaakst vanuit huis tijdens coronacrisis.

CBS (2021a). De beroepsbevolking tijdens de coronacrisis.

CBS (2021b). Licht herstel arbeidsdeelname onderwijsvolgende jongeren in het derde kwartaal.

Bijlagen

B.1 Mbo-gediplomeerden naar geslacht, leerweg en sector van de opleiding (100-tallen)
SectorSectorSectorSectorSectorSectorSector
LeerwegTotaalEconomieGroenTechniekZorgCombinatieOverig
TotaalTotaal56000171003400160001830012000
TotaalMbo-bol394001270025009200142008000
TotaalMbo-bbl166004400900680040004000
VrouwTotaal27600770016002800152003000
VrouwMbo-bol21500580014002400117002000
VrouwMbo-bbl6100200020030035001000
ManTotaal28400940018001330030009000
ManMbo-bol1790069001100670025006000
ManMbo-bbl10500250070065005003000

B.2 Mbo-gediplomeerden met betaald werk in maart 2020, naar Domein en Sector van de opleiding (100-tallen)
SectorSectorSectorSectorSectorSectorSector
DomeinTotaalEconomieGroenTechniekZorgCombinatieOverig
Totaal56000171003400160001830012000
Afbouw, hout en onderhoud1100001100000
Entree1200000012000
Ambacht, laboratorium en gezondheidstechniek80000900000
Bouw en infra1400001400000
Economie en administratie4700460000000
Handel en ondernemerschap35003300100100000
Horeca en bakkerij3800380000000
Informatie en communicatietechnologie220021000100000
Media en vormgeving2600002700000
Mobiliteit en voertuigen1500001500000
Techniek en procesindustrie5300005300000
Toerisme en recreatie1300130000000
Transport, scheepvaart en logistiek3000003000000
Uiterlijke verzorging1600000160000
Veiligheid en sport3000170000120000
Voedsel, natuur en leefomgeving360030033000000
Zorg en welzijn155000001540000
Cross-over100000000

B.3 Mbo-gediplomeerden met betaald werk in maart 2020, veranderingen in het werk (%)
(Deels)
thuiswerken
(Deels)
thuiswerken
(Deels)
thuiswerken
Minder
uren
werken
Minder
uren
werken
Minder
uren
werken
Meer
uren
werken
Meer
uren
werken
Meer
uren
werken
Ontslag/
contract
niet verlengd
Ontslag/
contract
niet verlengd
Ontslag/
contract
niet verlengd
DomeinTotaalMbo-bolMbo-bblTotaalMbo-bolMbo-bblTotaalMbo-bolMbo-bblTotaalMbo-bolMbo-bbl
Totaal13,416,07,017,019,411,514,014,512,77,18,44,1
Afbouw, hout en onderhoud2,85,01,08,514,03,95,68,43,25,06,53,7
Entree2,13,20,021,823,119,37,79,83,314,915,813,1
Ambacht, laboratorium en gezondheidstechniek9,411,31,821,818,933,57,39,10,07,38,71,8
Bouw en infra9,421,05,02,64,61,82,40,83,03,99,41,8
Economie en administratie35,433,756,914,815,55,79,49,76,09,810,07,2
Handel en ondernemerschap10,010,19,815,620,89,813,611,616,08,612,34,4
Horeca en bakkerij8,311,35,335,335,535,17,410,64,311,712,411,0
Informatie en communicatietechnologie54,152,868,97,57,75,15,05,40,08,18,53,4
Media en vormgeving27,227,4.24,224,4.9,29,1.14,514,4.
Mobiliteit en voertuigen2,54,31,66,48,55,45,26,14,82,93,42,7
Techniek en procesindustrie7,811,94,27,19,45,05,16,04,35,69,22,3
Toerisme en recreatie14,714,7.27,327,4.9,39,4.16,616,7.
Transport, scheepvaart en logistiek8,811,64,714,715,513,56,04,68,011,014,75,5
Uiterlijke verzorging6,85,89,223,024,618,98,29,16,08,610,14,8
Veiligheid en sport15,615,810,424,924,336,413,113,38,45,64,917,5
Voedsel, natuur en leefomgeving4,14,63,211,113,94,911,911,512,75,27,21,0
Zorg en welzijn9,19,77,018,221,18,628,727,034,13,23,81,3
Cross-over0,00,0.14,314,3.6,36,3.19,019,0.
. = geen of te kleine aantallen

B.4 Mbo-gediplomeerden met betaald werk in maart 2020, ervaringen tijdens corona (%)
Vaker stress
dan ervoor
Vaker stress
dan ervoor
Vaker stress
dan ervoor
Werksituatie
ervoor
beter
Werksituatie
ervoor
beter
Werksituatie
ervoor
beter
Werkzekerheid
ervoor
beter
Werkzekerheid
ervoor
beter
Werkzekerheid
ervoor
beter
DomeinTotaal Mbo-bol Mbo-bbl Totaal Mbo-bol Mbo-bbl Totaal Mbo-bol Mbo-bbl
Totaal45,948,041,757,958,556,233,435,329,8
Afbouw, hout en onderhoud25,731,620,741,546,735,727,231,623,9
Entree33,834,033,442,542,043,637,937,139,4
Ambacht, laboratorium en gezondheidstechniek42,143,039,159,059,856,533,832,339,6
Bouw en infra21,716,924,543,751,339,723,128,321,1
Economie en administratie43,843,744,952,953,743,438,839,531,3
Handel en ondernemerschap45,944,746,961,360,262,437,039,834,5
Horeca en bakkerij39,340,338,362,562,662,445,346,144,5
Informatie en communicatietechnologie35,535,536,448,948,453,026,927,520,0
Media en vormgeving49,649,5.61,761,6.52,252,3.
Mobiliteit en voertuigen26,127,625,652,452,252,529,029,528,7
Techniek en procesindustrie28,031,825,248,951,447,128,730,427,5
Toerisme en recreatie55,455,4.70,470,8.51,451,4.
Transport, scheepvaart en logistiek40,142,636,356,763,446,638,842,534,4
Uiterlijke verzorging59,758,761,863,061,367,150,950,751,3
Veiligheid en sport41,441,246,458,058,059,334,434,728,0
Voedsel, natuur en leefomgeving44,149,731,654,955,653,126,729,321,7
Zorg en welzijn60,158,764,164,062,469,827,629,222,2
Cross-over55,955,9.73,073,0.28,628,6.
. = geen of te kleine aantallen