4. Online oplichting en fraude
Bijna alle mensen van 15 jaar of ouder maken gebruik van het internet. Het merendeel doet online aankopen, bankiert online en maakt gebruik van social media (zie hoofdstuk 2). Dit maakt ze aantrekkelijk én kwetsbaar voor oplichting door cybercriminelen. Hierover gaat dit hoofdstuk. Hoeveel mensen werden in 2024 slachtoffer van fraude bij online handel, zowel bij het kopen als verkopen van producten en diensten, van fraude in het betalingsverkeer, van identiteitsfraude en van phishing? Hoe gebeurde dit? Wat waren de gevolgen voor het slachtoffer? En hebben ze ergens gemeld of bij de politie aangegeven wat hen overkomen is?
In de Tabellenset 2024 die bij deze publicatie hoort, zijn alle resultaten van dit hoofdstuk opgenomen bij ‘4 Oplichting en fraude’, ‘4 Gevolgen, melding, aangifte’ en ‘4 Overige details’.
4.1 Slachtoffers online oplichting en fraude
In 2024 werd ruim 9 procent van de bevolking van 15 jaar of ouder (1,4 miljoen personen) slachtoffer van één of meerdere vormen van online oplichting en fraude. Dat is meer dan in 2022, toen bijna 8 procent slachtoffer werd. Het verschil is vrijwel helemaal toe te schrijven aan het verhoogde slachtofferschap van aankoopfraude.
Aankoopfraude kwam met 7 procent het vaakst voor. Van verkoopfraude werd 1 procent slachtoffer, fraude in het betalingsverkeer overkwam 1 procent en van phishing en identiteitsfraude werd krap 1 procent slachtoffer.
| 2022 (% van 15 jaar of ouder) | 2024 (% van 15 jaar of ouder) | |
|---|---|---|
| Online oplichting en fraude totaal | 7,6 | 9,4 |
| Aankoopfraude | 5,6 | 7,2 |
| Verkoopfraude | 1,3 | 1,5 |
| Fraude betalingsverkeer | 1 | 1,2 |
| Phishing | 0,7 | 0,7 |
| Identiteitsfraude | 0,5 | 0,6 |
Slachtoffer online oplichting en fraude naar persoonskenmerken
Van de 65-plussers werd 6 procent slachtoffer van oplichting, tegenover 9 tot 11 procent van de leeftijdsgroepen tussen 15 en 65 jaar. Dit patroon, dat mensen ouder dan 65 jaar minder vaak slachtoffer worden dan jongere leeftijdsgroepen, is met name te zien bij aankoopfraude, verkoopfraude en identiteitsfraude. Ook mensen in huishoudens met de laagste welvaart werden vaker slachtoffer dan mensen in meer welvarende huishoudens.
| Totaal | Aankoopfraude | Verkoopfraude | Fraude betalingsverkeer | Identiteitsfraude | Phishing | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Totaal | 9,4 | 7,2 | 1,5 | 1,2 | 0,6 | 0,7 |
| Geslacht: Mannen | 9,2 | 6,9 | 1,5 | 1,3 | 0,7 | 0,7 |
| Geslacht: Vrouwen | 9,5 | 7,5 | 1,4 | 1,1 | 0,5 | 0,6 |
| Leeftijd: 15 tot 25 jaar | 9,2 | 7,2 | 2,1 | 0,8 | 0,8 | 0,5 |
| Leeftijd: 25 tot 45 jaar | 10,8 | 8,2 | 1,9 | 1,3 | 0,9 | 0,6 |
| Leeftijd: 45 tot 65 jaar | 10,2 | 8,1 | 1,3 | 1,3 | 0,6 | 0,8 |
| Leeftijd: 65 jaar of ouder | 6,5 | 4,9 | 0,7 | 1,1 | 0,3 | 0,7 |
| Onderwijsniveau: Basisonderwijs, vmbo, mbo1 | 9,0 | 6,9 | 1,8 | 1,0 | 0,7 | 0,6 |
| Onderwijsniveau: Havo, vwo, mbo2-4 | 9,4 | 7,5 | 1,3 | 1,1 | 0,5 | 0,7 |
| Onderwijsniveau: Hbo, wo | 9,3 | 6,9 | 0,9 | 1,4 | 0,6 | 0,7 |
| Welvaart huishouden: 1e 20%-groep (laagst) | 10,6 | 8,0 | 2,9 | 0,9 | 0,7 | 0,8 |
| Welvaart huishouden: 2e 20%-groep | 9,9 | 7,8 | 1,6 | 1,2 | 0,8 | 0,7 |
| Welvaart huishouden: 3e 20%-groep | 9,5 | 7,3 | 1,4 | 1,2 | 0,7 | 0,7 |
| Welvaart huishouden: 4e 20%-groep | 8,7 | 6,8 | 1,1 | 1,3 | 0,4 | 0,5 |
| Welvaart huishouden: 5e 20%-groep (hoogst) | 8,8 | 6,8 | 1,0 | 1,2 | 0,5 | 0,7 |
Slachtofferschap aan- en verkoopfraude
In 2024 werd 7 procent slachtoffer van aankoopfraude: online bestellingen werden betaald, maar nooit geleverd. De meeste slachtoffers (74 procent) werden één keer slachtoffer van deze vorm van fraude, 26 procent vaker.
Bij 48 procent van de slachtoffers van aankoopfraude ging het om kleding, sportartikelen, schoenen of (kleding)accessoires. Daarnaast ging het bij 16 procent van de slachtoffers om elektronica of huishoudelijke apparatuur. Ook computers, tablets, mobiele telefoons of bijbehorende accessoires werden relatief vaak besteld maar niet ontvangen (8 procent).
| . | 2024 (% van slachtoffers) |
|---|---|
| Kleding, sportartikelen | 48,3 |
| Elektronica, huishoudelijke apparatuur | 15,7 |
| Computers, mobiele telefoons | 8,2 |
| Meubels, woonaccessoires | 7,2 |
| Cosmetica, parfum, verzorging | 6,5 |
| Vakanties, reizen, vervoer | 5,1 |
| Toegangskaartjes | 4,7 |
| Boeken, muziek, games | 4,3 |
| Digitale betaalmiddelen | 2,5 |
| Boodschappen | 2,4 |
| Apps of in-app aankopen | 2 |
| Maaltijden | 1,6 |
| Anders | 16,7 |
| 1)Meerdere antwoorden mogelijk. | |
In 2024 werd 1 procent slachtoffer van verkoopfraude: producten werden online verkocht maar nooit betaald. De meeste slachtoffers (69 procent) werden één keer slachtoffer van deze vorm van fraude, 31 procent vaker.
Slachtofferschap fraude in betalingsverkeer
Bij 1 procent van de 15-plussers kreeg een crimineel toegang tot de creditcard of bankrekening van het slachtoffer en boekte daar geld vanaf, ook wel fraude in het betalingsverkeer genoemd. Daarbij kunnen de toegangsgegevens via internet verkregen zijn, maar ook op een andere manier, bijvoorbeeld door het stelen van een bankpas of creditcard.
De meest voorkomende manier waarop toegang tot de rekening werd verkregen, was doordat het slachtoffer zijn of haar betaalgegevens had ingevoerd op een nepwebsite of -app (21 procent). Verder zei 16 procent dat de bankpas, creditcard of creditcardgegevens waren gestolen en noemde 8 procent het hacken van het betaalaccount. De andere manieren van fraude in het betalingsverkeer werden minder vaak genoemd. Voor de grootste groep slachtoffers, namelijk 29 procent, was het niet duidelijk hoe de fraude tot stand was gekomen.
| 2024 (% van slachtoffers) | |
|---|---|
| Betaalgegevens ingevoerd op een nepwebsite of -app | 21,1 |
| Bankpas, creditcard of creditcardgegevens gestolen | 16,4 |
| Betaalaccount gehackt | 7,9 |
| Bankpas of creditcard gekopieerd bij een geld- of betaalautomaat | 3,7 |
| Bankpas opgestuurd en/of pincode doorgegeven | 2,9 |
| Geïnfecteerd programma geïnstalleerd | 2,6 |
| Bankpas of creditcard uitgeleend | 1,4 |
| Anders | 15,5 |
| Onbekend | 28,6 |
Slachtofferschap identiteitsfraude
Krap 1 procent van de 15-plussers gaf aan in 2024 slachtoffer te zijn geweest van identiteitsfraude. Dat wil zeggen dat iemand anders illegaal gebruik heeft gemaakt van de persoonsgegevens van het slachtoffer.
Bij ruim de helft van de slachtoffers van identiteitsfraude kwam de dader via internet aan de gegevens. Een hack van een bedrijf dat gegevens had opgeslagen of via social media waren de meest genoemde manieren waarop de gegevens van het slachtoffer werden gestolen. Respectievelijk 14 en 13 procent van de slachtoffers zei dat dit was hoe de dader aan de gegevens kwam. Bijna een kwart van de slachtoffers wist niet hoe de dader aan de gegevens is gekomen.
| 2024 (% van slachtoffers) | |
|---|---|
| Hacken bedrijf dat gegevens had | 14,4 |
| Via sociale media | 12,8 |
| Persoonsgegevens ingevuld op een nepwebsite of -app | 9,9 |
| Hacken eigen apparaat of account | 7,4 |
| Kopie identiteitsbewijs opgestuurd | 5,1 |
| Met DigiD ingelogd op nepwebsite of -app | 4,7 |
| Diefstal identiteitsbewijs | 2,6 |
| Kopie identiteitsbewijs gemaakt | 2,4 |
| Doorzoeken post of oud papier | 1,8 |
| Anders via internet | 4,7 |
| Anders niet via internet | 9,8 |
| Onbekend | 24,3 |
Slachtofferschap phishing
Krap 1 procent van de mensen werd in 2024 slachtoffer van phishing. Bij phishing gaat het om het kwijtraken van geld aan een oplichter die zich voordoet als iemand anders of een vertrouwde instantie.
Bij 17 procent van de slachtoffers ging het om wangirifraude: de dader probeert het slachtoffer te laten terugbellen naar dure betaalnummers. Verder kreeg 12 procent te maken met beleggingsfraude en eenzelfde deel werd slachtoffer van bankspoofing, waarbij de oplichter zich voordoet als een bankmedewerker. Nepboetes of nepfacturen werden door 11 procent van de slachtoffers genoemd. Vriend-in-nood-fraude, waarbij iemand geld betaalde aan een zogenaamde bekende (via een nepbericht of voice cloning), en nepacties troffen respectievelijk 9 en 6 procent van de slachtoffers. De andere vormen van phishing werden door 4 procent of minder genoemd.
| 2024 (% van slachtoffers) | |
|---|---|
| Wangirifraude | 16,9 |
| Beleggingsfraude | 12,3 |
| Bankspoofing | 11,7 |
| Voorschotfraude nepboete/nepfactuur | 10,6 |
| Vriend-in-noodfraude | 9,3 |
| Nepactie | 6,4 |
| Voorschotfraude dating | 4,4 |
| Helpdeskfraude | 3,5 |
| Voorschotfraude erfenis/loterij | 1,4 |
| Chantagescam | 0,7 |
| Anders | 22,7 |
4.2 Gevolgen online oplichting en fraude
Problemen voor slachtoffers
Ruim een vijfde van de slachtoffers gaf aan problemen te hebben (gehad) door de online oplichting en fraude. Bij 15 procent ging het om emotionele of psychische problemen en bij 11 procent om financiële problemen.
Slachtoffers van phishing gaven het vaakst aan dat zij problemen hadden ondervonden: bij 30 procent ging het om emotionele of psychische problemen en bij 24 procent om financiële problemen. Emotionele en psychische problemen werden ook relatief vaak door slachtoffers van identiteitsfraude genoemd, financiële problemen juist relatief vaak door slachtoffers van verkoopfraude.
| Online oplichting en fraude totaal (% van slachtoffers) | Aankoopfraude (% van slachtoffers) | Verkoopfraude (% van slachtoffers) | Fraude betalingsverkeer (% van slachtoffers) | Identiteitsfraude (% van slachtoffers) | Phishing (% van slachtoffers) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Emotionele/psychische of financiële problemen | 21,6 | 18,7 | 30,3 | 23,6 | 30,2 | 42,4 |
| waarvan: | ||||||
| Emotionele of psychische problemen | 15 | 12,7 | 16,7 | 16,2 | 20,1 | 29,7 |
| Financiële problemen | 11,1 | 8,9 | 20,1 | 12,9 | 12,2 | 24,3 |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | ||||||
Emotionele of psychische gevolgen
Ruim 40 procent van de slachtoffers van online oplichting en fraude gaf aan minder vertrouwen in mensen te hebben door wat hen was overkomen en bijna 25 procent voelde zich er minder veilig door. Ongeveer 5 procent zei het voorval telkens opnieuw te beleven of had slaapproblemen. Angstklachten en depressieve klachten werden elk door minder dan 4 procent van de slachtoffers genoemd.
Vooral slachtoffers van identiteitsfraude en phishing ervoeren na het voorval psychische en emotionele klachten, zoals het voorval telkens opnieuw beleven, slaapproblemen, angst en depressieve klachten. Bij aan- en verkoopfraude en fraude in het betalingsverkeer was dit minder vaak het geval.
| Online oplichting en fraude totaal (% van slachtoffers) | Aankoopfraude (% van slachtoffers) | Verkoopfraude (% van slachtoffers) | Fraude betalingsverkeer (% van slachtoffers) | Identiteitsfraude (% van slachtoffers) | Phishing (% van slachtoffers) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Minder vertrouwen in mensen | 41,5 | 41,4 | 41,2 | 31,2 | 39 | 47,4 |
| Minder veilig voelen | 24,6 | 20,3 | 18,1 | 36,9 | 40,1 | 42,5 |
| Slaapproblemen | 5,1 | 3,7 | 5,6 | 5,3 | 10,5 | 12,2 |
| Voorval telkens opnieuw beleven | 4,7 | 2,9 | 7,6 | 5,6 | 11,1 | 12,3 |
| Depressieve klachten | 3,6 | 2,8 | 5,2 | 3,6 | 7,2 | 5,6 |
| Angstklachten | 2,5 | 1,2 | 2,3 | 4,3 | 8,3 | 7 |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | ||||||
4.3 Melding en aangifte online oplichting en fraude
Ruim de helft van de slachtoffers van online oplichting en fraude maakte melding van hetgeen hen overkomen was. Bij de politie meldde 22 procent het voorval en bij een andere instantie 47 procent. Een vijfde van de slachtoffers (21 procent) deed aangifte.
De meldings- en aangiftebereidheid wisselt sterk tussen de verschillende soorten delicten. Zo werd aankoopfraude door bijna 40 procent van de slachtoffers ergens gemeld en deed 18 procent aangifte bij de politie. Fraude in het betalingsverkeer werd door 80 procent van de slachtoffers gemeld bij een instantie (bijvoorbeeld de politie of de bank) en 23 procent deed aangifte bij de politie.
| Online oplichting en fraude totaal (% van slachtoffers) | Aankoopfraude (% van slachtoffers) | Verkoopfraude (% van slachtoffers) | Fraude betalingsverkeer (% van slachtoffers) | Identiteitsfraude (% van slachtoffers) | Phishing (% van slachtoffers) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Melding totaal | 54,1 | 39,1 | 47,6 | 80,4 | 61,5 | 59,6 |
| Melding bij politie | 22 | 18,6 | 25,9 | 24,5 | 39,2 | 41,3 |
| Melding bij andere instantie | 46,5 | 41,7 | 38 | 74,6 | 42 | 38,1 |
| Aangifte bij politie | 20,8 | 17,6 | 25 | 23,5 | 37,1 | 39,7 |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | ||||||
Ruim de helft (55 procent) van de slachtoffers die aangifte deden, deed dit via internet. Een kwart van de slachtoffers deed aangifte op het politiebureau en 16 procent telefonisch.
Redenen geen melding of aangifte bij politie
De meest genoemde redenen om geen melding of aangifte bij de politie te doen waren dat ‘het toch niets helpt’ (37 procent) en dat ‘er niet aan gedacht was/het niet zo belangrijk was’ (34 procent). Bij fraude in het betalingsverkeer werd verder vaak als reden gegeven dat de financiële schade al vergoed was of dat het al was opgelost. Ook bij identiteitsfraude werd relatief vaak aangegeven dat het al was opgelost.