Publicatiedatum: 24-12-2020 06:30

Overheidsfinanciën, derde kwartaal 2020

Effect van de coronacrisis op de Nederlandse en Europese overheidsfinanciën

Over deze publicatie

In deze kwartaalmonitor Overheidsfinanciën aandacht voor het effect van de coronacrisis op de Nederlandse en Europese overheidsfinanciën.

Overheidstekort groeit door

In het derde kwartaal van 2020 overtroffen de uitgaven van de overheid de inkomsten met ruim 12 miljard euro. De uitgaven zijn met ruim 10 miljard euro sterk toegenomen ten opzichte van het derde kwartaal van 2019, terwijl de inkomsten ruim een miljard euro lager zijn. Gemeten op jaarbasis, over de periode van het vierde kwartaal 2019 tot en met het derde kwartaal van 2020, bedroeg het overheidstekort 3,1 procent bruto binnenlands product (bbp). Ondanks het tekort nam de overheidsschuld af met 0,4 miljard euro en kwam aan het einde van het derde kwartaal uit op 55,2 procent bbp.

1.1 Overheidsinkomsten en -uitgaven op jaarbasis*
Jaar	Kwartaal	Inkomsten (% bbp)	Uitgaven (% bbp)
2008	1e kwartaal	42,7	42,6
2008	2e kwartaal	42,9	42,7
2008	3e kwartaal	43,1	42,6
2008	4e kwartaal	43,3	43,1
2009	1e kwartaal	43,3	44,1
2009	2e kwartaal	43,1	44,9
2009	3e kwartaal	43,0	46,4
2009	4e kwartaal	42,5	47,6
2010	1e kwartaal	42,5	47,9
2010	2e kwartaal	42,8	48,4
2010	3e kwartaal	42,4	48,2
2010	4e kwartaal	42,6	47,9
2011	1e kwartaal	42,9	47,5
2011	2e kwartaal	42,5	47,2
2011	3e kwartaal	42,9	47,0
2011	4e kwartaal	42,4	46,8
2012	1e kwartaal	42,4	46,8
2012	2e kwartaal	42,7	46,7
2012	3e kwartaal	42,5	46,8
2012	4e kwartaal	42,8	46,8
2013	1e kwartaal	43,3	46,9
2013	2e kwartaal	43,5	46,8
2013	3e kwartaal	43,9	46,8
2013	4e kwartaal	43,6	46,5
2014	1e kwartaal	43,3	46,3
2014	2e kwartaal	43,4	46,3
2014	3e kwartaal	43,4	46,0
2014	4e kwartaal	43,6	45,7
2015	1e kwartaal	43,7	45,7
2015	2e kwartaal	43,3	45,3
2015	3e kwartaal	42,9	44,9
2015	4e kwartaal	42,6	44,6
2016	1e kwartaal	42,6	44,4
2016	2e kwartaal	43,1	44,2
2016	3e kwartaal	43,6	44,1
2016	4e kwartaal	43,6	43,6
2017	1e kwartaal	43,9	43,2
2017	2e kwartaal	43,7	42,8
2017	3e kwartaal	43,6	42,5
2017	4e kwartaal	43,7	42,5
2018	1e kwartaal	43,9	42,3
2018	2e kwartaal	43,9	42,1
2018	3e kwartaal	44,0	42,1
2018	4e kwartaal	43,7	42,3
2019	1e kwartaal	43,9	42,4
2019	2e kwartaal	43,8	42,3
2019	3e kwartaal	43,6	42,3
2019	4e kwartaal	43,7	42,0
2020	1e kwartaal	43,6	42,1
2020	2e kwartaal	43,6	45,2
2020	3e kwartaal	43,5	46,5
* gemeten als de som van vier kwartalen

1.1 Overheidsinkomsten en -uitgaven op jaarbasis*
Jaar	Kwartaal	Inkomsten (% bbp)	Uitgaven (% bbp)
2008	1e kwartaal	42,7	42,6
2008	2e kwartaal	42,9	42,7
2008	3e kwartaal	43,1	42,6
2008	4e kwartaal	43,3	43,1
2009	1e kwartaal	43,3	44,1
2009	2e kwartaal	43,1	44,9
2009	3e kwartaal	43,0	46,4
2009	4e kwartaal	42,5	47,6
2010	1e kwartaal	42,5	47,9
2010	2e kwartaal	42,8	48,4
2010	3e kwartaal	42,4	48,2
2010	4e kwartaal	42,6	47,9
2011	1e kwartaal	42,9	47,5
2011	2e kwartaal	42,5	47,2
2011	3e kwartaal	42,9	47,0
2011	4e kwartaal	42,4	46,8
2012	1e kwartaal	42,4	46,8
2012	2e kwartaal	42,7	46,7
2012	3e kwartaal	42,5	46,8
2012	4e kwartaal	42,8	46,8
2013	1e kwartaal	43,3	46,9
2013	2e kwartaal	43,5	46,8
2013	3e kwartaal	43,9	46,8
2013	4e kwartaal	43,6	46,5
2014	1e kwartaal	43,3	46,3
2014	2e kwartaal	43,4	46,3
2014	3e kwartaal	43,4	46,0
2014	4e kwartaal	43,6	45,7
2015	1e kwartaal	43,7	45,7
2015	2e kwartaal	43,3	45,3
2015	3e kwartaal	42,9	44,9
2015	4e kwartaal	42,6	44,6
2016	1e kwartaal	42,6	44,4
2016	2e kwartaal	43,1	44,2
2016	3e kwartaal	43,6	44,1
2016	4e kwartaal	43,6	43,6
2017	1e kwartaal	43,9	43,2
2017	2e kwartaal	43,7	42,8
2017	3e kwartaal	43,6	42,5
2017	4e kwartaal	43,7	42,5
2018	1e kwartaal	43,9	42,3
2018	2e kwartaal	43,9	42,1
2018	3e kwartaal	44,0	42,1
2018	4e kwartaal	43,7	42,3
2019	1e kwartaal	43,9	42,4
2019	2e kwartaal	43,8	42,3
2019	3e kwartaal	43,6	42,3
2019	4e kwartaal	43,7	42,0
2020	1e kwartaal	43,6	42,1
2020	2e kwartaal	43,6	45,2
2020	3e kwartaal	43,5	46,5
* gemeten als de som van vier kwartalen

De stijging van de uitgaven in het derde kwartaal werd voor het grootste deel veroorzaakt door subsidies die door de Nederlandse overheid zijn verstrekt aan het bedrijfsleven vanwege de coronacrisis. In totaal werd voor 6 miljard euro meer aan subsidies uitgegeven dan in hetzelfde kwartaal vorig jaar. De Nederlandse overheid verstrekte in het derde kwartaal van 2020 ook 3,3 miljard euro meer aan sociale uitkeringen vergeleken met hetzelfde kwartaal van 2019. In het vervolg van deze kwartaalmonitor wordt dieper ingegaan op een aantal coronamaatregelen van de overheid.

Naast de stijging van de uitgaven werd het toegenomen overheidstekort ook veroorzaakt door teruggelopen inkomsten. In het derde kwartaal waren de inkomsten van de overheid 1,4 miljard euro lager dan in hetzelfde kwartaal vorig jaar. Onder andere de inkomsten uit de vennootschaps- en dividendbelasting liepen met respectievelijk 0,7 en 0,6 miljard euro terug. Door de stijgende uitgaven en dalende inkomsten kwam het overheidstekort gemeten als som van de vier kwartalen uit op 3,1 procent bbp.

1.2 Overheidssaldo op jaarbasis*
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Overheidssaldo op jaarbasis (% bbp)
2009	1e kwartaal	-3	-0,79
2009	2e kwartaal	-3	-1,83
2009	3e kwartaal	-3	-3,40
2009	4e kwartaal	-3	-5,09
2010	1e kwartaal	-3	-5,41
2010	2e kwartaal	-3	-5,59
2010	3e kwartaal	-3	-5,76
2010	4e kwartaal	-3	-5,25
2011	1e kwartaal	-3	-4,62
2011	2e kwartaal	-3	-4,66
2011	3e kwartaal	-3	-4,05
2011	4e kwartaal	-3	-4,43
2012	1e kwartaal	-3	-4,31
2012	2e kwartaal	-3	-4,03
2012	3e kwartaal	-3	-4,29
2012	4e kwartaal	-3	-3,92
2013	1e kwartaal	-3	-3,67
2013	2e kwartaal	-3	-3,30
2013	3e kwartaal	-3	-2,90
2013	4e kwartaal	-3	-2,93
2014	1e kwartaal	-3	-2,95
2014	2e kwartaal	-3	-2,88
2014	3e kwartaal	-3	-2,55
2014	4e kwartaal	-3	-2,15
2015	1e kwartaal	-3	-2,02
2015	2e kwartaal	-3	-2,04
2015	3e kwartaal	-3	-2,05
2015	4e kwartaal	-3	-2,02
2016	1e kwartaal	-3	-1,77
2016	2e kwartaal	-3	-1,08
2016	3e kwartaal	-3	-0,54
2016	4e kwartaal	-3	0,02
2017	1e kwartaal	-3	0,76
2017	2e kwartaal	-3	0,87
2017	3e kwartaal	-3	1,11
2017	4e kwartaal	-3	1,26
2018	1e kwartaal	-3	1,61
2018	2e kwartaal	-3	1,77
2018	3e kwartaal	-3	1,92
2018	4e kwartaal	-3	1,37
2019	1e kwartaal	-3	1,47
2019	2e kwartaal	-3	1,49
2019	3e kwartaal	-3	1,29
2019	4e kwartaal	-3	1,72
2020	1e kwartaal	-3	1,53
2020	2e kwartaal	-3	-1,57
2020	3e kwartaal	-3	-3,05
* gemeten als de som van vier kwartalen

1.2 Overheidssaldo op jaarbasis*
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Overheidssaldo op jaarbasis (% bbp)
2009	1e kwartaal	-3	-0,79
2009	2e kwartaal	-3	-1,83
2009	3e kwartaal	-3	-3,40
2009	4e kwartaal	-3	-5,09
2010	1e kwartaal	-3	-5,41
2010	2e kwartaal	-3	-5,59
2010	3e kwartaal	-3	-5,76
2010	4e kwartaal	-3	-5,25
2011	1e kwartaal	-3	-4,62
2011	2e kwartaal	-3	-4,66
2011	3e kwartaal	-3	-4,05
2011	4e kwartaal	-3	-4,43
2012	1e kwartaal	-3	-4,31
2012	2e kwartaal	-3	-4,03
2012	3e kwartaal	-3	-4,29
2012	4e kwartaal	-3	-3,92
2013	1e kwartaal	-3	-3,67
2013	2e kwartaal	-3	-3,30
2013	3e kwartaal	-3	-2,90
2013	4e kwartaal	-3	-2,93
2014	1e kwartaal	-3	-2,95
2014	2e kwartaal	-3	-2,88
2014	3e kwartaal	-3	-2,55
2014	4e kwartaal	-3	-2,15
2015	1e kwartaal	-3	-2,02
2015	2e kwartaal	-3	-2,04
2015	3e kwartaal	-3	-2,05
2015	4e kwartaal	-3	-2,02
2016	1e kwartaal	-3	-1,77
2016	2e kwartaal	-3	-1,08
2016	3e kwartaal	-3	-0,54
2016	4e kwartaal	-3	0,02
2017	1e kwartaal	-3	0,76
2017	2e kwartaal	-3	0,87
2017	3e kwartaal	-3	1,11
2017	4e kwartaal	-3	1,26
2018	1e kwartaal	-3	1,61
2018	2e kwartaal	-3	1,77
2018	3e kwartaal	-3	1,92
2018	4e kwartaal	-3	1,37
2019	1e kwartaal	-3	1,47
2019	2e kwartaal	-3	1,49
2019	3e kwartaal	-3	1,29
2019	4e kwartaal	-3	1,72
2020	1e kwartaal	-3	1,53
2020	2e kwartaal	-3	-1,57
2020	3e kwartaal	-3	-3,05
* gemeten als de som van vier kwartalen

De schuld bleef nagenoeg stabiel. Zodoende vertaalde het overheidstekort van ruim 12 miljard euro zich niet in een vergelijkbare schuldtoename. Bedrijven, instellingen en huishoudens betaalden in het derde kwartaal een deel van de belastingen en premies ter waarde van 9 miljard euro waarvoor in het eerste halfjaar uitstel was verleend. Deze inkomsten tellen mee in het overheidssaldo van het eerste halfjaar. Doordat het geld niet in het eerste halfjaar ontvangen was, moest de overheid destijds extra lenen om de uitgaven te financieren. Mede hierdoor was de schuldtoename in het eerste halfjaar hoger dan het tekort. In het derde kwartaal was het omgekeerde het geval. Onder andere daardoor is er geen kastekort ontstaan in dit kwartaal.

1.3 Schuldquote
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Schuldquote (% bbp)
2000	1e kwartaal	60	59,5
2000	2e kwartaal	60	56,5
2000	3e kwartaal	60	55,5
2000	4e kwartaal	60	52,1
2001	1e kwartaal	60	51,4
2001	2e kwartaal	60	52,5
2001	3e kwartaal	60	51,1
2001	4e kwartaal	60	49,5
2002	1e kwartaal	60	50,0
2002	2e kwartaal	60	50,1
2002	3e kwartaal	60	49,4
2002	4e kwartaal	60	48,8
2003	1e kwartaal	60	49,9
2003	2e kwartaal	60	49,4
2003	3e kwartaal	60	50,4
2003	4e kwartaal	60	50,0
2004	1e kwartaal	60	51,0
2004	2e kwartaal	60	51,3
2004	3e kwartaal	60	51,7
2004	4e kwartaal	60	50,3
2005	1e kwartaal	60	50,2
2005	2e kwartaal	60	52,4
2005	3e kwartaal	60	50,7
2005	4e kwartaal	60	49,8
2006	1e kwartaal	60	49,2
2006	2e kwartaal	60	48,6
2006	3e kwartaal	60	47,5
2006	4e kwartaal	60	45,2
2007	1e kwartaal	60	45,4
2007	2e kwartaal	60	45,6
2007	3e kwartaal	60	44,6
2007	4e kwartaal	60	43,0
2008	1e kwartaal	60	43,9
2008	2e kwartaal	60	43,8
2008	3e kwartaal	60	44,1
2008	4e kwartaal	60	54,7
2009	1e kwartaal	60	57,5
2009	2e kwartaal	60	56,7
2009	3e kwartaal	60	57,2
2009	4e kwartaal	60	56,8
2010	1e kwartaal	60	57,6
2010	2e kwartaal	60	59,2
2010	3e kwartaal	60	59,1
2010	4e kwartaal	60	59,3
2011	1e kwartaal	60	59,5
2011	2e kwartaal	60	60,4
2011	3e kwartaal	60	61,1
2011	4e kwartaal	60	61,7
2012	1e kwartaal	60	62,5
2012	2e kwartaal	60	64,0
2012	3e kwartaal	60	65,0
2012	4e kwartaal	60	66,3
2013	1e kwartaal	60	66,7
2013	2e kwartaal	60	68,3
2013	3e kwartaal	60	67,8
2013	4e kwartaal	60	67,7
2014	1e kwartaal	60	67,1
2014	2e kwartaal	60	68,6
2014	3e kwartaal	60	68,1
2014	4e kwartaal	60	67,9
2015	1e kwartaal	60	69,0
2015	2e kwartaal	60	66,8
2015	3e kwartaal	60	65,9
2015	4e kwartaal	60	64,7
2016	1e kwartaal	60	64,3
2016	2e kwartaal	60	63,3
2016	3e kwartaal	60	61,7
2016	4e kwartaal	60	61,9
2017	1e kwartaal	60	59,7
2017	2e kwartaal	60	58,9
2017	3e kwartaal	60	57,0
2017	4e kwartaal	60	56,9
2018	1e kwartaal	60	55,1
2018	2e kwartaal	60	54,0
2018	3e kwartaal	60	52,9
2018	4e kwartaal	60	52,4
2019	1e kwartaal	60	50,9
2019	2e kwartaal	60	51,0
2019	3e kwartaal	60	49,3
2019	4e kwartaal	60	48,7
2020	1e kwartaal	60	49,5
2020	2e kwartaal	60	55,2
2020	3e kwartaal	60	55,2

1.3 Schuldquote
Jaar	Kwartaal	EMU-norm (% bbp)	Schuldquote (% bbp)
2000	1e kwartaal	60	59,5
2000	2e kwartaal	60	56,5
2000	3e kwartaal	60	55,5
2000	4e kwartaal	60	52,1
2001	1e kwartaal	60	51,4
2001	2e kwartaal	60	52,5
2001	3e kwartaal	60	51,1
2001	4e kwartaal	60	49,5
2002	1e kwartaal	60	50,0
2002	2e kwartaal	60	50,1
2002	3e kwartaal	60	49,4
2002	4e kwartaal	60	48,8
2003	1e kwartaal	60	49,9
2003	2e kwartaal	60	49,4
2003	3e kwartaal	60	50,4
2003	4e kwartaal	60	50,0
2004	1e kwartaal	60	51,0
2004	2e kwartaal	60	51,3
2004	3e kwartaal	60	51,7
2004	4e kwartaal	60	50,3
2005	1e kwartaal	60	50,2
2005	2e kwartaal	60	52,4
2005	3e kwartaal	60	50,7
2005	4e kwartaal	60	49,8
2006	1e kwartaal	60	49,2
2006	2e kwartaal	60	48,6
2006	3e kwartaal	60	47,5
2006	4e kwartaal	60	45,2
2007	1e kwartaal	60	45,4
2007	2e kwartaal	60	45,6
2007	3e kwartaal	60	44,6
2007	4e kwartaal	60	43,0
2008	1e kwartaal	60	43,9
2008	2e kwartaal	60	43,8
2008	3e kwartaal	60	44,1
2008	4e kwartaal	60	54,7
2009	1e kwartaal	60	57,5
2009	2e kwartaal	60	56,7
2009	3e kwartaal	60	57,2
2009	4e kwartaal	60	56,8
2010	1e kwartaal	60	57,6
2010	2e kwartaal	60	59,2
2010	3e kwartaal	60	59,1
2010	4e kwartaal	60	59,3
2011	1e kwartaal	60	59,5
2011	2e kwartaal	60	60,4
2011	3e kwartaal	60	61,1
2011	4e kwartaal	60	61,7
2012	1e kwartaal	60	62,5
2012	2e kwartaal	60	64,0
2012	3e kwartaal	60	65,0
2012	4e kwartaal	60	66,3
2013	1e kwartaal	60	66,7
2013	2e kwartaal	60	68,3
2013	3e kwartaal	60	67,8
2013	4e kwartaal	60	67,7
2014	1e kwartaal	60	67,1
2014	2e kwartaal	60	68,6
2014	3e kwartaal	60	68,1
2014	4e kwartaal	60	67,9
2015	1e kwartaal	60	69,0
2015	2e kwartaal	60	66,8
2015	3e kwartaal	60	65,9
2015	4e kwartaal	60	64,7
2016	1e kwartaal	60	64,3
2016	2e kwartaal	60	63,3
2016	3e kwartaal	60	61,7
2016	4e kwartaal	60	61,9
2017	1e kwartaal	60	59,7
2017	2e kwartaal	60	58,9
2017	3e kwartaal	60	57,0
2017	4e kwartaal	60	56,9
2018	1e kwartaal	60	55,1
2018	2e kwartaal	60	54,0
2018	3e kwartaal	60	52,9
2018	4e kwartaal	60	52,4
2019	1e kwartaal	60	50,9
2019	2e kwartaal	60	51,0
2019	3e kwartaal	60	49,3
2019	4e kwartaal	60	48,7
2020	1e kwartaal	60	49,5
2020	2e kwartaal	60	55,2
2020	3e kwartaal	60	55,2

Voor het financieren van de coronamaatregelen trok het Rijk al in het eerste en met name het tweede kwartaal externe financiering aan. In het tweede kwartaal steeg de schuld met 38,4 miljard euro tot 55,2 procent bbp. Per eind september was de schuldquote onveranderd en bleef vooralsnog onder de Europese norm van 60 procent bbp.

Kerncijfers overheidsfinanciën


		2019	2019	2020	2020	2020
		3e kwartaal	4e kwartaal	1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal
Inkomsten	Miljard euro	81,7	89,3	95,8	81,9	80,3
Uitgaven	Miljard euro	82,2	86,3	86,6	106,3	92,5
Saldo	Miljard euro	-0,4	3,0	9,3	-24,4	-12,2
Overheidsschuld	Miljard euro	395,1	394,7	403,1	441,5	441,2
Saldo	% bbp¹⁾	1,3	1,7	1,5	-1,6	-3,1
Overheidsschuld	% bbp¹⁾	49,3	48,7	49,5	55,2	55,2
StatLine: Overheidsfinanciën; kerncijfers ¹⁾ Op jaarbasis, gemeten als de som van vier kwartalen.

Uitgaven steunmaatregelen lager in 3e kwartaal

In het derde kwartaal van 2020 bedroegen de uitgaven aan steunmaatregelen in het kader van de coronacrisis ruim 6 miljard euro¹⁾. Hiermee waren deze uitgaven een stuk lager dan in het voorgaande kwartaal. Tot en met het derde kwartaal verleende de overheid voor 20 miljard euro²⁾ aan steun in 2020.

Tot op heden heeft het kabinet drie steunpakketten aangekondigd, waarvan het derde pakket loopt tot medio 2021. Met het volledige pakket aan steunmaatregelen is naar schatting van het kabinet 52 miljard euro³⁾ gemoeid. In het derde kwartaal gaf de overheid ruim 6 miljard euro uit aan steunmaatregelen. In de voorgaande twee kwartalen verleende de overheid voor 14 miljard euro aan steun.

2.1 Uitgaven overheid aan steunmaatregelen
Regeling	Eerste kwartaal 2020 (mld. euro)	Tweede kwartaal 2020 (mld. euro)	Derde kwartaal 2020 (mld. euro)
NOW	0,8	9,1	4,4
TOZO	0	1,7	0,7
TOGS/TLV	0,1	0,8	0,6
Overig	0,1	1,4	0,7

2.1 Uitgaven overheid aan steunmaatregelen
Regeling	Eerste kwartaal 2020 (mld. euro)	Tweede kwartaal 2020 (mld. euro)	Derde kwartaal 2020 (mld. euro)
NOW	0,8	9,1	4,4
TOZO	0	1,7	0,7
TOGS/TLV	0,1	0,8	0,6
Overig	0,1	1,4	0,7

De NOW (Tijdelijke Noodmaatregel voor Overbrugging Werkgelegenheid) is verreweg de grootste kostenpost. De NOW compenseert ondernemers voor een groot deel van de loonkosten bij een omzetdaling. Het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen), de uitvoerder van deze regeling, verstrekte in het derde kwartaal ruim 4 miljard euro aan NOW subsidies. In de eerste drie kwartalen is met deze regeling een bedrag van 14 miljard euro gemoeid, waarmee de NOW goed is voor twee derde van de noodsteun.

Zelfstandige ondernemers die door de coronacrisis in financiële moeilijkheden komen worden ondersteund via de TOZO (Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandige Ondernemers). De TOZO wordt uitgevoerd door de gemeenten. In het derde kwartaal verstrekten gemeenten 0,7 miljard euro aan ondersteuning door middel van de TOZO. Dit is wel beduidend minder dan het tweede kwartaal, toen de gemeenten in het kader van deze regeling 1,7 miljard euro uitkeerden.

Een derde steunmaatregel voor ondernemers betreft de TOGS (Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren COVID-19). Deze steunmaatregel is eind juni opgevolgd door de TVL (Tegemoetkoming Vaste Lasten). De TOGS en TVL zijn beide tegemoetkomingen voor ondernemers die direct schade ondervinden van de diverse kabinetsmaatregelen om het coronavirus in te dammen, zoals het sluiten van de horeca. De TOGS omvatte een vast bedrag van 4 000 euro, terwijl bij de TVL de tegemoetkoming afhankelijk is van het omzetverlies. De overheid registreerde in het derde kwartaal van 2020 ruim een half miljard euro met betrekking tot deze steunmaatregel.

Naast de drie bovenstaande noodmaatregelen zijn er nog diverse andere steunmaatregelen van kleinere omvang. Zo werd in het derde kwartaal een half miljard euro uitgetrokken voor de aanschaf van extra medische hulpmiddelen. In het tweede kwartaal was in dit kader al zo’n 0,4 miljard euro bijgedragen. Bij andere steunmaatregelen lag het zwaartepunt van de uitgaven in het tweede kwartaal van 2020. Zo ontvingen zorgaanbieders 0,6 miljard euro voor extra gemaakte kosten, waarvan 0,5 miljard euro in het tweede kwartaal. De sierteelt en voedingstuinbouw ontving 0,2 miljard euro aan ondersteuning. Daarnaast hebben ouders die hun eigen bijdrage voor de kinderopvang hebben doorbetaald, terwijl deze gesloten was, een vergoeding gekregen. Dit kostte de schatkist in het tweede kwartaal 0,3 miljard euro.

¹⁾ Dit bedrag betreft de niet-financiële transacties van de overheid, exclusief overdrachten binnen de overheid
²⁾ Bedragen zijn gebaseerd op voorlopige cijfers en kunnen worden bijgesteld
³⁾ Raming ministerie van Financiën 16 december 2020, inclusief financiële transacties

Steunmaatregelen stuwen uitgaven in Europa op

Net als in Nederland zijn ook in de andere lidstaten van de Europese Unie (EU) de overheidsuitgaven in het eerste halfjaar van 2020 sterk toegenomen ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Deze toename was echter in de meeste landen minder groot dan in Nederland. De uitgaven in Nederland namen toe met ruim 12 procent, of 21 miljard euro, terwijl de uitgaven van de 27 lidstaten samen met ruim 7 procent groeiden, of 233 miljard euro. Net als in Nederland namen de uitgaven van de andere EU landen vooral toe door maatregelen om de negatieve effecten van de coronacrisis op de economie te verzachten. Wel kromp in dezelfde periode het bbp in de EU sterker dan in Nederland.

3.1 Toename overheidsuitgaven eerste helft 2020
Land	Toename overheidsuitgaven (% verandering t.o.v. een jaar eerder)
Polen	22,2
Verenigd Koninkrijk	20,2
Litouwen	19,2
Slovenië	17,8
Luxemburg	16,2
Ierland	15,8
Bulgarije	13,8
Malta	13,0
Nederland	12,2
Oostenrijk	12
Estland	11,4
Spanje	11,1
Cyprus	10,5
Roemenië	10,1
Duitsland	9,3
Tsjechië	8,9
Slowakije	8,5
EU-27	7,4
België	7
Denemarken	6,9
Letland	6,4
Italië	5,0
Kroatië	4,9
Portugal	4,9
Finland	4,8
Zweden	4,8
Hongarije	4,4
Griekenland	3,3
Frankrijk	1,0

3.1 Toename overheidsuitgaven eerste helft 2020
Land	Toename overheidsuitgaven (% verandering t.o.v. een jaar eerder)
Polen	22,2
Verenigd Koninkrijk	20,2
Litouwen	19,2
Slovenië	17,8
Luxemburg	16,2
Ierland	15,8
Bulgarije	13,8
Malta	13,0
Nederland	12,2
Oostenrijk	12
Estland	11,4
Spanje	11,1
Cyprus	10,5
Roemenië	10,1
Duitsland	9,3
Tsjechië	8,9
Slowakije	8,5
EU-27	7,4
België	7
Denemarken	6,9
Letland	6,4
Italië	5,0
Kroatië	4,9
Portugal	4,9
Finland	4,8
Zweden	4,8
Hongarije	4,4
Griekenland	3,3
Frankrijk	1,0

In Nederland waren de stijgende uitgaven vooral toe te schrijven aan een forse toename van verstrekte subsidies met een omvang van bijna 18 miljard euro. Het grootste deel van deze stijging (10 miljard euro) kwam van loonsubsidies in het kader van de NOW. Voor de EU als geheel namen naast de verstrekte subsidies (toename van ruim 89 miljard euro) ook de sociale uitkeringen met een vergelijkbaar bedrag toe. Dit kwam doordat in veel lidstaten de toegenomen werkloosheid door de coronacrisis gepaard ging met een stijging van de werkloosheidsuitkeringen, al dan niet speciaal opgezet als steunmaatregel in het kader van de coronacrisis.

De uitgavenquotes, de overheidsuitgaven als percentage van het bbp, laten voor veel lidstaten van de EU een recordstijging zien door de toenemende uitgaven en een krimpend bbp.

3.2 Uitgavenquotes van de grootste Europese economieën en de EU
		EU-27 (% bbp)	Duitsland (% bbp)	Spanje (% bbp)	Frankrijk (% bbp)	Italië (% bbp)	Nederland (% bbp)	Verenigd Koninkrijk (% bbp)
2007	1e kwartaal	46,1	44,6	38,5	52,8	47,5	42,8	41,0
2007	2e kwartaal	45,9	44,1	38,7	52,6	47,4	42,7	40,9
2007	3e kwartaal	45,7	43,7	38,7	52,6	47,3	42,5	41,0
2007	4e kwartaal	45,6	43,4	39,3	52,6	46,8	42,3	41,0
2008	1e kwartaal	45,7	43,4	39,7	52,6	46,9	42,6	41,3
2008	2e kwartaal	45,9	43,4	40,2	52,6	47,2	42,7	41,6
2008	3e kwartaal	46,1	43,6	40,7	52,8	47,4	42,6	43,1
2008	4e kwartaal	46,7	44,2	41,4	53,3	47,8	43,1	44,3
2009	1e kwartaal	47,6	45,1	42,5	54,1	48,8	44,1	45,7
2009	2e kwartaal	48,8	46,3	44,0	55,4	49,8	44,9	47,0
2009	3e kwartaal	49,9	47,5	45,2	56,3	50,5	46,4	46,6
2009	4e kwartaal	50,7	48,2	46,2	57,2	51,1	47,6	47,2
2010	1e kwartaal	50,9	48,2	46,7	57,5	51,0	47,9	47,3
2010	2e kwartaal	50,7	48,0	46,6	57,3	50,7	48,4	47,3
2010	3e kwartaal	50,8	48,8	46,6	57,2	50,5	48,2	47,5
2010	4e kwartaal	50,5	48,1	46,0	56,9	49,9	47,9	47,3
2011	1e kwartaal	50,0	47,4	45,9	56,6	49,6	47,5	46,9
2011	2e kwartaal	49,7	46,9	45,6	56,4	49,4	47,2	46,6
2011	3e kwartaal	49,2	45,4	45,5	56,3	48,9	47,0	46,3
2011	4e kwartaal	49,1	45,2	46,2	56,3	49,2	46,8	45,8
2012	1e kwartaal	49,2	45,0	46,3	56,4	49,5	46,7	45,5
2012	2e kwartaal	49,4	45,0	46,8	56,7	49,9	46,7	46,1
2012	3e kwartaal	49,5	45,0	47,0	56,8	50,3	46,8	45,7
2012	4e kwartaal	49,7	44,9	48,7	57,1	50,6	46,8	45,6
2013	1e kwartaal	49,9	45,1	48,5	57,3	50,8	46,9	45,1
2013	2e kwartaal	49,9	45,1	48,3	57,3	50,9	46,8	44,4
2013	3e kwartaal	49,9	45,0	48,2	57,4	51,1	46,7	44,3
2013	4e kwartaal	49,6	44,9	45,8	57,2	51,0	46,5	43,9
2014	1e kwartaal	49,4	44,6	45,8	57,2	50,7	46,3	43,7
2014	2e kwartaal	49,2	44,5	45,6	57,3	50,7	46,3	43,3
2014	3e kwartaal	49,0	44,3	45,1	57,2	50,6	46,0	43,2
2014	4e kwartaal	49,0	44,3	45,1	57,2	50,9	45,7	43,1
2015	1e kwartaal	48,8	44,3	44,9	57,0	50,8	45,7	42,9
2015	2e kwartaal	48,6	44,3	44,6	57,0	50,7	45,3	42,8
2015	3e kwartaal	48,3	44,1	44,4	56,9	50,5	44,9	42,7
2015	4e kwartaal	48,1	44,1	43,9	56,8	50,3	44,6	42,3
2016	1e kwartaal	47,9	44,2	43,5	56,6	50,0	44,4	42,1
2016	2e kwartaal	47,6	44,0	43,3	56,3	49,6	44,2	41,9
2016	3e kwartaal	47,6	44,4	43,0	56,5	49,4	44,1	41,8
2016	4e kwartaal	47,3	44,4	42,4	56,7	49,1	43,6	41,6
2017	1e kwartaal	47,2	44,2	42,1	56,7	48,8	43,1	41,3
2017	2e kwartaal	47,1	44,5	41,7	56,7	49,1	42,8	41,5
2017	3e kwartaal	46,9	44,2	41,4	56,7	49,0	42,5	41,2
2017	4e kwartaal	46,7	44,2	41,2	56,5	48,8	42,4	41,3
2018	1e kwartaal	46,6	44,1	41,2	56,4	48,6	42,3	41,3
2018	2e kwartaal	46,4	43,8	41,2	56,2	48,2	42,1	41,1
2018	3e kwartaal	46,4	44,0	41,4	55,9	48,3	42,1	41,0
2018	4e kwartaal	46,6	44,5	41,7	55,7	48,4	42,3	41,1
2019	1e kwartaal	46,6	44,5	41,7	55,6	48,5	42,4	40,9
2019	2e kwartaal	46,7	44,9	42,0	55,6	48,7	42,3	41,1
2019	3e kwartaal	46,7	45,1	42,2	55,6	48,7	42,3	41,1
2019	4e kwartaal	46,6	45,2	42,1	55,6	48,6	42,0	41,1
2020	1e kwartaal	47,2	45,7	42,9	56,2	49,6	42,1	41,6
2020	2e kwartaal	49,9	48,2	47,1	58,5	52,6	45,2	46,7

3.2 Uitgavenquotes van de grootste Europese economieën en de EU
		EU-27 (% bbp)	Duitsland (% bbp)	Spanje (% bbp)	Frankrijk (% bbp)	Italië (% bbp)	Nederland (% bbp)	Verenigd Koninkrijk (% bbp)
2007	1e kwartaal	46,1	44,6	38,5	52,8	47,5	42,8	41,0
2007	2e kwartaal	45,9	44,1	38,7	52,6	47,4	42,7	40,9
2007	3e kwartaal	45,7	43,7	38,7	52,6	47,3	42,5	41,0
2007	4e kwartaal	45,6	43,4	39,3	52,6	46,8	42,3	41,0
2008	1e kwartaal	45,7	43,4	39,7	52,6	46,9	42,6	41,3
2008	2e kwartaal	45,9	43,4	40,2	52,6	47,2	42,7	41,6
2008	3e kwartaal	46,1	43,6	40,7	52,8	47,4	42,6	43,1
2008	4e kwartaal	46,7	44,2	41,4	53,3	47,8	43,1	44,3
2009	1e kwartaal	47,6	45,1	42,5	54,1	48,8	44,1	45,7
2009	2e kwartaal	48,8	46,3	44,0	55,4	49,8	44,9	47,0
2009	3e kwartaal	49,9	47,5	45,2	56,3	50,5	46,4	46,6
2009	4e kwartaal	50,7	48,2	46,2	57,2	51,1	47,6	47,2
2010	1e kwartaal	50,9	48,2	46,7	57,5	51,0	47,9	47,3
2010	2e kwartaal	50,7	48,0	46,6	57,3	50,7	48,4	47,3
2010	3e kwartaal	50,8	48,8	46,6	57,2	50,5	48,2	47,5
2010	4e kwartaal	50,5	48,1	46,0	56,9	49,9	47,9	47,3
2011	1e kwartaal	50,0	47,4	45,9	56,6	49,6	47,5	46,9
2011	2e kwartaal	49,7	46,9	45,6	56,4	49,4	47,2	46,6
2011	3e kwartaal	49,2	45,4	45,5	56,3	48,9	47,0	46,3
2011	4e kwartaal	49,1	45,2	46,2	56,3	49,2	46,8	45,8
2012	1e kwartaal	49,2	45,0	46,3	56,4	49,5	46,7	45,5
2012	2e kwartaal	49,4	45,0	46,8	56,7	49,9	46,7	46,1
2012	3e kwartaal	49,5	45,0	47,0	56,8	50,3	46,8	45,7
2012	4e kwartaal	49,7	44,9	48,7	57,1	50,6	46,8	45,6
2013	1e kwartaal	49,9	45,1	48,5	57,3	50,8	46,9	45,1
2013	2e kwartaal	49,9	45,1	48,3	57,3	50,9	46,8	44,4
2013	3e kwartaal	49,9	45,0	48,2	57,4	51,1	46,7	44,3
2013	4e kwartaal	49,6	44,9	45,8	57,2	51,0	46,5	43,9
2014	1e kwartaal	49,4	44,6	45,8	57,2	50,7	46,3	43,7
2014	2e kwartaal	49,2	44,5	45,6	57,3	50,7	46,3	43,3
2014	3e kwartaal	49,0	44,3	45,1	57,2	50,6	46,0	43,2
2014	4e kwartaal	49,0	44,3	45,1	57,2	50,9	45,7	43,1
2015	1e kwartaal	48,8	44,3	44,9	57,0	50,8	45,7	42,9
2015	2e kwartaal	48,6	44,3	44,6	57,0	50,7	45,3	42,8
2015	3e kwartaal	48,3	44,1	44,4	56,9	50,5	44,9	42,7
2015	4e kwartaal	48,1	44,1	43,9	56,8	50,3	44,6	42,3
2016	1e kwartaal	47,9	44,2	43,5	56,6	50,0	44,4	42,1
2016	2e kwartaal	47,6	44,0	43,3	56,3	49,6	44,2	41,9
2016	3e kwartaal	47,6	44,4	43,0	56,5	49,4	44,1	41,8
2016	4e kwartaal	47,3	44,4	42,4	56,7	49,1	43,6	41,6
2017	1e kwartaal	47,2	44,2	42,1	56,7	48,8	43,1	41,3
2017	2e kwartaal	47,1	44,5	41,7	56,7	49,1	42,8	41,5
2017	3e kwartaal	46,9	44,2	41,4	56,7	49,0	42,5	41,2
2017	4e kwartaal	46,7	44,2	41,2	56,5	48,8	42,4	41,3
2018	1e kwartaal	46,6	44,1	41,2	56,4	48,6	42,3	41,3
2018	2e kwartaal	46,4	43,8	41,2	56,2	48,2	42,1	41,1
2018	3e kwartaal	46,4	44,0	41,4	55,9	48,3	42,1	41,0
2018	4e kwartaal	46,6	44,5	41,7	55,7	48,4	42,3	41,1
2019	1e kwartaal	46,6	44,5	41,7	55,6	48,5	42,4	40,9
2019	2e kwartaal	46,7	44,9	42,0	55,6	48,7	42,3	41,1
2019	3e kwartaal	46,7	45,1	42,2	55,6	48,7	42,3	41,1
2019	4e kwartaal	46,6	45,2	42,1	55,6	48,6	42,0	41,1
2020	1e kwartaal	47,2	45,7	42,9	56,2	49,6	42,1	41,6
2020	2e kwartaal	49,9	48,2	47,1	58,5	52,6	45,2	46,7

De uitgavenquote van de EU is in het eerste halfjaar van 2020 toegenomen met bijna 4 procentpunt naar bijna 50 procent bbp. Niet eerder is de uitgavenquote van de EU zo snel toegenomen. Ook de Nederlandse uitgavenquote nam met ruim 3 procentpunt bbp toe naar een niveau van 45,2 procent bbp. Deze stijgingen van de uitgavenquote vallen uiteen in daadwerkelijk toegenomen overheidsbestedingen en een lager bbp. De relatieve toename van de overheidsuitgaven in Nederland van 12 procent in de eerste helft van 2020 (oftewel 21 miljard euro) is bijvoorbeeld ongeveer even groot als de relatieve toename van de overheidsuitgaven in Spanje (11 procent). De uitgavenquote is in Spanje is echter sterker gestegen, doordat de krimp van het Spaanse bbp in de eerste helft van 2020 groter was dan die van het Nederlandse bbp.

Rentelasten blijven historisch laag

Hoewel de Nederlandse overheidsschuld in het eerste halfjaar van 2020 met bijna 47 miljard euro is toegenomen, zijn de rentelasten als percentage van de overheidsschuld gedaald van 2,0 procent in het vierde kwartaal van 2019 naar 1,5 procent in het derde kwartaal van 2020. Sinds het begin van de tijdreeks in 1995 waren de rentelasten ook in absoluut opzicht niet eerder zo laag.

4.1 Rentelasten als percentage van de overheidsschuld
Jaar	Kwartaal	Rentepercentage (% overheidsschuld)
2000	1e kwartaal	6,27
2000	2e kwartaal	6,16
2000	3e kwartaal	6,28
2000	4e kwartaal	6,40
2001	1e kwartaal	6,13
2001	2e kwartaal	5,96
2001	3e kwartaal	5,91
2001	4e kwartaal	6,01
2002	1e kwartaal	5,42
2002	2e kwartaal	5,73
2002	3e kwartaal	5,71
2002	4e kwartaal	5,47
2003	1e kwartaal	5,34
2003	2e kwartaal	5,20
2003	3e kwartaal	5,12
2003	4e kwartaal	4,98
2004	1e kwartaal	5,04
2004	2e kwartaal	4,92
2004	3e kwartaal	4,69
2004	4e kwartaal	4,94
2005	1e kwartaal	4,80
2005	2e kwartaal	4,63
2005	3e kwartaal	4,61
2005	4e kwartaal	4,48
2006	1e kwartaal	4,65
2006	2e kwartaal	4,34
2006	3e kwartaal	4,52
2006	4e kwartaal	4,45
2007	1e kwartaal	4,50
2007	2e kwartaal	4,46
2007	3e kwartaal	4,63
2007	4e kwartaal	4,92
2008	1e kwartaal	4,92
2008	2e kwartaal	4,80
2008	3e kwartaal	4,73
2008	4e kwartaal	4,63
2009	1e kwartaal	3,88
2009	2e kwartaal	3,70
2009	3e kwartaal	3,81
2009	4e kwartaal	3,50
2010	1e kwartaal	3,55
2010	2e kwartaal	3,46
2010	3e kwartaal	3,31
2010	4e kwartaal	3,11
2011	1e kwartaal	3,07
2011	2e kwartaal	3,21
2011	3e kwartaal	3,19
2011	4e kwartaal	3,45
2012	1e kwartaal	3,00
2012	2e kwartaal	2,99
2012	3e kwartaal	2,87
2012	4e kwartaal	3,08
2013	1e kwartaal	2,73
2013	2e kwartaal	2,68
2013	3e kwartaal	2,64
2013	4e kwartaal	2,59
2014	1e kwartaal	2,58
2014	2e kwartaal	2,57
2014	3e kwartaal	2,42
2014	4e kwartaal	2,46
2015	1e kwartaal	2,33
2015	2e kwartaal	2,32
2015	3e kwartaal	2,29
2015	4e kwartaal	2,28
2016	1e kwartaal	2,28
2016	2e kwartaal	2,23
2016	3e kwartaal	2,14
2016	4e kwartaal	2,12
2017	1e kwartaal	2,07
2017	2e kwartaal	2,10
2017	3e kwartaal	2,05
2017	4e kwartaal	2,02
2018	1e kwartaal	1,95
2018	2e kwartaal	2,02
2018	3e kwartaal	1,93
2018	4e kwartaal	2,00
2019	1e kwartaal	1,89
2019	2e kwartaal	1,95
2019	3e kwartaal	1,76
2019	4e kwartaal	1,92
2020	1e kwartaal	1,73
2020	2e kwartaal	1,65
2020	3e kwartaal	1,49

4.1 Rentelasten als percentage van de overheidsschuld
Jaar	Kwartaal	Rentepercentage (% overheidsschuld)
2000	1e kwartaal	6,27
2000	2e kwartaal	6,16
2000	3e kwartaal	6,28
2000	4e kwartaal	6,40
2001	1e kwartaal	6,13
2001	2e kwartaal	5,96
2001	3e kwartaal	5,91
2001	4e kwartaal	6,01
2002	1e kwartaal	5,42
2002	2e kwartaal	5,73
2002	3e kwartaal	5,71
2002	4e kwartaal	5,47
2003	1e kwartaal	5,34
2003	2e kwartaal	5,20
2003	3e kwartaal	5,12
2003	4e kwartaal	4,98
2004	1e kwartaal	5,04
2004	2e kwartaal	4,92
2004	3e kwartaal	4,69
2004	4e kwartaal	4,94
2005	1e kwartaal	4,80
2005	2e kwartaal	4,63
2005	3e kwartaal	4,61
2005	4e kwartaal	4,48
2006	1e kwartaal	4,65
2006	2e kwartaal	4,34
2006	3e kwartaal	4,52
2006	4e kwartaal	4,45
2007	1e kwartaal	4,50
2007	2e kwartaal	4,46
2007	3e kwartaal	4,63
2007	4e kwartaal	4,92
2008	1e kwartaal	4,92
2008	2e kwartaal	4,80
2008	3e kwartaal	4,73
2008	4e kwartaal	4,63
2009	1e kwartaal	3,88
2009	2e kwartaal	3,70
2009	3e kwartaal	3,81
2009	4e kwartaal	3,50
2010	1e kwartaal	3,55
2010	2e kwartaal	3,46
2010	3e kwartaal	3,31
2010	4e kwartaal	3,11
2011	1e kwartaal	3,07
2011	2e kwartaal	3,21
2011	3e kwartaal	3,19
2011	4e kwartaal	3,45
2012	1e kwartaal	3,00
2012	2e kwartaal	2,99
2012	3e kwartaal	2,87
2012	4e kwartaal	3,08
2013	1e kwartaal	2,73
2013	2e kwartaal	2,68
2013	3e kwartaal	2,64
2013	4e kwartaal	2,59
2014	1e kwartaal	2,58
2014	2e kwartaal	2,57
2014	3e kwartaal	2,42
2014	4e kwartaal	2,46
2015	1e kwartaal	2,33
2015	2e kwartaal	2,32
2015	3e kwartaal	2,29
2015	4e kwartaal	2,28
2016	1e kwartaal	2,28
2016	2e kwartaal	2,23
2016	3e kwartaal	2,14
2016	4e kwartaal	2,12
2017	1e kwartaal	2,07
2017	2e kwartaal	2,10
2017	3e kwartaal	2,05
2017	4e kwartaal	2,02
2018	1e kwartaal	1,95
2018	2e kwartaal	2,02
2018	3e kwartaal	1,93
2018	4e kwartaal	2,00
2019	1e kwartaal	1,89
2019	2e kwartaal	1,95
2019	3e kwartaal	1,76
2019	4e kwartaal	1,92
2020	1e kwartaal	1,73
2020	2e kwartaal	1,65
2020	3e kwartaal	1,49

De lage rente wordt onder andere veroorzaakt door het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). Het handhaven van prijsstabiliteit in het eurogebied is het hoofddoel van de ECB. Aangezien de inflatie al enige tijd lager is dan de nagestreefde 2,0 procent, rekent de ECB een lage rente (momenteel -0,5 procent) voor de tegoeden die banken bij de centrale bank aanhouden.

In principe heeft het rentebeleid van de ECB een drukkend effect op de rentelasten van alle Eurolanden. Er zijn echter wel verschillen in kredietwaardigheid tussen de verschillende Eurolanden die leiden tot verschillen in relatieve rentelasten. Nederland heeft op dit moment bij de kredietbeoordelaars S&P, Moody’s en Fitch de hoogst mogelijke kredietrating (respectievelijk AAA, Aaa en AAA). Door de lage rente en haar grote kredietwaardigheid kan de Nederlandse overheid tegen zeer lage tarieven op de kapitaalmarkt geld lenen.

In Figuur 4.2 is voor de Eurolanden ⁴⁾ de schuldquote, de overheidsschuld als percentage van het bbp, halverwege dit jaar afgezet tegen de op dat moment geldende rente op staatsobligaties met een looptijd van tien jaar. Hoewel dit niet de enige factor is, blijkt uit de bovenstaande figuur dat landen met een relatief hoge overheidsschuld ook tegen een hoger rentepercentage lenen. Een hogere schuld leidt immers tot hogere risico’s voor geldgevers. Ten opzichte van andere landen heeft Nederland een relatief lage overheidsschuld. Op dit moment is de Nederlandse overheid in staat om nieuwe leningen te financieren tegen negatieve rentes.

De tienjaarsrente op staatsobligaties geeft geen volledig beeld van de rentelasten van de overheid. Ten eerste geeft de overheid ook staatsobligaties uit met andere looptijden dan tien jaar waar andere rentepercentages voor gelden. Ten tweede worden de rentelasten van overheden naast de rente op obligaties ook bepaald door de rentes op leningen en deposito’s. Ten derde bepalen de rentepercentages van schulden die in het verleden zijn aangegaan ook voor een groot deel de huidige lasten. Ten slotte geldt de weergegeven tienjaarsrente slechts voor het Rijk en niet voor andere instellingen die tot de overheid gerekend worden.

4.3 Index rente en schuld (1e kwartaal, 2000 = 100)
Jaar	Kwartaal	Reële schuld (%)	Reële rente (%)	Rentepercentage (%)
2000	1e kwartaal	100,0	100,0	100,0
2000	2e kwartaal	96,4	98,1	101,7
2000	3e kwartaal	95,1	97,0	101,9
2000	4e kwartaal	91,3	97,1	106,3
2001	1e kwartaal	89,5	88,9	99,2
2001	2e kwartaal	92,6	88,0	95,0
2001	3e kwartaal	90,1	87,0	96,6
2001	4e kwartaal	88,8	87,5	98,6
2002	1e kwartaal	88,6	77,2	87,2
2002	2e kwartaal	89,6	82,9	92,5
2002	3e kwartaal	88,2	81,9	92,9
2002	4e kwartaal	88,7	78,9	89,0
2003	1e kwartaal	89,7	76,6	85,5
2003	2e kwartaal	89,7	75,8	84,6
2003	3e kwartaal	90,6	74,3	82,1
2003	4e kwartaal	91,5	73,9	80,9
2004	1e kwartaal	92,6	74,6	80,7
2004	2e kwartaal	94,1	74,5	79,3
2004	3e kwartaal	94,6	71,3	75,5
2004	4e kwartaal	93,9	75,9	80,9
2005	1e kwartaal	92,6	71,8	77,7
2005	2e kwartaal	97,9	71,5	73,2
2005	3e kwartaal	94,6	71,4	75,6
2005	4e kwartaal	94,9	69,0	72,9
2006	1e kwartaal	94,4	70,9	75,3
2006	2e kwartaal	94,4	66,3	70,4
2006	3e kwartaal	92,8	68,2	73,7
2006	4e kwartaal	90,5	66,3	73,4
2007	1e kwartaal	90,7	65,5	72,4
2007	2e kwartaal	92,3	66,1	71,8
2007	3e kwartaal	91,2	68,8	75,6
2007	4e kwartaal	89,5	72,1	80,7
2008	1e kwartaal	90,7	71,1	78,5
2008	2e kwartaal	91,2	70,6	77,5
2008	3e kwartaal	92,3	70,1	76,0
2008	4e kwartaal	116,7	78,9	67,7
2009	1e kwartaal	119,7	73,6	61,6
2009	2e kwartaal	116,7	71,0	61,0
2009	3e kwartaal	116,8	72,3	62,0
2009	4e kwartaal	115,7	66,2	57,3
2010	1e kwartaal	115,0	65,7	57,2
2010	2e kwartaal	119,4	65,8	55,2
2010	3e kwartaal	119,4	63,8	53,5
2010	4e kwartaal	121,2	60,7	50,1
2011	1e kwartaal	120,3	59,6	49,5
2011	2e kwartaal	122,7	63,2	51,4
2011	3e kwartaal	123,2	63,4	51,3
2011	4e kwartaal	125,3	69,8	55,5
2012	1e kwartaal	124,8	60,3	48,2
2012	2e kwartaal	128,2	61,5	47,8
2012	3e kwartaal	128,5	59,4	46,1
2012	4e kwartaal	131,3	64,8	49,2
2013	1e kwartaal	129,8	57,2	43,9
2013	2e kwartaal	133,7	57,4	42,8
2013	3e kwartaal	132,4	56,7	42,7
2013	4e kwartaal	133,5	56,1	41,9
2014	1e kwartaal	131,6	55,2	41,8
2014	2e kwartaal	134,9	55,6	41,1
2014	3e kwartaal	133,5	52,6	39,3
2014	4e kwartaal	135,1	54,0	39,9
2015	1e kwartaal	136,7	51,2	37,4
2015	2e kwartaal	132,8	50,6	38,1
2015	3e kwartaal	131,9	49,2	37,3
2015	4e kwartaal	131,3	49,0	37,3
2016	1e kwartaal	130,7	48,4	37,0
2016	2e kwartaal	129,5	47,2	36,4
2016	3e kwartaal	126,5	44,4	35,0
2016	4e kwartaal	127,8	43,9	34,3
2017	1e kwartaal	123,6	42,2	34,1
2017	2e kwartaal	123,3	42,2	34,2
2017	3e kwartaal	119,9	40,4	33,7
2017	4e kwartaal	121,0	39,6	32,7
2018	1e kwartaal	118,1	37,8	32,0
2018	2e kwartaal	116,3	38,4	33,0
2018	3e kwartaal	114,4	36,1	31,5
2018	4e kwartaal	114,6	37,2	32,4
2019	1e kwartaal	111,0	34,4	31,0
2019	2e kwartaal	112,0	35,2	31,5
2019	3e kwartaal	108,7	31,5	29,0
2019	4e kwartaal	108,5	33,8	31,2
2020	1e kwartaal	110,8	30,8	27,9
2020	2e kwartaal	120,6	30,9	25,7
2020	3e kwartaal	120,1	29,0	24,2

4.3 Index rente en schuld (1e kwartaal, 2000 = 100)
Jaar	Kwartaal	Reële schuld (%)	Reële rente (%)	Rentepercentage (%)
2000	1e kwartaal	100,0	100,0	100,0
2000	2e kwartaal	96,4	98,1	101,7
2000	3e kwartaal	95,1	97,0	101,9
2000	4e kwartaal	91,3	97,1	106,3
2001	1e kwartaal	89,5	88,9	99,2
2001	2e kwartaal	92,6	88,0	95,0
2001	3e kwartaal	90,1	87,0	96,6
2001	4e kwartaal	88,8	87,5	98,6
2002	1e kwartaal	88,6	77,2	87,2
2002	2e kwartaal	89,6	82,9	92,5
2002	3e kwartaal	88,2	81,9	92,9
2002	4e kwartaal	88,7	78,9	89,0
2003	1e kwartaal	89,7	76,6	85,5
2003	2e kwartaal	89,7	75,8	84,6
2003	3e kwartaal	90,6	74,3	82,1
2003	4e kwartaal	91,5	73,9	80,9
2004	1e kwartaal	92,6	74,6	80,7
2004	2e kwartaal	94,1	74,5	79,3
2004	3e kwartaal	94,6	71,3	75,5
2004	4e kwartaal	93,9	75,9	80,9
2005	1e kwartaal	92,6	71,8	77,7
2005	2e kwartaal	97,9	71,5	73,2
2005	3e kwartaal	94,6	71,4	75,6
2005	4e kwartaal	94,9	69,0	72,9
2006	1e kwartaal	94,4	70,9	75,3
2006	2e kwartaal	94,4	66,3	70,4
2006	3e kwartaal	92,8	68,2	73,7
2006	4e kwartaal	90,5	66,3	73,4
2007	1e kwartaal	90,7	65,5	72,4
2007	2e kwartaal	92,3	66,1	71,8
2007	3e kwartaal	91,2	68,8	75,6
2007	4e kwartaal	89,5	72,1	80,7
2008	1e kwartaal	90,7	71,1	78,5
2008	2e kwartaal	91,2	70,6	77,5
2008	3e kwartaal	92,3	70,1	76,0
2008	4e kwartaal	116,7	78,9	67,7
2009	1e kwartaal	119,7	73,6	61,6
2009	2e kwartaal	116,7	71,0	61,0
2009	3e kwartaal	116,8	72,3	62,0
2009	4e kwartaal	115,7	66,2	57,3
2010	1e kwartaal	115,0	65,7	57,2
2010	2e kwartaal	119,4	65,8	55,2
2010	3e kwartaal	119,4	63,8	53,5
2010	4e kwartaal	121,2	60,7	50,1
2011	1e kwartaal	120,3	59,6	49,5
2011	2e kwartaal	122,7	63,2	51,4
2011	3e kwartaal	123,2	63,4	51,3
2011	4e kwartaal	125,3	69,8	55,5
2012	1e kwartaal	124,8	60,3	48,2
2012	2e kwartaal	128,2	61,5	47,8
2012	3e kwartaal	128,5	59,4	46,1
2012	4e kwartaal	131,3	64,8	49,2
2013	1e kwartaal	129,8	57,2	43,9
2013	2e kwartaal	133,7	57,4	42,8
2013	3e kwartaal	132,4	56,7	42,7
2013	4e kwartaal	133,5	56,1	41,9
2014	1e kwartaal	131,6	55,2	41,8
2014	2e kwartaal	134,9	55,6	41,1
2014	3e kwartaal	133,5	52,6	39,3
2014	4e kwartaal	135,1	54,0	39,9
2015	1e kwartaal	136,7	51,2	37,4
2015	2e kwartaal	132,8	50,6	38,1
2015	3e kwartaal	131,9	49,2	37,3
2015	4e kwartaal	131,3	49,0	37,3
2016	1e kwartaal	130,7	48,4	37,0
2016	2e kwartaal	129,5	47,2	36,4
2016	3e kwartaal	126,5	44,4	35,0
2016	4e kwartaal	127,8	43,9	34,3
2017	1e kwartaal	123,6	42,2	34,1
2017	2e kwartaal	123,3	42,2	34,2
2017	3e kwartaal	119,9	40,4	33,7
2017	4e kwartaal	121,0	39,6	32,7
2018	1e kwartaal	118,1	37,8	32,0
2018	2e kwartaal	116,3	38,4	33,0
2018	3e kwartaal	114,4	36,1	31,5
2018	4e kwartaal	114,6	37,2	32,4
2019	1e kwartaal	111,0	34,4	31,0
2019	2e kwartaal	112,0	35,2	31,5
2019	3e kwartaal	108,7	31,5	29,0
2019	4e kwartaal	108,5	33,8	31,2
2020	1e kwartaal	110,8	30,8	27,9
2020	2e kwartaal	120,6	30,9	25,7
2020	3e kwartaal	120,1	29,0	24,2

Kijkend naar de ontwikkeling van de financieringskosten in de afgelopen jaren valt op dat de Nederlandse overheid in staat is geweest een per saldo stijgende schuld te financieren tegen dalende rentekosten. De effectieve rente (nominale rentebetalingen gedeeld door de nominale schuld) op de overheidsschuld is gedurende deze eeuw met 4,8 procentpunt gedaald, van 6,3 naar 1,5 procent. Uiteraard heeft de daling van de schuld in de periode 2015-2019 de rentelasten extra gedrukt. De aanzienlijke stijging van de schuld in 2020 heeft nauwelijks consequenties voor de omvang van rentebetalingen die 1,9 miljard bedroegen in het vierde kwartaal van 2019 en 1,6 miljard euro in het derde kwartaal van 2020. Dit is ook niet verwonderlijk als nieuwe leningen kunnen worden gefinancierd tegen negatieve rentes.

⁴⁾ Estland is niet meegenomen in deze vergelijking omdat er geen data beschikbaar zijn over het 10 jaar obligatierendement per 30 juni 2020.

Bronnen

Op het gebied van de overheidsfinanciën zijn in het afgelopen kwartalen de onderstaande publicaties uitgebracht. Cijfers zijn te vinden in de CBS databank StatLine. Meer informatie is benaderbaar via de themapagina Overheid en politiek.

StatLine

Overheidsfinanciën; kerncijfers,24 dec. 2020

Overheid; financiële balans, marktwaarde, overheidssectoren, 24 dec. 2020

Overheidsinkomsten; transacties en overheidssectoren, 24 dec. 2020

Overheid; ontvangen belastingen en wettelijke premies, 24 dec. 2020

Overheidsschuld; schuldtitel, geldgever, waarderingsgrondslag, sectoren, 24 dec. 2020

Overheidsuitgaven; transacties en overheidssectoren, 24 dec. 2020

Saldo en schuld; overheidssectoren, 24 dec. 2020

Overheid; sociale uitkeringen, 24 juni 2020

Centrale overheid; inkomsten en uitgaven per maand op kasbasis, 30 nov. 2020

Sociale zekerheidsfondsen: inkomsten en uitgaven, 30 nov. 2020

Waterschappen; tarieven heffingen,14 februari 2020

Opbrengsten waterschapsheffingen; begrotingen en realisatie,14 februari 2020

Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen per gemeente, 28 januari 2020

Kerncijfers gemeentebegrotingen, heffingen naar regio en grootteklasse, 28 januari 2020

Gemeentebegrotingen; heffingen naar regio en grootteklasse, 28 januari 2020

Gemeentebegrotingen; heffingen per gemeente, 28 januari 2020

Decentrale overheden; EMU-saldo, begroting 2019-2021, 27 januari 2020

Relevante links

Overheidstekort groeit door, 24 dec. 2020

Maandindicatoren Rijksoverheid, 30 nov. 2020

Maatwerktabel: Maandcijfers schuld Rijksoverheid, 2008-2020, 30 nov. 2020

Maatwerktabel: Inkomsten, uitgaven en saldo op kasbasis van de Rijksoverheid, 2018-2020, 30 nov. 2020

Invloed van de coronacrisis op de nationale rekeningen, 24 dec. 2020

Lokale overheid sterk afhankelijk van Rijksfinanciering,7 oktober 2020