2. Ondernemersvertrouwen
Het ondernemersvertrouwen is een stemmingsindicator van het Nederlandse bedrijfsleven. Bij het beoordelen van de uitkomsten kan men ervan uitgaan dat hoe optimistischer of pessimistischer de ondernemers gestemd zijn, des te meer de waarde van het ondernemersvertrouwen positief of negatief zal afwijken van de nullijn. De indicator is opgebouwd uit het ongewogen seizoengecorrigeerde gemiddelde van de saldo’s uit twee vragen. Deze twee vragen betreffen de ontwikkeling en verwachting van het economisch klimaat. Het ondernemersvertrouwen van het totale Nederlandse bedrijfsleven is een gewogen gemiddelde van de vertrouwensindicatoren van de onderliggende bedrijfstakken.
2.1 Ondernemersvertrouwen totale niet-financiële bedrijfsleven
Het ondernemersvertrouwen is voor het vijftiende kwartaal op rij negatief en komt in het derde kwartaal van 2025 uit op -3,8. Daarmee is het cijfer licht gestegen ten opzichte van het vorige kwartaal (-7,5). Het ondernemersvertrouwen is nagenoeg gelijk aan het gemiddelde (-3,7) van de reeks vanaf 2012.
Ondernemers zijn sinds eind 2022 structureel minder negatief over de verwachting van het economisch klimaat dan over de ontwikkeling van het economisch klimaat. Hoewel dit patroon in het tweede kwartaal werd doorbroken, zijn ondernemers in het derde kwartaal opnieuw minder negatief over de verwachtingen dan over de ontwikkeling. Het saldo over de verwachting van het economisch klimaat steeg van -8,1 in het tweede kwartaal naar -1,6 in het derde kwartaal van 2025. Tegelijkertijd verbeterde het saldo van de gerealiseerde ontwikkeling licht, van -6,9 naar -6,0.
| periode_label,Ondernemersvertrouwen,Verwachting economisch klimaat,Ontwikkeling economisch klimaat januari 2021,-11.1,-7.6,-14.7 april 2021,0.2,6.0,-5.6 juli 2021,13.3,13.5,13.1 oktober 2021,14.0,12.9,15.1 januari 2022,-0.5,0.9,-2.0 april 2022,-7.3,-8.1,-6.6 juli 2022,-10.5,-9.8,-11.2 oktober 2022,-20.8,-22.1,-19.4 januari 2023,-12.2,-11.1,-13.3 april 2023,-6.5,-5.0,-7.9 juli 2023,-7.0,-6.0,-8.0 oktober 2023,-9.2,-7.3,-11.1 januari 2024,-7.1,-4.2,-10.0 april 2024,-5.8,-2.4,-9.2 juli 2024,-3.4,-1.2,-5.6 oktober 2024,-3.2,-0.2,-6.3 januari 2025,-5.4,-2.4,-8.4 april 2025,-7.5,-8.1,-6.9 juli 2025,-3.8,-1.6,-6.0 | Ondernemersvertrouwen (Saldo % positieve antwoorden en % negatieve antwoorden) | Verwachting economisch klimaat (Saldo % positieve antwoorden en % negatieve antwoorden) | Ontwikkeling economisch klimaat (Saldo % positieve antwoorden en % negatieve antwoorden) | |
|---|---|---|---|---|
| 2021 | Januari | -11,1 | -7,6 | -14,7 |
| 2021 | April | 0,2 | 6,0 | -5,6 |
| 2021 | Juli | 13,3 | 13,5 | 13,1 |
| 2021 | Oktober | 14,0 | 12,9 | 15,1 |
| 2022 | Januari | -0,5 | 0,9 | -2,0 |
| 2022 | April | -7,3 | -8,1 | -6,6 |
| 2022 | Juli | -10,5 | -9,8 | -11,2 |
| 2022 | Oktober | -20,8 | -22,1 | -19,4 |
| 2023 | Januari | -12,2 | -11,1 | -13,3 |
| 2023 | April | -6,5 | -5,0 | -7,9 |
| 2023 | Juli | -7,0 | -6,0 | -8,0 |
| 2023 | Oktober | -9,2 | -7,3 | -11,1 |
| 2024 | Januari | -7,1 | -4,2 | -10,0 |
| 2024 | April | -5,8 | -2,4 | -9,2 |
| 2024 | Juli | -3,4 | -1,2 | -5,6 |
| 2024 | Oktober | -3,2 | -0,2 | -6,3 |
| 2025 | Januari | -5,4 | -2,4 | -8,4 |
| 2025 | April | -7,5 | -8,1 | -6,9 |
| 2025 | Juli | -3,8 | -1,6 | -6,0 |
| Bron: CBS, EIB, KVK, MKB-Nederland, VNO-NCW | ||||
2.2 Ondernemersvertrouwen per bedrijfstak
Het totaalcijfer voor het ondernemersvertrouwen is verbeterd, maar nog steeds negatief. Dat geldt voor de meeste bedrijfstakken, alleen in de bedrijfstakken informatie en communicatie en zakelijke dienstverlening is het ondernemersvertrouwen positief. Bij acht bedrijfstakken is het ondernemersvertrouwen gestegen, bij twee bedrijfstakken (horeca en de landbouw, bosbouw en visserij) is er sprake van een daling. In de verhuur en handel van onroerend goed en de detailhandel (niet in auto’s) is het vertrouwen nagenoeg gelijk gebleven.
| ,juli 2025,april 2025 Totaal (ex. financieel of nutsbedrijven),-3.8,-7.5 ,, Informatie en communicatie,3.5,1.2 Zakelijke dienstverlening,0.6,-4.1 Vervoer en opslag,-0.9,-12.0 Verhuur en handel van onroerend goed,-1.5,-1.1 "Cultuur, sport en recreatie",-1.7,-2.8 Industrie,-4.4,-8.6 Detailhandel (niet in auto's),-4.7,-4.4 Groothandel en handelsbemiddeling,-5.0,-12.2 Autohandel en -reparatie,-5.2,-8.8 Bouwnijverheid,-5.2,-8.4 Horeca,-13.2,-12.3 "Landbouw, bosbouw en visserij",-16.3,-11.3 | juli 2025 (Gemiddelde van de deelvragen) | april 2025 (Gemiddelde van de deelvragen) |
|---|---|---|
| Totaal (ex. financieel of nutsbedrijven) | -3,8 | -7,5 |
| nan | nan | |
| Informatie en communicatie | 3,5 | 1,2 |
| Zakelijke dienstverlening | 0,6 | -4,1 |
| Vervoer en opslag | -0,9 | -12,0 |
| Verhuur en handel van onroerend goed | -1,5 | -1,1 |
| Cultuur, sport en recreatie | -1,7 | -2,8 |
| Industrie | -4,4 | -8,6 |
| Detailhandel (niet in auto's) | -4,7 | -4,4 |
| Groothandel en handelsbemiddeling | -5,0 | -12,2 |
| Autohandel en -reparatie | -5,2 | -8,8 |
| Bouwnijverheid | -5,2 | -8,4 |
| Horeca | -13,2 | -12,3 |
| Landbouw, bosbouw en visserij | -16,3 | -11,3 |
| Bron: CBS, EIB, KVK, MKB-Nederland, VNO-NCW | ||
Sterkste stijging bij vervoer en opslag
In de vervoer en opslag is het ondernemersvertrouwen het sterkst verbeterd. Het saldo ging van -12,0 in april 2025 naar -0,9 in juli 2025. Hoewel nog steeds negatief, is er ook een sterke verbetering in het ondernemersvertrouwen van de groothandel en handelsbemiddeling. Dit komt vooral door een stijging in de verwachtingen over het economisch klimaat. Het vertrouwen is het meest negatief in de horeca en landbouw, bosbouw en visserij. In de zakelijke dienstverlening is het ondernemersvertrouwen in het derde kwartaal van 2025 omgeslagen van negatief (-4,1) naar positief (0,6). Deze verbetering komt voornamelijk doordat ondernemers met een saldo van 2,0 procent relatief optimistisch zijn over hun verwachtingen voor het economisch klimaat. Over de gerealiseerde ontwikkelingen in het voorgaande kwartaal zijn ondernemers met een saldo van -0,8 licht negatief gestemd.
Ondernemersvertrouwen sterkst gedaald in de landbouw, bosbouw en visserij
In de landbouw, bosbouw en visserij daalde het ondernemersvertrouwen het sterkst (-5,0). Het saldo ging van -11,3 in het tweede kwartaal van 2025 naar -16,3 in het derde kwartaal. Over zowel de ontwikkeling van (-15,6) als de verwachting over (-16,9) het economisch klimaat zijn ondernemers hier het meest negatief van alle bedrijfstakken. Ook in de horeca, de verhuur en handel van onroerend goed en de detailhandel daalde het vertrouwen, maar bleef het cijfer op bijna hetzelfde niveau als vorig kwartaal.
2.3 Ondernemersvertrouwen naar regio
Net als het landelijke cijfer is het ondernemersvertrouwen in nagenoeg alle provincies negatief in het derde kwartaal van 2025. In negen van de twaalf provincies is het cijfer gestegen ten opzichte van het vorige kwartaal. In Noord-Holland is het ondernemersvertrouwen het meest gestegen. Daar sloeg als enige provincie het ondernemersvertrouwen van negatief (-9,6) om naar positief (0,6). Hoewel in Zeeland het ondernemersvertrouwen van -2,0 naar -5,9 het meest is gedaald, blijft Fryslân ook in het derde kwartaal de meest negatief gestemde provincie.
| Provincie | Statcode |
|---|---|
| Groningen (PV) | -7,2 |
| Fryslân (PV) | -9,1 |
| Drenthe (PV) | -3,0 |
| Overijssel (PV) | -5,3 |
| Flevoland (PV) | -3,0 |
| Gelderland (PV) | -6,1 |
| Utrecht (PV) | -1,4 |
| Noord-Holland (PV) | 0,6 |
| Zuid-Holland (PV) | -4,2 |
| Zeeland (PV) | -5,9 |
| Noord-Brabant (PV) | -4,9 |
| Limburg (PV) | -7,2 |
| Bron: CBS, EIB, KVK, MKB-Nederland, VNO-NCW | |