1945 De luchtvaart wordt groot

Schiphol werd tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere keren gebombardeerd. Aan het eind van de oorlog maakten de Duitsers de luchthaven onklaar. Schiphol lag in puin. Maar Nederland bouwde in razend tempo het vliegveld weer op en op 8 juli 1945 landde het eerste vliegtuig op Schiphol. 

Rotterdam had sinds 1920 een eigen luchthaven: Vliegveld Waalhaven. Op 10 mei 1940 werd dit vliegveld grotendeels verwoest bij het Duitse bombardement op Rotterdam. Na het bombardement vernietigden de geallieerden het vliegveld om het onbruikbaar te maken voor de Duitsers. Waalhaven werd niet meer herbouwd. 

Schiphol centrale luchthaven

Na de Tweede Wereldoorlog wilde de regering snel duidelijkheid over de toekomst van het luchtverkeer. Er moest een centrale luchthaven worden aangewezen. Vliegveld Soesterberg had niet genoeg uitbreidingsmogelijkheden en ook de vliegvelden bij Deelen, Eindhoven, Gilze-Rijen en Twente voldeden niet aan de eisen. Op 8 november 1945 benoemde de regering Schiphol tot ‘wereldluchthaven van Nederland’. In 1949 werd een stedenbouwkundig plan ontwikkeld waarin werd vastgelegd hoe de luchthaven eruit moest gaan zien. In 1959 werd dit plan goedgekeurd en in 1963 begon men met de bouw van het terminalgebouw, dat vier jaar later feestelijk geopend werd.

Rotterdam opende in 1956 een nieuw vliegveld op de locatie Zestienhoven. In het begin van de jaren vijftig werd ook de nieuwe baan van vliegveld Eelde gebouwd en werd dit een officieel luchthaventerrein. In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog schommelde het aantal luchtvaartpassagiers nog tussen de 300 en 400 duizend per jaar. Vanaf begin jaren vijftig begon dit te stijgen en eind jaren vijftig werd de grens van 1 miljoen passagiers bereikt.

Vliegen was in jaren vijftig en zestig vooral voor rijke mensen: een ticket kostte soms een heel maandsalaris. Voor die prijs kreeg je wel veel beenruimte, gratis alcoholische drank en werd er volop gerookt. De passagiers werden bediend door de stewardessen alsof ze filmsterren waren. Er waren zelfs meer stewardessen dan passagiers. Paspoortcontrole bestond nog niet, dat werd pas in 1973 ingevoerd.

Na de oorlog bleven veel militaire transportvliegtuigen in gebruik voor commercieel vrachtvervoer, wat de groei van de luchtvrachtindustrie verder stimuleerde. De naoorlogse economische groei en groeiende internationale handel droegen bij aan de vraag naar sneller vervoer van goederen.

Straalvliegtuigen en Boeings

Het eerste straalvliegtuig dat werd gebruikt voor personenvervoer was de De Havilland Comet, die op 9 januari 1951 zijn eerste vlucht maakte. Door de uitvinding van de straalvliegtuigen konden vliegtuigen sneller en verder vliegen dan met de oude zuigermotoren. De snelheid van een vliegtuig ging van 600 kilometer per uur naar bijna 2000 kilometer per uur. De Britse vliegmaatschappij BOAC vloog de eerste lijnvlucht met een straalvliegtuig, van Londen naar Johannesburg op 2 mei 1952.

Het straalvliegtuig betekende ook een revolutie voor de luchtvracht. Vliegtuigen zoals de Boeing 707 en de Douglas DC-8 verlaagden de reistijden aanzienlijk. Deze ‘Jet Age’ maakte het mogelijk om goederen snel over de hele wereld te vervoeren, wat de globalisering van de handel bevorderde. 

In 1960 kreeg KLM de beschikking over een straalvliegtuig, dat vernoemd was naar Albert Plesman, luchtvaartpionier en de eerste president-directeur van Schiphol. Dit toestel vloog de eerste rechtstreekse luchtverbinding tussen Amsterdam en New York in ongeveer zeven uur, dat was daarvoor nog 24 uur. 

De introductie van onder andere de Boeing 747 in 1969 maakte vliegen bereikbaar voor de massa. Hierdoor werd vliegen steeds populairder en nam het aantal vluchten en passagiers toe; waar er in Nederland in het begin van de jaren zestig nog rond 1,5 miljoen passagiers per jaar vervoerd werden, waren dat er begin jaren zeventig al ruim 6,8 miljoen. Ook vrachtvervoerders maakten gretig gebruik van de legendarische Jumbo Jet.

Schiphol groeit

Het groeiende succes van de Nederlandse luchthavens, en met name Schiphol, werd in de jaren zeventig een halt toe geroepen. De Arabische landen stelden een olieboycot in omdat Nederland Israël steunde tijdens de Jom Kipoeroorlog in 1973. De brandstofprijzen stegen en de passagiersaantallen daalden, waardoor Schiphol een aantal uitbreidingsprojecten moest stoppen, zoals de aanleg van de vijfde baan. Ondanks dat de havengelden flink werden opgeschroefd, leed Schiphol verlies. In 1974 daalde voor de eerste keer sinds 1948 het aantal luchtvaartpassagiers op de Nederlandse vliegvelden.

Na de boycot groeide Schiphol weer door. De capaciteit van het terminalgebouw werd in 1975 verdubbeld. De onafhankelijkheid van Suriname in 1975 zorgde voor een piek in vliegverkeer op Schiphol (7,9 miljoen passagiers). Tienduizenden Surinamers besloten om naar Nederland te vertrekken. Aan het eind van de jaren zeventig passeerde Schiphol de grens van 10 miljoen passagiers.

In de jaren tachtig onderging Schiphol een periode van aanzienlijke groei en modernisering. De start- en landingsbanen werden uitgebreid, terminalgebouwen werden gerenoveerd en er werden nieuwe faciliteiten gebouwd. In het begin van de jaren tachtig reisden er rond de tien miljoen passagiers per jaar via Schiphol. 

Het aantal passagiers steeg verder naar ruim 16 miljoen in 1989. Schiphol groeide uit tot een belangrijk knooppunt voor internationale vluchten en bood verbindingen naar bestemmingen over de hele wereld. De luchthaven werd de thuisbasis voor verschillende luchtvaartmaatschappijen en speelde een grote rol in de ontwikkeling van de Nederlandse luchtvaartindustrie.

Bronnen

Aeroflap, Hoe was het om te vliegen in de jaren ’70?, 15 maart 2016

CBS StatLine, Luchtvaartpassagiers

CBS StatLine, Luchtvracht

EUclaim, De geschiedenis van de Nederlandse luchtvaart

Mirjam Janssen (in Historisch Nieuwsblad), Schiphol werd luchthaven van wereldformaat, 26 augustus 2016 (bijgewerkt 16 februari 2024)

NPO, Hoe werd Schiphol groot en kan de luchthaven blijven groeien?, bijgewerkt: 26 april 2024

Schiphol, Van modderpoel naar mondiale luchthaven, 2025

KLM, Geschiedenis van KLM

Leon (ParkCare), Geschiedenis Schiphol, 21 juni 2024

Taylor Rains (in Business Insider), Zo heeft de Boeing 747 de luchtvaart voorgoed veranderd, 20 december 2022

Up in the Sky, Terug in de tijd: Schiphol, 50 jaar geleden, 19 juni 2021

Stijn van Wonderen (in Quote), The high life: foto's uit de gloriejaren van de luchtvaart, 23 december 2017