3. Resultaten

3.1 COVID-19 als doodsoorzaak bij verschillende definities van vaccinatiestatus

Het hanteren van een andere definitie voor vaccinatiestatus, waarbij geen rekening wordt gehouden met de wachttijd na vaccinatie, resulteert voor zowel de groep Wlz-zorggebruikers als de groep niet-Wlz-zorggebruikers in een vergelijkbaar sterftebeeld, als wanneer de wachttijd wel wordt meegenomen.

Wanneer gekeken wordt naar personen die aan COVID-19 zijn overleden en niet volledig waren gevaccineerd (dat wil zeggen die de basisserie nog niet hadden afgerond), dan ligt het aantal COVID-19 sterfgevallen hoger bij de start van de eerste vaccinatiecampagne in 2021. Het aantal COVID-19-sterfgevallen met (minimaal) een afgeronde basisserie ligt lager dan wanneer niet-volledig gevaccineerden worden meegerekend.

3.2 Non-COVID-19 als doodsoorzaak bij verschillende definities vaccinatiestatus

Ook bij het overlijden van personen aan doodsoorzaken anders dan COVID-19 levert het hanteren van andere definities voor vaccinatiestatus een vergelijkbaar beeld op als bij overlijden aan COVID-19. Wanneer de wachttijd na afronding van de basisserie niet wordt meegenomen, komen mensen ongeveer twee weken eerder in de ‘gevaccineerd’-categorie terecht bij overlijden. Hierdoor schuift de lijn die hoort bij ‘met wachttijd na vaccinatie’ in onderstaande grafieken, twee weken naar links. Het direct meetellen van personen na vaccinatie vergroot de groep ‘gevaccineerden’ iets, waardoor het aantal overledenen (iets) hoger komt te liggen. Daarnaast verschuift de lijn door het vervallen van de vier weken wachttijd tussen de eerste en tweede vaccinatieprik ongeveer vier weken naar links.

3.3 Onzekerheidsmarges bij standaardisatie aantal overlijdens

In dit rapport zijn de sterftecijfers uitgedrukt als aantallen overledenen per 100 duizend, gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht. Hierbij is gebruik gemaakt van directe standaardisatie, waarbij leeftijd en geslacht als ‘invloedrijke’ variabelen zijn meegenomen. Dit maakt de groepen beter ‘vergelijkbaar’ (zie: https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/statistische-methoden/output/standaardisatiemethoden). Naast de grote onzekerheid van de gestandaardiseerde sterftecijfers aan het begin van de vaccinatiecampagne vanwege de kleine aantallen waarop deze zijn gebaseerd, zijn er bij deze standaardisatie aan het begin van 2021 nog enkele belangrijke zaken waar rekening mee gehouden dient te worden bij de interpretatie. (1) Gezondheid en sociaaleconomische factoren zijn niet als invloedrijke variabelen meegenomen, (2) de leeftijdscategorieën van de gevaccineerde populatie zijn niet uniform gevuld vanwege de gehanteerde prikvolgorde in Nederland, (3) het COVID-vaccinatie Informatie- en Monitoringssysteem (CIMS) bevat alleen geregistreerde vaccinaties waarvoor toestemming is gegeven om ze te registreren.

Bij gestratificeerd standaardiseren wordt aangenomen dat binnen ieder van de afzonderlijke strata de subpopulatie voldoende homogeen is, zodat relatieve aantallen beter te vergelijken zijn. In de eerste periode van de vaccinatiecampagne begin 2021 is het niet genoeg om alleen te stratificeren op leeftijd en geslacht. Dat komt doordat gezondheid in die periode een heel belangrijke rol speelde bij prioritering van de vaccinatie, wat leidde tot een grote heterogeniteit in de subpopulaties. Hierdoor verliezen de gestandaardiseerde cijfers hun betrouwbaarheid in die eerste weken. Met andere woorden: de onzekerheidsmarges zijn dan zodanig groot, dat geen enkel verschil tussen groepen, of tussen een groep en een referentie, als statistisch significant kan worden beschouwd.

De onzekerheidsmarges rondom de gestandaardiseerde sterfte aan het begin van de vaccinatiecampagne nemen toe bij het meten van sterfte direct na een enkele vaccinatie. Dit effect is zichtbaar wanneer sterfte naar vaccinatiestatus volgens de methode uit het rapport vergeleken wordt met de methode waarbij iemand na een enkele vaccinatie als volledig gevaccineerd wordt beschouwd. Het effect is ook zichtbaar wanneer wordt uitgesplitst naar overlijden aan COVID-19 en non-COVID-19, evenals bij wel of geen gebruik van langdurige zorg.

Uit de onderstaande figuren komt naar voren dat de foutenmarges rondom de gestandaardiseerde sterfte, wanneer wordt uitgegaan van de status ‘gevaccineerd’ direct na een enkele vaccinatie, zo groot zijn dat geen zinvolle conclusies kunnen worden getrokken. Het gaat hierbij om de ‘pieken’ die ontstaan na standaardisatie aan het begin van de eerste vaccinatiecampagne begin 2021.

Om de vertekening in de standaardisatie van sterfte naar vaccinatiestatus en leeftijdsgroepen aan het begin van de eerste vaccinatiecampagne verder te illustreren, zijn bovenstaande figuren ook per geboortejaar samengesteld (vanaf 1930). Een aantal van deze figuren is hieronder weergegeven voor personen die zijn geboren in 1930, 1950 en 1970. Zichtbaar is dat de pieken in de gestandaardiseerde sterftecijfers aan het begin van de eerste vaccinatiecampagne in 2021 niet meer aanwezig zijn wanneer per geboortejaar en niet per leeftijdscategorie wordt gekeken. Dit komt doordat de heterogeniteit in met name de hogere leeftijdscategorieën groot is. Verfijning van de leeftijdscategorieën leidt tot afname van de vertekening.