3. Resultaten

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de verschillende variabelen die in het bo gebruikt worden om de onderwijsachterstandenindicator vast te stellen. Per variabele worden de verschillende populaties binnen het gespecialiseerde onderwijs vergeleken met de populatie van kinderen op het bo.

Op 1 oktober 2021 stonden 1 370 820 leerlingen ingeschreven in het bo (Tabel 3.1). Het sbo, so en vso tellen respectievelijk 35 400, 33 610 en 38 000 leerlingen. Binnen het so en het vso wordt een onderscheid gemaakt naar de verschillende clusters. De meeste so en vso leerlingen volgen onderwijs in cluster 3 + 4; 26 710 op het so en 36 120 op het vso. Op het so volgen 6 610 leerlingen onderwijs cluster 2 en op het vso zijn dat er 1 590. Cluster 1 telt zowel in het so als het vso enkele honderden leerlingen. Als dit wordt uitgesplitst naar de verschillende categorieën kan dit leiden tot zeer kleine groepen en moeten de resultaten voorzichtig worden geïnterpreteerd.

3.1 Herkomst van de ouders 

Personen van wie één ouder als herkomstland Nederland heeft, worden in de categorie ‘Nederland’ ingedeeld. Personen van wie beide ouders niet uit Nederland komen, worden ingedeeld in de categorie waartoe het herkomstland van de moeder behoort.

3.1.1 Herkomst van de moeder

In figuur 3.1.1.1 is de herkomst van de moeder voor de verschillende onderwijsvormen en clusters te zien. Moeders van kinderen op het bo (69 procent) en vso (70 procent) hebben iets vaker een Nederlandse herkomst dan moeders van kinderen op het sbo (65 procent) en so (58 procent). Het so heeft het laagste percentage moeders met een Nederlandse herkomst en verschilt dus het meeste van bo. Van de niet-Nederlandse herkomstgroepen hebben de moeders van kinderen in het so en sbo relatief vaak een herkomst uit overig Afrika, overig Azië, overig Latijns Amerika. 

Naast de herkomstverdeling per onderwijsvorm is in 3.1.1.1 ook de verdeling van clusters op respectievelijk het so en het vso te zien. De percentages zijn, met name voor cluster 1, gebaseerd op lage aantallen. Deze resultaten moeten dan ook met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. 

In alle clusters van het so hebben moeders van leerlingen minder vaak een Nederlandse herkomst dan moeders in het bo. Het verschil met het bo is het grootst voor cluster 2; 36 procent van de kinderen hebben een moeder met een Nederlandse herkomst. Doordat relatief weinig kinderen in cluster 2 een moeder met een Nederlandse herkomst hebben zijn bijna alle niet-Nederlandse herkomstgroeperingen oververtegenwoordigd, met uitzondering van EU-15/andere ontwikkelde economieën en Suriname/voormalig Nederlandse Antillen. In cluster 1 heeft 57 procent van de moeders een Nederlandse herkomst en in cluster 3+4 is 63 procent.

Het patroon op het vso is ongeveer hetzelfde als op het so, maar de percentages kinderen met moeders met een Nederlandse herkomst zijn in het algemeen hoger. In cluster 1 heeft 63 procent van de moeders een Nederlandse herkomst, in cluster 2 is dat 45 procent, en in cluster 3+4 is dat 71 procent. Op het vso hebben moeders van kinderen in cluster 3+4 dus iets vaker een Nederlandse herkomst dan moeders van kinderen op het bo. Ook hier geldt dat in cluster 2 alle niet-Nederlandse herkomstgroeperingen oververtegenwoordigd zijn, weer met uitzondering van EU-15/andere ontwikkelde economieën, Suriname en Oost-Azië.

Uit deze resultaten kan worden opgemaakt dat cluster 2 het sterkst afwijkt van bo, zowel op het so als het vso. Bij clusters 1 en 3+4 is de afwijking van het bo kleiner, maar nog steeds aanwezig. Over het geheel genomen zijn de verschillen tussen de clusters iets groter op het so dan op het vso. 

3.1.2 Herkomst van de vader

In figuur 3.1.2.1 is te zien dat bij de herkomst van de vaders grotendeels hetzelfde patroon geldt als bij de moeders. In het bo heeft 70 procent van de kinderen een vader met een Nederlandse herkomst. In het sbo is dit 66 procent, in het so 60 procent, en in het vso 71 procent. Ook hier verschilt so dus het meeste van bo. En ook voor de vaders geldt dat overig Afrika, overig Azië overig Latijns Amerika, en Turkije relatief vaak voorkomen ten opzichte van het bo.

Ook de verdeling van de clusters op het so en vso lijkt op de verdeling van herkomst bij de moeders. Net als bij de moeders zijn de percentages bij cluster 1 gebaseerd op lage aantallen. Ook hier moeten de resultaten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. 

Op het so heeft 61 procent van de kinderen in cluster 1 een vader met een Nederlandse herkomst, tegenover 39 procent in cluster 2, en 65 procent in cluster 3+4. Ook hier is te zien dat vrijwel alle niet-Nederlandse herkomstgroeperingen oververtegenwoordigd zijn, wederom met uitzondering van EU-15/andere ontwikkelde economieën, en Suriname/voormalige Nederlandse Antillen. 

Op het vso is, net als bij de moeders, hetzelfde patroon zichtbaar als op het so. 63 procent van de kinderen binnen cluster 1 heeft een vader met een Nederlandse herkomst, ten opzichte van 47 procent van de kinderen binnen cluster 2, en 72 procent van de kinderen binnen cluster 3+4. Ook hier is te zien dat in vaders van kinderen in cluster 2 alle niet-Nederlandse herkomstgroeperingen oververtegenwoordigd zijn, met uitzondering van EU-15/andere ontwikkelde economieën, en Suriname/voormalige Nederlandse Antillen. Kortom: voor zowel het so als het sbo is het percentage vaders met een Nederlandse achtergrond lager dan op het bo. Uitgesplitst naar cluster is het verschil op zowel so als vso tussen cluster 3+4 en bo het kleinst, en tussen cluster 2 en bo het grootst. De verschillen met het bo zijn groter op het so dan op het vso. 

3.2 Opleidingsniveau van de ouders

Voor het opleidingsniveau wordt gebruikgemaakt van onderwijsregistraties zoals die in het Stelsel van Sociaal-statistische Bestanden (SSB) van het CBS aanwezig zijn. De onderwijsregistratie in het SSB is niet volledig voor een deel van de Nederlandse bevolking. Het opleidingsniveau is vaker onbekend voor oudere mensen, mensen met een lager opleidingsniveau en mensen die (een deel van) hun opleiding in het buitenland hebben gevolgd. Het patroon van onbekende opleidingsniveaus is dus niet willekeurig, en dit kan gevolgen hebben voor de interpretatie van de onderstaande gegevens. 

3.2.1 Opleidingsniveau van de moeder

Uit Tabel 3.1 blijkt dat bij de moeders het opleidingsniveau vaak onbekend is, maar minder vaak dan bij de vaders. Voor de kinderen op het bo is dat aandeel het laagst (18 procent) en voor de kinderen op het vso het hoogst (25 procent). Voor cluster 1 in het vso het percentage onbekend het hoogst, namelijk 31 procent. Gecombineerd met het lage aantal kinderen in cluster 1 leidt dit voor een aantal categorieën tot een beperkte vulling: het laagste aantal mensen in een categorie is afgerond 10 mensen en het hoogste aantal is afgerond 60. Hierdoor moeten de resultaten voor cluster 1 met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd.

Zoals in figuur 3.2.1.1 te zien is, hebben de moeders van kinderen in het bo over het algemeen een hoger opleidingsniveau dan de moeders van kinderen in het gespecialiseerd onderwijs. De laagste twee opleidingsniveaus komen ongeveer twee tot drie keer vaker voor bij moeders van kinderen op het gespecialiseerd onderwijs dan bij het bo. Bij de hoogste twee opleidingsniveaus is het tegenovergestelde te zien: moeders van kinderen in het bo hebben twee tot drie keer zo vaak een bachelor, en tweeënhalf tot vijf keer zo vaak een master als moeders van kinderen in het gespecialiseerd onderwijs. De populaties verschillen dus op deze variabele.

Naast de verdeling per onderwijsvorm zijn in figuur 3.2.1.1 de verdelingen van opleidingsniveau van de moeder per cluster op respectievelijk het so en het vso te zien. 

Binnen het so zijn de moeders van kinderen op cluster 1 relatief oververtegenwoordigd in de laagste twee opleidingscategorieën ten opzichte van moeders van kinderen in het bo. De percentages van hoogste twee categorieën zijn iets lager dan die van moeders van kinderen in het bo. Bij moeders van kinderen in cluster 2 komen de laagste twee opleidingscategorieën twee tot vier keer vaker voor dan op het bo, en bij moeders van kinderen in cluster 3+4 ongeveer tweeënhalf keer zo vaak als op het bo. De hoogste twee opleidingsniveaus komen juist twee tot drie keer vaker voor onder moeders van kinderen op het bo dan onder moeders van kinderen in cluster 2 of 3+4. Op het vso is dit patroon ook te zien, maar iets uitvergroot. 

Uit bovenstaande blijkt dat geen van de populaties van de clusters, op zowel so als vso, vergelijkbaar is met de bo populatie als het gaat om opleidingsniveau van de moeder. 

3.2.2 Opleidingsniveau van de vader

In Tabel 3.1 is te zien dat het opleidingsniveau van de vader voor bijna 370 duizend van de 1 370 820 kinderen in het bo onbekend is (27 procent). Voor het gespecialiseerd onderwijs liggen deze percentages hoger: 35 procent op het sbo, 33 procent op het so, en 39 procent op het vso. In cluster 1 van het vso is het aantal onbekenden het hoogst: 41 procent van de waarden is daar onbekend.

In figuur 3.2.2.1 is te zien dat de laagste drie onderwijscategorieën ongeveer twee tot drie keer vaker voorkomen bij vaders van kinderen in het gespecialiseerd onderwijs. Daarentegen zijn ze juist ondervertegenwoordigd op de hoogste twee opleidingscategorieën ten opzichte van vaders van kinderen op het bo. Vaders van kinderen op het bo hebben twee tot vijf zo vaak een master en ongeveer 1,5 tot twee keer zo vaak een bachelor als vaders van kinderen op het gespecialiseerd onderwijs. Dit patroon is het sterkst voor vaders van kinderen op het so: deze zijn het meeste oververtegenwoordigd in de lagere opleidingsniveaus, en het meest ondervertegenwoordigd bij de hogere opleidingsniveaus. Het patroon is minder sterk voor vaders van kinderen op het vso. De populaties verschillen dus ook op het opleidingsniveau van de vader.

Ook is in 3.2.2.1 de verdeling van opleidingsniveau van de vader per cluster in respectievelijk het so en het vso te zien. Verschillende percentages zijn berekend op basis van lage aantallen binnen sommige categorieën, met name voor cluster 1. Deze resultaten moeten dus voorzichtig geïnterpreteerd worden. 

Voor clusters 2 en 3+4 zijn de verschillen met het bo het grootst: de percentages vaders in de lagere opleidingsniveaus zijn twee tot bijna vier keer zo hoog als op het bo en voor de hogere opleidingsniveaus juist een factor 2 lager. Op het vso zijn ook in cluster 1 grotere verschillen met het bo zichtbaar. Het opleidingsniveau van vaders van kinderen op het so in cluster 1 is over het geheel genomen wat lager dan het opleidingsniveau van vaders van kinderen in het bo. Zo is het percentage vaders met vmbo-b/k, mbo1 als hoogste opleiding relatief hoog onder vaders van kinderen in cluster 1, en het percentage vaders met een afgeronde Hbo-,wo-bachelor relatief laag. 

Uit bovenstaande blijkt dat geen van de populaties van de clusters, op zowel so als vso, vergelijkbaar is met de bo populatie als het gaat om opleidingsniveau van de vader. De verschillen zijn groter op het vso dan op het so. Het opleidingsniveau is bij vaders van kinderen op het gespecialiseerd onderwijs vaker onbekend dan bij vaders van kinderen op het bo. Op het vso is het opleidingsniveau van vaders het vaakst onbekend: bijna anderhalf keer zo vaak als op het bo. Dit zou van invloed kunnen zijn op de resultaten.

3.3 Ouders in schuldsanering

Van de leerlingen in het bo heeft 0,5 procent één of twee ouders die in de schuldsanering zitten. Het aandeel kinderen met minimaal één ouder in de schuldsanering is op het gespecialiseerd onderwijs ongeveer drie keer zo hoog is als in het bo. Binnen de afzonderlijke clusters op het so en vso is het aandeel ouders in de schuldsanering twee tot drie keer zo hoog als op het bo, met uitzondering van cluster 1 op het so. Daar is het aandeel ruim zes keer zo hoog als op het bo. Het gaat echter, met name bij cluster 1 en 2 van zowel het so als het vso, om zeer kleine aantallen. Hierdoor zijn de resultaten niet robuust en kunnen ze jaar op jaar sterk veranderen.

3.4 Verblijfsduur van de moeder

In figuur 3.4.1 is te zien dat de verblijfsduur van moeders van kinderen op het bo in 90 procent van de gevallen langer dan 10 jaar is. Dit is vergelijkbaar met moeders van kinderen op het sbo (90 procent) en so (87 procent). Op het vso is het percentage iets hoger, namelijk 95 procent. Ook het percentage voor de categorie 5 t/m 10 jaar is vergelijkbaar voor het bo (5 procent) en sbo, (6 procent), maar ligt iets hoger in het so (8 procent) en juist iets lager in het vso (3 procent). Voor de categorie 0 t/m 5 jaar zijn bo (4 procent), sbo (4 procent) en so (4 procent) vergelijkbaar, terwijl vso (2 procent) lager ligt.

In grote lijnen is op het kenmerk verblijfsduur van de moeder de populatie van het sbo dus vergelijkbaar met de bo populatie, terwijl onder de vso populatie de kortere verblijfsduren ondervertegenwoordigd zijn, en bij het so het percentage met een verblijfsduur van 5 t/m 10 jaar oververtegenwoordigd is.

De verdeling van de verblijfsduur van de moeder is voor kinderen in cluster 3+4 van het so ongeveer gelijk aan die in het bo. Voor cluster 2 is het percentage langer dan 10 jaar lager, en het percentage 5 t/m 10 jaar juist hoger dan op het bo. In cluster 2 zijn de percentages 0 t/m 5 jaar en 5 t/m 10 jaar hoger dan op het bo. 

Op het vso zijn de percentages voor cluster 1 vergelijkbaar met het bo. Voor cluster 2 is het percentage moeders met een verblijfsduur van 5 t/m 10 jaar (7 procent) hoger dan op het bo. Voor cluster 3+4 is het percentage moeders met een verblijfsduur van langer dan 10 jaar (95 procent) hoger dan op het bo, terwijl de andere categorieën lager zijn.

Concluderend: in grote lijnen verschillen de clusters op zowel so als vso van de bo populatie. Deze afwijkingen zijn deels gerelateerd aan herkomst, omdat personen met een Nederlandse herkomst bijna altijd ook een verblijfsduur hebben van meer dan 10 jaar. Cluster 1 in het vso, en cluster 3+4 op het so zijn hierop een uitzondering. In cluster 1 zijn twee van de drie categorieën echter wel slecht gevuld. 

3.5 Leeftijd

Zoals te zien in figuur 3.5.1 zijn leerlingen op het gespecialiseerd onderwijs over het algemeen ouder dan leerlingen op het bo. Het aandeel leerlingen in de categorie 4 tot 8 jaar op het sbo (22 procent) en het so (36 procent) is kleiner dan op het bo (49 procent). Het percentage leerlingen in de categorie 8 tot 12 jaar is juist groter op het sbo (68 procent) en het so (58 procent) dan op het bo (49 procent). Ook het aandeel leerlingen van 12 tot 16 jaar is op het sbo (10 procent) en het so (6 procent) groter dan op het bo (2 procent). Kinderen op het vso zijn aanzienlijk ouder dan de kinderen op het bo. Dit is logisch, omdat het hier om voortgezet onderwijs gaat en niet om basisonderwijs. De verdeling van leeftijd voor clusters op het vso wordt hier dan ook niet besproken omdat de leeftijd dus wezenlijk anders is dan op het bo.

Op het so zijn de kinderen zoals gezegd over het algemeen ouder dan op het bo, maar er bestaat een verschil tussen de clusters. In cluster 2 zijn de kinderen iets jonger en in cluster 1 juist ouder dan op het bo. In cluster 3+4 behoren relatief veel leerlingen tot de categorie 8 tot 12 jaar. In het algemeen kan dus geconcludeerd worden dat geen van de populaties van de clusters binnen so en vso vergelijkbaar zijn met de populatie van bo populatie als het gaat om leeftijd.

3.6 Geslacht

Figuur 3.6.1 laat zien dat er in het bo ongeveer evenveel jongens als meisjes zijn. In het gespecialiseerd onderwijs ligt het aandeel jongens duidelijk hoger dan het aandeel meisjes: in het sbo is 68 procent van de leerlingen mannelijk, binnen het so is dat 74 procent en in het vso 71 procent. Dat betekent dat er op het gespecialiseerd onderwijs ongeveer twee tot bijna drie keer zoveel mannelijke als vrouwelijke leerlingen zijn. Uitgesplitst naar cluster zijn er ook verschillen zichtbaar. Zo is binnen het so 56 procent van de leerlingen in cluster 1 een jongen, voor cluster 2 en 3+4 betreft dat respectievelijk 69 procent en 75 procent. Ook op het vso zitten in cluster 3+4 de meeste jongens en in cluster 1 het minste. De verschillen ten opzichte van het bo zijn echter wat kleiner dan bij het so. Zowel binnen het so als vso is in alle clusters het percentage man hoger dan op het bo.