Publicatiedatum: 23-12-2022 06:30

Overheidsfinanciën, derde kwartaal 2022

Over deze publicatie

In deze publicatie is naast de kerncijfers van de overheidsfinanciën ook aandacht voor de zorguitgaven aan de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet Langdurige Zorg (WLZ) en de belasting- en premiedruk in de Europese Unie.

1. Overheidstekort daalt in het derde kwartaal van 2022

In het derde kwartaal van 2022 had de overheid een tekort van 3 miljard euro. In dezelfde periode van vorig jaar was dit tekort nog bijna 8 miljard euro. Het tekort nam af door een grotere toename van de inkomsten dan van de uitgaven van de overheid. Uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) was het tekort op jaarbasis, gemeten over de periode van het vierde kwartaal 2021 tot en met het derde kwartaal 2022, gelijk aan 0,5 procent bbp.

1.1 Overheidssaldo op jaarbasis*
		EMU-norm (% bbp)	Overheidssaldo op jaarbasis (% bbp)
'09	1e kwartaal	-3	-0,9
'09	2e kwartaal	-3	-1,9
'09	3e kwartaal	-3	-3,5
'09	4e kwartaal	-3	-5,2
'10	1e kwartaal	-3	-5,6
'10	2e kwartaal	-3	-5,7
'10	3e kwartaal	-3	-5,9
'10	4e kwartaal	-3	-5,3
'11	1e kwartaal	-3	-4,6
'11	2e kwartaal	-3	-4,7
'11	3e kwartaal	-3	-4,1
'11	4e kwartaal	-3	-4,4
'12	1e kwartaal	-3	-4,3
'12	2e kwartaal	-3	-4,0
'12	3e kwartaal	-3	-4,3
'12	4e kwartaal	-3	-3,9
'13	1e kwartaal	-3	-3,7
'13	2e kwartaal	-3	-3,3
'13	3e kwartaal	-3	-2,9
'13	4e kwartaal	-3	-3,0
'14	1e kwartaal	-3	-3,0
'14	2e kwartaal	-3	-3,0
'14	3e kwartaal	-3	-2,6
'14	4e kwartaal	-3	-2,3
'15	1e kwartaal	-3	-2,1
'15	2e kwartaal	-3	-2,0
'15	3e kwartaal	-3	-2,0
'15	4e kwartaal	-3	-1,9
'16	1e kwartaal	-3	-1,7
'16	2e kwartaal	-3	-1,0
'16	3e kwartaal	-3	-0,4
'16	4e kwartaal	-3	0,1
'17	1e kwartaal	-3	0,9
'17	2e kwartaal	-3	1,0
'17	3e kwartaal	-3	1,2
'17	4e kwartaal	-3	1,4
'18	1e kwartaal	-3	1,7
'18	2e kwartaal	-3	1,9
'18	3e kwartaal	-3	2,0
'18	4e kwartaal	-3	1,5
'19	1e kwartaal	-3	1,7
'19	2e kwartaal	-3	1,7
'19	3e kwartaal	-3	1,4
'19	4e kwartaal	-3	1,8
'20	1e kwartaal	-3	1,4
'20	2e kwartaal	-3	-1,1
'20	3e kwartaal	-3	-2,1
'20	4e kwartaal	-3	-3,7
'21	1e kwartaal	-3	-5,3
'21	2e kwartaal	-3	-3,9
'21	3e kwartaal	-3	-3,6
'21	4e kwartaal	-3	-2,6
'22	1e kwartaal	-3	-1,5
'22	2e kwartaal	-3	0,1
'22	3e kwartaal	-3	0,5

1.1 Overheidssaldo op jaarbasis*
		EMU-norm (% bbp)	Overheidssaldo op jaarbasis (% bbp)
'09	1e kwartaal	-3	-0,9
'09	2e kwartaal	-3	-1,9
'09	3e kwartaal	-3	-3,5
'09	4e kwartaal	-3	-5,2
'10	1e kwartaal	-3	-5,6
'10	2e kwartaal	-3	-5,7
'10	3e kwartaal	-3	-5,9
'10	4e kwartaal	-3	-5,3
'11	1e kwartaal	-3	-4,6
'11	2e kwartaal	-3	-4,7
'11	3e kwartaal	-3	-4,1
'11	4e kwartaal	-3	-4,4
'12	1e kwartaal	-3	-4,3
'12	2e kwartaal	-3	-4,0
'12	3e kwartaal	-3	-4,3
'12	4e kwartaal	-3	-3,9
'13	1e kwartaal	-3	-3,7
'13	2e kwartaal	-3	-3,3
'13	3e kwartaal	-3	-2,9
'13	4e kwartaal	-3	-3,0
'14	1e kwartaal	-3	-3,0
'14	2e kwartaal	-3	-3,0
'14	3e kwartaal	-3	-2,6
'14	4e kwartaal	-3	-2,3
'15	1e kwartaal	-3	-2,1
'15	2e kwartaal	-3	-2,0
'15	3e kwartaal	-3	-2,0
'15	4e kwartaal	-3	-1,9
'16	1e kwartaal	-3	-1,7
'16	2e kwartaal	-3	-1,0
'16	3e kwartaal	-3	-0,4
'16	4e kwartaal	-3	0,1
'17	1e kwartaal	-3	0,9
'17	2e kwartaal	-3	1,0
'17	3e kwartaal	-3	1,2
'17	4e kwartaal	-3	1,4
'18	1e kwartaal	-3	1,7
'18	2e kwartaal	-3	1,9
'18	3e kwartaal	-3	2,0
'18	4e kwartaal	-3	1,5
'19	1e kwartaal	-3	1,7
'19	2e kwartaal	-3	1,7
'19	3e kwartaal	-3	1,4
'19	4e kwartaal	-3	1,8
'20	1e kwartaal	-3	1,4
'20	2e kwartaal	-3	-1,1
'20	3e kwartaal	-3	-2,1
'20	4e kwartaal	-3	-3,7
'21	1e kwartaal	-3	-5,3
'21	2e kwartaal	-3	-3,9
'21	3e kwartaal	-3	-3,6
'21	4e kwartaal	-3	-2,6
'22	1e kwartaal	-3	-1,5
'22	2e kwartaal	-3	0,1
'22	3e kwartaal	-3	0,5

De inkomsten van de overheid bedroegen in het derde kwartaal 95 miljard euro, een stijging van 9 miljard euro ten opzichte van het derde kwartaal in 2021. De toename wordt voornamelijk verklaard door een stijging van 5 miljard euro in de ontvangen belastingen en sociale premies. Tevens stegen de aardgasbaten met ruim 3 miljard euro.

Ook de uitgaven van de overheid namen toe, namelijk met 5 miljard euro ten opzichte van het derde kwartaal in 2021. Daarmee kwamen de totale uitgaven uit op 100 miljard euro in het derde kwartaal van 2022. De grootste posten die hebben bijgedragen aan deze toenamen waren een toename in de beloning die de overheid betaald aan haar werknemers van 2 miljard euro en een toename in de netto investeringen van eveneens 2 miljard euro. Tegelijkertijd was er een afname van 3 miljard euro in de uitgaven aan subsidies. Dit betroffen steunmaatregelen in het kader van de coronacrisis die zijn afgelopen.

1.2 Overheidsschuld (EMU)
		Overheidsschuld (EMU) (mld euro)
'08	1e kwartaal	275,1
'08	2e kwartaal	278,2
'08	3e kwartaal	283,8
'08	4e kwartaal	354,0
'09	1e kwartaal	370,3
'09	2e kwartaal	360,8
'09	3e kwartaal	360,4
'09	4e kwartaal	354,7
'10	1e kwartaal	359,3
'10	2e kwartaal	372,3
'10	3e kwartaal	374,1
'10	4e kwartaal	378,7
'11	1e kwartaal	382,8
'11	2e kwartaal	390,9
'11	3e kwartaal	396,6
'11	4e kwartaal	401,3
'12	1e kwartaal	407,0
'12	2e kwartaal	417,0
'12	3e kwartaal	423,0
'12	4e kwartaal	432,4
'13	1e kwartaal	435,4
'13	2e kwartaal	447,2
'13	3e kwartaal	446,4
'13	4e kwartaal	447,0
'14	1e kwartaal	445,4
'14	2e kwartaal	456,0
'14	3e kwartaal	454,5
'14	4e kwartaal	455,8
'15	1e kwartaal	464,4
'15	2e kwartaal	453,3
'15	3e kwartaal	451,5
'15	4e kwartaal	446,1
'16	1e kwartaal	446,6
'16	2e kwartaal	442,3
'16	3e kwartaal	433,5
'16	4e kwartaal	438,5
'17	1e kwartaal	427,1
'17	2e kwartaal	426,3
'17	3e kwartaal	417,8
'17	4e kwartaal	420,4
'18	1e kwartaal	413,0
'18	2e kwartaal	409,2
'18	3e kwartaal	405,9
'18	4e kwartaal	405,8
'19	1e kwartaal	398,3
'19	2e kwartaal	403,8
'19	3e kwartaal	395,1
'19	4e kwartaal	394,7
'20	1e kwartaal	403,4
'20	2e kwartaal	441,9
'20	3e kwartaal	441,6
'20	4e kwartaal	435,5
'21	1e kwartaal	440,0
'21	2e kwartaal	447,9
'21	3e kwartaal	442,9
'21	4e kwartaal	449,0
'22	1e kwartaal	446,4
'22	2e kwartaal	457,6
'22	3e kwartaal	450,6

1.2 Overheidsschuld (EMU)
		Overheidsschuld (EMU) (mld euro)
'08	1e kwartaal	275,1
'08	2e kwartaal	278,2
'08	3e kwartaal	283,8
'08	4e kwartaal	354,0
'09	1e kwartaal	370,3
'09	2e kwartaal	360,8
'09	3e kwartaal	360,4
'09	4e kwartaal	354,7
'10	1e kwartaal	359,3
'10	2e kwartaal	372,3
'10	3e kwartaal	374,1
'10	4e kwartaal	378,7
'11	1e kwartaal	382,8
'11	2e kwartaal	390,9
'11	3e kwartaal	396,6
'11	4e kwartaal	401,3
'12	1e kwartaal	407,0
'12	2e kwartaal	417,0
'12	3e kwartaal	423,0
'12	4e kwartaal	432,4
'13	1e kwartaal	435,4
'13	2e kwartaal	447,2
'13	3e kwartaal	446,4
'13	4e kwartaal	447,0
'14	1e kwartaal	445,4
'14	2e kwartaal	456,0
'14	3e kwartaal	454,5
'14	4e kwartaal	455,8
'15	1e kwartaal	464,4
'15	2e kwartaal	453,3
'15	3e kwartaal	451,5
'15	4e kwartaal	446,1
'16	1e kwartaal	446,6
'16	2e kwartaal	442,3
'16	3e kwartaal	433,5
'16	4e kwartaal	438,5
'17	1e kwartaal	427,1
'17	2e kwartaal	426,3
'17	3e kwartaal	417,8
'17	4e kwartaal	420,4
'18	1e kwartaal	413,0
'18	2e kwartaal	409,2
'18	3e kwartaal	405,9
'18	4e kwartaal	405,8
'19	1e kwartaal	398,3
'19	2e kwartaal	403,8
'19	3e kwartaal	395,1
'19	4e kwartaal	394,7
'20	1e kwartaal	403,4
'20	2e kwartaal	441,9
'20	3e kwartaal	441,6
'20	4e kwartaal	435,5
'21	1e kwartaal	440,0
'21	2e kwartaal	447,9
'21	3e kwartaal	442,9
'21	4e kwartaal	449,0
'22	1e kwartaal	446,4
'22	2e kwartaal	457,6
'22	3e kwartaal	450,6

De overheidsschuld daalde gedurende het derde kwartaal 2022 van bijna 458 miljard euro naar 451 miljard euro. Uitgedrukt als percentage van het bbp daalde de overheidsschuld van 50,8 procent naar 49 procent. De overheidsschuld daalde met 7 miljard euro ondanks het eerdergenoemde overheidstekort. Dat kwam met name doordat het Rijk girale middelen heeft aangewend om aflossingen te doen op de overheidsschuld: het Rijk heeft vooral langlopende overheidsobligaties afgelost voor een bedrag van ruim 8 miljard euro. Vorig kwartaal nam de schuld nog toe, terwijl de overheid geld overhield.

Kerncijfers Overheidsfinanciën
		2021	2021	2022	2022	2022
		3e kwartaal	4e kwartaal	1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal
Inkomsten	Miljard euro	87,6	101,1	102,7	107,1	96,5
Uitgaven	Miljard euro	95,2	103,2	95,6	103,7	100,0
Saldo	Miljard euro	-7,7	-2,1	7,1	3,4	-3,5
Overheidsschuld	Miljard euro	442,9	449	446,4	457,6	450,6
Saldo	% bbp¹⁾	-3,6	-2,6	-1,5	0,1	0,5
Overheidsschuld	% bbp¹⁾	52,8	52,4	50,7	50,8	49,0
StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers ¹⁾ Op jaarbasis, gemeten als de som van vier kwartalen.

2. Zorguitgaven ZVW en WLZ stijgen verder

De zorguitgaven aan de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet Langdurige Zorg (WLZ) zijn de afgelopen jaren verder gestegen. De Zvw er voor de medische kosten die vergoed worden uit het basispakket en de WLZ is bedoeld voor langdurige zorg zoals verzorgings- en verpleegtehuis. In de coronajaren 2020 en 2021 was er een afvlakking van de groei te zien van deze reguliere zorgkosten. Vanwege corona werd er, naast de reguliere uitkeringen in natura, echter op verschillende wijzen extra geld uitgegeven aan gezondheidszorg binnen de Zvw en WLZ. In deze jaren zijn de uitgaven aangevuld met een continuïteitsbijdrage, compensatie meerkosten, en de catastroferegeling. Als deze extra uitgavenposten binnen de WLZ en Zvw ook worden meegenomen, dan wordt de zichtbare afvlakking in zorguitgaven teniet gedaan en stijgen de zorgkosten op dezelfde voet door als voor de coronacrisis. Een hoge piek in zorguitgaven tijdens de coronacrisis is uitgebleven.

Bijzondere regelingen binnen Zvw en WLZ in 2020 en 2021

Er zijn op verschillende manieren extra uitgaven gedaan binnen de Zvw en WLZ tijdens de coronajaren.

Continuïteitsbijdrage

De continuïteitsbijdrage (CB) is een compensatieregeling waarbij zorgaanbieders een bijdrage ontvangen voor niet-geleverde reguliere zorg (oftewel gederfde omzet) vanwege corona. Hiermee wordt financiële continuïteit geborgd en gegarandeerd dat de zorginfrastructuur ook na de crisis beschikbaar is. In 2020 is er voor de Zvw 2,3 miljard euro uitgegeven en in 2021 was dit 0,2 miljard euro. Voor de WLZ was dit 0,5 miljard euro in 2020 en 0,4 miljard euro in 2021.

Compensatie Meerkosten

De compensatie Meerkosten (MK) is een regeling waarbij zorgaanbieders een bijdrage ontvangen vanwege extra gemaakte kosten vanwege corona. Bijvoorbeeld extra uitgaven aan persoonlijke beschermingsmiddelen in de zorg. Ook kan er gedacht worden aan de kosten voor het bewust leeg en beschikbaar houden van zorgcapaciteit voor coronapatiënten. Voor de Zvw is er zowel in 2020 als in 2021 0,8 miljard euro aan uitgegeven. Voor de WLZ was dit 0,7 miljard euro in 2020 en 0,2 miljard euro in 2021.

Catastroferegeling

De zogenaamde catastroferegeling is opgenomen zodat zorgverzekeraars aanspraak kunnen maken op een extra bijdrage vanuit de rijksoverheid in het geval van een catastrofe zoals een pandemie, deze regeling is alleen van toepassing op de Zvw en niet op de WLZ. Een zorgverzekeraar dient aannemelijk te maken dat ze extra geld aan zorg hebben uitgegeven boven de verwachte uitgaven. In 2021 is er 2,7 miljard euro uitgegeven aan deze regeling.

Ontwikkeling uitgaven Zvw

In onderstaand figuur zijn de uitgaven aan Zvw sinds 2015 zichtbaar. In 2020 is er een daling te zien in de reguliere zorgkosten. Echter, als de continuïteitsbijdrage, compensatie meerkosten, en de catastroferegeling ook worden meegenomen dan wordt deze daling teniet gedaan. Een mogelijke verklaring van deze ontwikkeling is dat er in 2020 een afschaling van reguliere zorg plaatsvond vanwege de coronadruk in de ziekenhuizen. Als gevolg hiervan daalden uitgaven aan reguliere zorg. Maar, vanwege de uitgaven aan de extra regelingen binnen de Zvw vond er toch een toename plaats in zorguitgaven. Hierbij moet ook worden opgemerkt dat de catastroferegeling in 2021 werd uitbetaald, maar van toepassing is op zowel 2020 als 2021. De totale uitgaven aan de Zvw was in 2019 43,3 miljard euro, in 2020 45,6 miljard euro, en in 2021 49,8 miljard euro.

2.1 Ontwikkeling uitgaven Zorgverzekeringswet (Zvw)
Jaar	Uitkeringen in natura (mld euro)	Continuïteitsbijdrage (mld euro)	Meerkosten (mld euro)	Catastroferegeling (mld euro)
2015	37,848
2016	38,777
2017	40,002
2018	41,577
2019	43,300
2020	42,431	2,316	0,808
2021*	46,122	0,171	0,83	2,716


* voorlopige cijfers

2.1 Ontwikkeling uitgaven Zorgverzekeringswet (Zvw)
Jaar	Uitkeringen in natura (mld euro)	Continuïteitsbijdrage (mld euro)	Meerkosten (mld euro)	Catastroferegeling (mld euro)
2015	37,848
2016	38,777
2017	40,002
2018	41,577
2019	43,300
2020	42,431	2,316	0,808
2021*	46,122	0,171	0,83	2,716


* voorlopige cijfers

Ontwikkeling uitgaven WLZ

Figuur 2.2 laat de ontwikkeling zien van de zorguitgaven aan de WLZ. De afvlakking die bij de Zvw zichtbaar was, is minder zichtbaar bij de WLZ. Wel geldt net zoals bij de Zvw, als de continuïteitsbijdrage en compensatie meerkosten worden meegenomen dan stijgen de uitgaven in het kader van de WLZ op precies dezelfde voet door als voor de coronacrisis. De totale uitgaven aan de WLZ waren in 2019 21,7 miljard euro, in 2020 24,0 miljard euro, en in 2021 26,2 miljard euro.

2.2 Ontwikkeling uitgaven Wet langdurige zorg (WLZ)
Jaar	Uitkeringen in natura (mld euro)	Continuïteitsbijdrage (mld euro)	Meerkosten (mld euro)
2015	17,359
2016	17,858
2017	18,161
2018	19,601
2019	21,718
2020	22,739	0,537	0,745
2021*	25,619	0,365	0,203
* voorlopige cijfers

2.2 Ontwikkeling uitgaven Wet langdurige zorg (WLZ)
Jaar	Uitkeringen in natura (mld euro)	Continuïteitsbijdrage (mld euro)	Meerkosten (mld euro)
2015	17,359
2016	17,858
2017	18,161
2018	19,601
2019	21,718
2020	22,739	0,537	0,745
2021*	25,619	0,365	0,203
* voorlopige cijfers

3. Nederlandse lastendruk stijgt, maar ligt onder gemiddelde van Europese Unie

De belasting- en premiedruk lag in Nederland in 2021, conform de definitie van Eurostat¹⁾, op 40,2 procent van het bruto binnenlands product (bbp). De belasting- en premiedruk is de totale opbrengst van belastingen en sociale premies uitgedrukt als percentage van het bbp. De Nederlandse belasting- en premiedruk ligt onder het gemiddelde van de Europese Unie. Voor de gehele Europese Unie bedroeg deze in 2021 namelijk 41,7 procent. Wel steeg de lastendruk in Nederland de afgelopen jaren harder dan gemiddeld.

Binnen de Europese Unie zijn er grote verschillen in belasting- en premiedruk, variërend van ruim 20 procent tot bijna 50 procent. Met name in Denemarken, Frankrijk en België is de lastendruk bovengemiddeld. Dit heeft uiteenlopende redenen en is afhankelijk van hoe het belasting- en premiestelsel in de betreffende landen is ingericht. Zo betalen Deense huishoudens relatief veel belasting over hun inkomsten, wat samenhangt met het feit dat in Denemarken de sociale uitkeringen voor een groot deel uit belastinginkomsten worden gefinancierd. De sociale premies zijn hierdoor juist de laagste van de Europese Unie. Daarentegen stuwen in Frankrijk juist de sociale premies de belasting- en premiedruk naar bovengemiddeld.

De belasting- en premiedruk ligt over het algemeen in Noord- en West-Europa hoger dan in Oost-Europa. Met name in Roemenië, Letland en Bulgarije is de lastendruk relatief laag. Hier staat tegenover dat Oost-Europese landen naar verhouding minder uitgeven aan sociale bescherming. Een uitzondering vormt Ierland, dat met 21,9 procent de laagste lastendruk van de Europese Unie kent. Met name de sociale premies en belastingen op productie drukken de Ierse belasting- en premiedruk.

3.1 Belasting- en premiedruk Europese Unie 2021
Land	Belastingen op productie en invoer (% bbp)	Belastingen op inkomen en vermogen (% bbp)	Sociale premies (% bbp)
Denemarken	15,9	32,1	0,8
Frankrijk	16,8	13,3	16,8
België	13,9	16,6	15,5
Oostenrijk	14,1	13,8	15,8
Italië	14,7	15,1	13,7
Zweden	21,7	18,4	3,4
Finland	14,0	17,0	12,1
Duitsland	11,1	13,8	17,6
Europese Unie	13,8	13,5	14,3
Griekenland	17,1	9,4	15,0
Nederland	12,8	13,8	13,6
Spanje	12,4	12,4	14,2
Slovenië	13,3	8,4	16,8
Polen	15,4	8,3	14,0
Portugal	15,3	9,7	12,7
Slowakije	12,4	8,0	15,9
Cyprus	14,3	10,4	11,3
Tsjechië	11,7	7,7	16,6
Kroatië	19,1	5,6	11,1
Hongarije	17,8	5,6	10,5
Estland	13,5	8,4	11,9
Litouwen	12,3	9,7	10,6
Malta	11,0	14,0	6,2
Bulgarije	15,2	6,7	8,9
Letland	13,6	7,1	10,1
Roemenië	10,8	5,2	11,3
Ierland	7,1	10,8	4,0
Bron: CBS, Eurostat
Luxemburg ontbreekt voor 2021 in de waarneming van Eurostat.

3.1 Belasting- en premiedruk Europese Unie 2021
Land	Belastingen op productie en invoer (% bbp)	Belastingen op inkomen en vermogen (% bbp)	Sociale premies (% bbp)
Denemarken	15,9	32,1	0,8
Frankrijk	16,8	13,3	16,8
België	13,9	16,6	15,5
Oostenrijk	14,1	13,8	15,8
Italië	14,7	15,1	13,7
Zweden	21,7	18,4	3,4
Finland	14,0	17,0	12,1
Duitsland	11,1	13,8	17,6
Europese Unie	13,8	13,5	14,3
Griekenland	17,1	9,4	15,0
Nederland	12,8	13,8	13,6
Spanje	12,4	12,4	14,2
Slovenië	13,3	8,4	16,8
Polen	15,4	8,3	14,0
Portugal	15,3	9,7	12,7
Slowakije	12,4	8,0	15,9
Cyprus	14,3	10,4	11,3
Tsjechië	11,7	7,7	16,6
Kroatië	19,1	5,6	11,1
Hongarije	17,8	5,6	10,5
Estland	13,5	8,4	11,9
Litouwen	12,3	9,7	10,6
Malta	11,0	14,0	6,2
Bulgarije	15,2	6,7	8,9
Letland	13,6	7,1	10,1
Roemenië	10,8	5,2	11,3
Ierland	7,1	10,8	4,0
Bron: CBS, Eurostat
Luxemburg ontbreekt voor 2021 in de waarneming van Eurostat.

Ondanks een minimale daling in 2021 heeft de belasting- en premiedruk in Nederland een stijgende trend. Hierdoor lag deze in 2021 zo’n 4 procentpunt hoger dan tien jaar geleden. Deze ontwikkeling is in veel landen van de Europese Unie zichtbaar, al is de toename gemiddeld genomen minder groot dan in Nederland. De belasting- en premiedruk van de gehele Europe Unie nam de afgelopen tien jaar met 1,2 procentpunt toe. Net als in Nederland is in veel landen de toename deels toe te schrijven aan maatregelen die genomen zijn na de kredietcrisis, zoals de introductie van een bankenbelasting en verhoging van de btw.

In zes landen steeg de lastendruk harder dan in Nederland, met Slowakije met een toename van 7,4 procentpunt als uitschieter. Ook Spanje en Litouwen kenden flinke toenames. In de meeste landen steeg de belasting- en premiedruk echter minder hard, waarbij deze in enkele landen zelfs daalde. Met een afname van 7,7 procentpunt had Ierland de grootste daling. Hierbij speelt mee dat in Ierland het bbp in de afgelopen tien jaar maar liefst bijna 2,5 keer zo groot werd, het zogenoemde noemereffect. Ter vergelijking, in dezelfde periode groeide het bbp van de Europese Unie met ruim een kwart. Ondanks dat er bij veel belastingen en sociale premies een relatie is met de ontwikkeling van het bbp, is dit niet bij alle belastingen en sociale premies even sterk het geval. Hierdoor heeft een sterke stijging van het bbp over het algemeen een drukkend effect op de belasting- en premiedruk.

3.2 Ontwikkeling belasting- en premiedruk Europese Unie 2012-2021
Land NL	Ontwikkeling belasting- en premiedruk (procentpunt)
Slowakije	7,4
Spanje	5,7
Litouwen	5,3
Bulgarije	4,6
Polen	4,4
Cyprus	4,4
Nederland	4,1
Portugal	3,2
Duitsland	2,7
Griekenland	2,1
Denemarken	1,9
Estland	1,9
Tsjechi	1,5
Letland	1,5
Europese Unie	1,2
Oostenrijk	1,1
Zweden	0,8
Roemenië	0,7
Finland	0,6
Frankrijk	0,5
Kroatië	0,3
Slovenië	0,3
Italië	0,2
Malta	-1,6
België	-1,8
Hongarije	-5,0
Ierland	-7,7
Bron: CBS, Eurostat

3.2 Ontwikkeling belasting- en premiedruk Europese Unie 2012-2021
Land NL	Ontwikkeling belasting- en premiedruk (procentpunt)
Slowakije	7,4
Spanje	5,7
Litouwen	5,3
Bulgarije	4,6
Polen	4,4
Cyprus	4,4
Nederland	4,1
Portugal	3,2
Duitsland	2,7
Griekenland	2,1
Denemarken	1,9
Estland	1,9
Tsjechi	1,5
Letland	1,5
Europese Unie	1,2
Oostenrijk	1,1
Zweden	0,8
Roemenië	0,7
Finland	0,6
Frankrijk	0,5
Kroatië	0,3
Slovenië	0,3
Italië	0,2
Malta	-1,6
België	-1,8
Hongarije	-5,0
Ierland	-7,7
Bron: CBS, Eurostat

¹⁾ Door een andere berekeningswijze wijken deze cijfers licht af van de cijfers die het CBS normaliter publiceert. De belasting- en premiedruk volgens de definitie van Eurostat ligt ongeveer 1 procentpunt hoger. Aangezien in dit artikel de belasting- en premiedruk in internationaal perspectief wordt beschouwd, is gekozen om uit te gaan van de cijfers conform de definitie van Eurostat.

Recente publicaties en cijfers

Op het gebied van de overheidsfinanciën zijn in de afgelopen kwartalen de onderstaande publicaties uitgebracht. Cijfers zijn te vinden in de CBS databank StatLine. Meer informatie is benaderbaar via de themapagina Overheid en politiek.

Publicaties

Ruim 6,3 miljard euro aan wegenbelasting in 2023

Overheidsfinanciën, tweede kwartaal

Overheidsfinanciën 2021

Gemeenten begroten 11,5 miljard euro aan heffingen in 2022

StatLine

Overheid; schuldgaranties, buiten balans PPS, niet-renderende leningen

Overheidsfinanciën; kerncijfer s

Overheid; financiële balans, marktwaarde, overheidssectoren

Overheidsinkomsten; transacties en overheidssectoren

Overheid; ontvangen belastingen en wettelijke premies

Overheidsschuld; schuldtitel, geldgever, waarderingsgrondslag, sectoren

Overheidsuitgaven; transacties en overheidssectoren

Saldo en schuld; overheidssectoren

Overheidsproductie en -consumptie; transacties en overheidssectoren

Centrale overheid; inkomsten en uitgaven per maand op kasbasis

Socialezekerheidsfond sen: inkomsten en uitgaven

Overheidsbalans; activa en passiva

Overheid; sociale uitkeringen

Waterschappen; tarieven heffingen

Opbrengsten waterschapsheffingen; begrotingen en realisatie

Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2020-2022

Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen per gemeente

Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen naar regio en grootteklasse

Gemeentebegrotingen; heffingen naar regio en grootteklasse

Gemeentebegrotingen; heffingen per gemeente

Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021