Eigen vermogen gemeenten ruim 34 miljard euro in 2020

Inmiddels zijn de definitieve administratieve cijfers van gemeenten beschikbaar gekomen voor 2020. Daardoor kan het CBS nu uitgebreider ingaan op het eigen vermogen van gemeenten in de periode tot en met 2020. In dit artikel wordt gebruik gemaakt van administratieve cijfers conform BBV richtlijnen¹⁾, zoals die door gemeenten aan het CBS zijn aangeleverd. Eind 2020 hadden de gemeenten gezamenlijk ruim 34 miljard euro aan eigen vermogen. Het vermogen nam 4,6 miljard euro toe in 2020, met name door de verkoop van gemeentelijke belangen in het energiebedrijf Eneco. Met de verkoop van Eneco zit het niveau van het eigen vermogen weer op de vorige piek van 2009. Toen verkochten gemeenten en ook provincies hun belang in de energiebedrijven NUON en Essent. De totale opbrengst voor gemeenten was toen 5,7 miljard euro, die gefaseerd werd uitbetaald. In 2009 nam vooral het eigen vermogen van gemeenten toe in de provincies Gelderland, Limburg, Noord-Brabant en Noord-Holland. Het vermogen van de gemeenten aldaar steeg destijds met ruim 3,3 miljard euro.

In 2020 deelden 44 gemeenten mee in de verkoopopbrengst van Eneco. De opbrengst kwam vooral ten goede aan Zuid-Hollandse gemeenten. Het grootste bedrag ging naar Rotterdam, namelijk 1.290 miljoen euro. Nummers twee en drie, ‘s-Gravenhage en Dordrecht ontvingen respectievelijk afgerond 674 miljoen en 368 miljoen euro.
Niet alle gemeenten hebben meegedeeld in de verkoop van de energiebedrijven, omdat sommige gemeenten geen belang hadden in die bedrijven. Daarnaast hebben Zeeuwse gemeenten nog een belang in het energiebedrijf Delta. Dit bedrijf keert echter geen dividend meer uit sinds 2015.

Dividendopbrengsten vallen weg

Door de aandelenverkoop vallen de jaarlijks te ontvangen dividenduitkeringen lager uit voor gemeenten. Op het hoogtepunt, in 2008, ontvingen gemeenten gezamenlijk bijna 0,8 miljard euro aan dividend. Gemeenten gebruikten deze dividendopbrengsten onder andere om hun begroting sluitend te maken. Na de verkopen moeten gemeenten andere manieren vinden om de opdrogende dividendstroom te compenseren.

Zo hebben gemeenten na de verkoop van NUON en Essent een gedeelte uitgezet in deposito’s. Daarnaast heeft een deel van de gemeenten meer risicovol belegd in obligatieportefeuilles en beleggingsfondsen. De gelden van de verkoop van Eneco kunnen gemeenten niet beleggen, maar kunnen zij volgens de huidige regels alleen stallen in de Rijksschatkist, het zogenoemde schatkistbankieren. Daarnaast zijn gelden gebruikt om schulden af te lossen, waardoor de financiële positie verbetert. Ook hebben gemeenten de opbrengsten geïnvesteerd in projecten met een uiteenlopend karakter. Die investeringen hebben gemeenten gespreid over meerdere jaren. In de periode 2010-2015 vooral in het fysieke domein, bijvoorbeeld een gemeentehuis of sporthal, maar ook de Noord-Zuidlijn in Amsterdam, en in bouwgrondexploitaties voor de ontwikkeling van nieuwe woonwijken. Na 2015 investeerden gemeenten de extra middelen meer in het sociale domein, bijvoorbeeld in schoolgebouwen of investeringen voor WMO en jeugdzorg. Uit een publicatie van het CPB blijkt dat tien jaar na de verkooptransactie deze gemeenten geen significant hogere uitgaven hebben.