5. De ontwikkeling van het vermogen van huishoudens

Het vermogen van huishoudens kan worden opgesplitst in het financieel vermogen en het niet-financieel vermogen. Het financieel vermogen bestaat uit de financiële bezittingen – zoals spaargeld, aandelen en obligaties - minus de schulden. Het financieel vermogen per inwoner exclusief pensioenaanspraken is in 2020 met 2 917 euro gestegen naar 16 066 euro. Deze stijging is iets groter dan in 2019, toen het financieel vermogen per inwoner exclusief pensioenaanspraken met 2 657 euro toenam.

Besparingen hebben een opwaarts effect op het vermogen van huishoudens, maar zijn niet de enige factor die de ontwikkeling van het vermogen bepalen. Het vermogen kan namelijk ook groeien door bijvoorbeeld stijgingen van aandelenkoersen en huizenprijzen.

5.1 Financieel vermogen huishoudens, exclusief pensioenaanspraken
	Netto financieel vermogen huishoudens (incl. instellingen zonder winstoogmerk) per inwoner (euro per inwoner)
'95	16541
'96	16793
'97	17664
'98	17864
'99	19168
'00	17833
'01	15911
'02	13275
'03	12141
'04	12392
'05	11106
'06	9735
'07	7932
'08	5597
'09	4177
'10	4541
'11	4282
'12	5366
'13	6152
'14	7812
'15	8883
'16	10171
'17	10239
'18	10493
'19	13150
'20	16066
In deze grafiek is het netto financieel vermogen per inwoner (exclusief pensioenaanspraken) berekend door het vermogen aan het eind van het jaar te delen door het aantal inwoners op 1 januari van het jaar erop.

5.1 Financieel vermogen huishoudens, exclusief pensioenaanspraken
	Netto financieel vermogen huishoudens (incl. instellingen zonder winstoogmerk) per inwoner (euro per inwoner)
'95	16541
'96	16793
'97	17664
'98	17864
'99	19168
'00	17833
'01	15911
'02	13275
'03	12141
'04	12392
'05	11106
'06	9735
'07	7932
'08	5597
'09	4177
'10	4541
'11	4282
'12	5366
'13	6152
'14	7812
'15	8883
'16	10171
'17	10239
'18	10493
'19	13150
'20	16066
In deze grafiek is het netto financieel vermogen per inwoner (exclusief pensioenaanspraken) berekend door het vermogen aan het eind van het jaar te delen door het aantal inwoners op 1 januari van het jaar erop.

In figuur 5.1 is te zien dat 2020 niet het eerste jaar is waarin het financieel vermogen per inwoner (exclusief pensioenaanspraken) toenam. Sinds 2012 stijgt het financieel vermogen van huishoudens al onafgebroken. In 2020 betrof de toename voor bijna 50 procent de eerder besproken financiële transacties en verder vooral waardestijgingen en herwaarderingen van effecten, deelnemingen en levensverzekerings- en lijfrenterechten. De vermogensgroei in de periode 2012-2019 kan vooral worden toegeschreven aan prijsveranderingen en herwaarderingen. In deze periode werden vooral effecten en deelnemingen meer waard. De waardestijging van niet-beursgenoteerde aandelen betreft vooral niet uitgekeerde winsten van besloten vennootschappen.

5.2 Balansmutaties financieel vermogen huishoudens
	Financiële transacties (mld euro)	Prijsmutaties en herwaarderingen (mld euro)	Overige volumemutaties (mld euro)
2012	-0,109	17,824	0,681
2013	-0,716	13,049	1,168
2014	7,011	23,183	-1,7
2015	2,846	14,445	1,504
2016	-4,96	27,583	0,286
2017	-6,78	8,683	0,283
2018	-2,512	-2,419	10,347
2019	-5,979	53,274	0,273
2020	25,136	27,483	-0,769
Overige volumemutaties zijn balansmutaties die noch aan financiële transacties, noch aan prijsmutaties en herwaarderingen toegeschreven kunnen worden. De overige volumemutatie in 2018 betreft grotendeels een administratieve overboeking van collectieve levensverzekeringsrechten, die in de nationale rekeningen als pensioenaanspraken worden gezien, naar individuele levensverzekeringsrechten.

5.2 Balansmutaties financieel vermogen huishoudens
	Financiële transacties (mld euro)	Prijsmutaties en herwaarderingen (mld euro)	Overige volumemutaties (mld euro)
2012	-0,109	17,824	0,681
2013	-0,716	13,049	1,168
2014	7,011	23,183	-1,7
2015	2,846	14,445	1,504
2016	-4,96	27,583	0,286
2017	-6,78	8,683	0,283
2018	-2,512	-2,419	10,347
2019	-5,979	53,274	0,273
2020	25,136	27,483	-0,769
Overige volumemutaties zijn balansmutaties die noch aan financiële transacties, noch aan prijsmutaties en herwaarderingen toegeschreven kunnen worden. De overige volumemutatie in 2018 betreft grotendeels een administratieve overboeking van collectieve levensverzekeringsrechten, die in de nationale rekeningen als pensioenaanspraken worden gezien, naar individuele levensverzekeringsrechten.

5.3 Balansmutaties als gevolg van prijsmutaties en herwaarderingen, 2012-2019
	2012-2019 (mld euro)
Beleggingen	66,335
Niet-beursgenoteerde aandelen en overige deelnemingen	63,198
Levensverzekerings- en lijfrenterechten	27,536
Deposito's	0
Overig financieel bezit	-1,421
Het overig financieel bezit bestaat vooral uit chartaal geld, vooruitbetalingen, verstrekte leningen en aanspraken op schadeverzekeraars.

5.3 Balansmutaties als gevolg van prijsmutaties en herwaarderingen, 2012-2019
	2012-2019 (mld euro)
Beleggingen	66,335
Niet-beursgenoteerde aandelen en overige deelnemingen	63,198
Levensverzekerings- en lijfrenterechten	27,536
Deposito's	0
Overig financieel bezit	-1,421
Het overig financieel bezit bestaat vooral uit chartaal geld, vooruitbetalingen, verstrekte leningen en aanspraken op schadeverzekeraars.

De groei van het financiële bezit in de periode 2012-2019 hangt sterk samen met de daling van de kapitaalmarktrente en de, deels daaraan gerelateerde, stijging van de koersen van aandelen en obligaties. Eind 2019 stond de AEX veel hoger dan eind 2011. In maart 2020 daalde de AEX fors, maar daarna krabbelden de aandelenkoersen weer op. Eind 2020 stond de AEX zelfs iets hoger dan eind 2019.

5.4 Ultimostanden AEX
Jaar	Maand	AEX
'11	december	312,5
2012	januari	318,5
2012	februari	324,3
2012	maart	323,5
2012	april	308,3
2012	mei	290,1
2012	juni	307,3
2012	juli	326,5
2012	augustus	329,3
2012	september	323,2
2012	oktober	330,8
2012	november	336,6
2012	december	342,7
2013	januari	354,4
2013	februari	340,5
2013	maart	348,1
2013	april	351,4
2013	mei	363,4
2013	juni	344,6
2013	juli	369,8
2013	augustus	362,9
2013	september	374,9
2013	oktober	391,9
2013	november	396,6
2013	december	401,8
2014	januari	386,9
2014	februari	398,5
2014	maart	403,2
2014	april	400,6
2014	mei	407,2
2014	juni	413,2
2014	juli	404,3
2014	augustus	413,1
2014	september	421,1
2014	oktober	411,3
2014	november	425,9
2014	december	424,5
2015	januari	450,4
2015	februari	483,9
2015	maart	489,4
2015	april	487,9
2015	mei	493,6
2015	juni	472,6
2015	juli	495,2
2015	augustus	445
2015	september	421,1
2015	oktober	462,1
2015	november	469,5
2015	december	441,8
2016	januari	431,3
2016	februari	427,3
2016	maart	440,1
2016	april	439,7
2016	mei	447,9
2016	juni	435,9
2016	juli	449,8
2016	augustus	454,4
2016	september	452,3
2016	oktober	452,6
2016	november	457,2
2016	december	483,2
2017	januari	476,7
2017	februari	495,4
2017	maart	516,5
2017	april	521,1
2017	mei	524,1
2017	juni	507,2
2017	juli	525,4
2017	augustus	516
2017	september	537,1
2017	oktober	553,4
2017	november	540,1
2017	december	544,6
2018	januari	560,5
2018	februari	535,6
2018	maart	529,5
2018	april	555,7
2018	mei	552,9
2018	juni	551,7
2018	juli	574,3
2018	augustus	558,4
2018	september	549,6
2018	oktober	518,7
2018	november	519,4
2018	december	487,9
2019	januari	520,6
2019	februari	541,1
2019	maart	549
2019	april	571,6
2019	mei	540,5
2019	juni	561,8
2019	juli	572,1
2019	augustus	558,4
2019	september	580,2
2019	oktober	576,6
2019	november	597,3
2019	december	604,6
2020	januari	589,5
2020	februari	539,4
2020	maart	483,4
2020	april	512,9
2020	mei	532,6
2020	juni	559,7
2020	juli	545,3
2020	augustus	549,2
2020	september	547,7
2020	oktober	533,9
2020	november	606
2020	december	624,6

5.4 Ultimostanden AEX
Jaar	Maand	AEX
'11	december	312,5
2012	januari	318,5
2012	februari	324,3
2012	maart	323,5
2012	april	308,3
2012	mei	290,1
2012	juni	307,3
2012	juli	326,5
2012	augustus	329,3
2012	september	323,2
2012	oktober	330,8
2012	november	336,6
2012	december	342,7
2013	januari	354,4
2013	februari	340,5
2013	maart	348,1
2013	april	351,4
2013	mei	363,4
2013	juni	344,6
2013	juli	369,8
2013	augustus	362,9
2013	september	374,9
2013	oktober	391,9
2013	november	396,6
2013	december	401,8
2014	januari	386,9
2014	februari	398,5
2014	maart	403,2
2014	april	400,6
2014	mei	407,2
2014	juni	413,2
2014	juli	404,3
2014	augustus	413,1
2014	september	421,1
2014	oktober	411,3
2014	november	425,9
2014	december	424,5
2015	januari	450,4
2015	februari	483,9
2015	maart	489,4
2015	april	487,9
2015	mei	493,6
2015	juni	472,6
2015	juli	495,2
2015	augustus	445
2015	september	421,1
2015	oktober	462,1
2015	november	469,5
2015	december	441,8
2016	januari	431,3
2016	februari	427,3
2016	maart	440,1
2016	april	439,7
2016	mei	447,9
2016	juni	435,9
2016	juli	449,8
2016	augustus	454,4
2016	september	452,3
2016	oktober	452,6
2016	november	457,2
2016	december	483,2
2017	januari	476,7
2017	februari	495,4
2017	maart	516,5
2017	april	521,1
2017	mei	524,1
2017	juni	507,2
2017	juli	525,4
2017	augustus	516
2017	september	537,1
2017	oktober	553,4
2017	november	540,1
2017	december	544,6
2018	januari	560,5
2018	februari	535,6
2018	maart	529,5
2018	april	555,7
2018	mei	552,9
2018	juni	551,7
2018	juli	574,3
2018	augustus	558,4
2018	september	549,6
2018	oktober	518,7
2018	november	519,4
2018	december	487,9
2019	januari	520,6
2019	februari	541,1
2019	maart	549
2019	april	571,6
2019	mei	540,5
2019	juni	561,8
2019	juli	572,1
2019	augustus	558,4
2019	september	580,2
2019	oktober	576,6
2019	november	597,3
2019	december	604,6
2020	januari	589,5
2020	februari	539,4
2020	maart	483,4
2020	april	512,9
2020	mei	532,6
2020	juni	559,7
2020	juli	545,3
2020	augustus	549,2
2020	september	547,7
2020	oktober	533,9
2020	november	606
2020	december	624,6

Tot dusver is alleen het financieel vermogen exclusief pensioenaanspraken besproken. De pensioenaanspraken van huishoudens zijn in de nationale rekeningen gelijk aan de actuariële pensioenverplichtingen van pensioenfondsen en levensverzekeraars. Dit is wat pensioenfondsen en levensverzekeraars nu zouden moeten hebben om in de toekomst aan hun verplichtingen jegens huishoudens te kunnen voldoen. Deze pensioenaanspraken zijn dus geen bezittingen die huishoudens vrijelijk kunnen gebruiken. De financiële positie van pensioenfondsen kan echter wel invloed hebben op de financiën van huishoudens, omdat een lage dekkingsgraad fondsen kan nopen om pensioenpremies te verhogen of pensioenuitkeringen te bevriezen of zelfs te verlagen.

De dekkingsgraad van de pensioenfondsen ging fors omlaag in het eerste kwartaal van 2020 en krabbelde daarna weer op. Eind maart 2021 was de gemiddelde dekkingsgraad 106,3 procent, iets hoger dan voor het begin van de coronacrisis. Begin januari werd al bekend dat de twee grootste pensioenfondsen, ABP en Zorg en Welzijn, de pensioenen in 2022 niet hoeven te korten (NOS, 2021).

De dekkingsgraad schommelt al twaalf jaar lang rond de 100 procent. Eind 2020 was het werkelijke financieel bezit van pensioenfondsen weliswaar bijna drie keer zo groot als eind 2008, maar dat gold ook voor de actuariële verplichtingen van pensioenfondsen, die door de daling van de kapitaalmarktrente fors werden gestuwd.

5.5 Gemiddelde dekkingsgraad pensioenfondsen, ultimocijfers
Jaar	Kwartaal	Dekkingsgraad
2007	I	140,9
2007	II	151,8
2007	III	149,9
2007	IV	144
2008	I	132,3
2008	II	136
2008	III	121,3
2008	IV	95,5
2009	I	91,8
2009	II	102,5
2009	III	109,5
2009	IV	109
2010	I	108,2
2010	II	100,4
2010	III	98,9
2010	IV	106,7
2011	I	111,8
2011	II	111,4
2011	III	94
2011	IV	98,2
2012	I	98,6
2012	II	94,3
2012	III	101,2
2012	IV	102
2013	I	106,5
2013	II	101,8
2013	III	107,7
2013	IV	109,9
2014	I	111,2
2014	II	112
2014	III	108,8
2014	IV	107,7
2015	I	102,9
2015	II	108,9
2015	III	100,5
2015	IV	102,2
2016	I	96,3
2016	II	96,6
2016	III	96,8
2016	IV	102,2
2017	I	105
2017	II	106,5
2017	III	108,3
2017	IV	108,8
2018	I	107,6
2018	II	108,3
2018	III	110,3
2018	IV	103,3
2019	I	104,9
2019	II	101,8
2019	III	98,2
2019	IV	104
2020	I	89,6
2020	II	92,9
2020	III	95,3
2020	IV	100,3
'21	I	106,3
Bron: CBS, DNB

5.5 Gemiddelde dekkingsgraad pensioenfondsen, ultimocijfers
Jaar	Kwartaal	Dekkingsgraad
2007	I	140,9
2007	II	151,8
2007	III	149,9
2007	IV	144
2008	I	132,3
2008	II	136
2008	III	121,3
2008	IV	95,5
2009	I	91,8
2009	II	102,5
2009	III	109,5
2009	IV	109
2010	I	108,2
2010	II	100,4
2010	III	98,9
2010	IV	106,7
2011	I	111,8
2011	II	111,4
2011	III	94
2011	IV	98,2
2012	I	98,6
2012	II	94,3
2012	III	101,2
2012	IV	102
2013	I	106,5
2013	II	101,8
2013	III	107,7
2013	IV	109,9
2014	I	111,2
2014	II	112
2014	III	108,8
2014	IV	107,7
2015	I	102,9
2015	II	108,9
2015	III	100,5
2015	IV	102,2
2016	I	96,3
2016	II	96,6
2016	III	96,8
2016	IV	102,2
2017	I	105
2017	II	106,5
2017	III	108,3
2017	IV	108,8
2018	I	107,6
2018	II	108,3
2018	III	110,3
2018	IV	103,3
2019	I	104,9
2019	II	101,8
2019	III	98,2
2019	IV	104
2020	I	89,6
2020	II	92,9
2020	III	95,3
2020	IV	100,3
'21	I	106,3
Bron: CBS, DNB

Het financieel vermogen van huishoudens is slechts een van de twee onderdelen van het totale vermogen van huishoudens, het andere is het niet-financieel vermogen. Het niet-financieel vermogen bestaat grotendeels uit woningen en grond. Over het niet-financieel vermogen zijn op het moment van het schrijven van dit artikel nog geen cijfers over 2020 beschikbaar. De ontwikkeling van de huizenprijzen in 2020 is wel bekend, en in de praktijk blijkt de waardeverandering van niet-financiële bezittingen sterk samen te hangen met de ontwikkeling van de prijzen van bestaande koopwoningen. Bestaande koopwoningen waren in 2020 gemiddeld 7,8 procent duurder dan in 2019. Daarmee stegen de huizenprijzen voor het zevende jaar op rij.

5.6 Waarde niet-financieel bezit per inwoner en Prijsindex Bestaande Koopwoningen
Jaar	Niet-financieel bezit (2015=100)	Prijsindex Bestaande Koopwoningen (2015=100)
'95	34,98729924	42,5
'96	39,09440065	47,1
'97	44,05869341	52,7
'98	49,43827461	58,4
'99	58,21923578	67,9
'00	69,02400598	80,3
'01	76,79599025	89,2
'02	82,10650462	95
'03	85,71149278	98,4
'04	90,15458901	102,6
'05	95,05133494	106,6
'06	100,8973193	111,5
'07	107,4776464	116,2
'08	112,5803224	119,7
'09	110,9191757	115,6
'10	109,2119635	113
'11	106,8854989	110,3
'12	101,0692425	103,1
'13	95,72923281	96,4
'14	97,06981303	97,2
'15	100	100
'16	105,2640731	105
'17	113,2894917	113
'18	123,4356362	123,2
'19	132,5968998	131,7
'20		141,9

5.6 Waarde niet-financieel bezit per inwoner en Prijsindex Bestaande Koopwoningen
Jaar	Niet-financieel bezit (2015=100)	Prijsindex Bestaande Koopwoningen (2015=100)
'95	34,98729924	42,5
'96	39,09440065	47,1
'97	44,05869341	52,7
'98	49,43827461	58,4
'99	58,21923578	67,9
'00	69,02400598	80,3
'01	76,79599025	89,2
'02	82,10650462	95
'03	85,71149278	98,4
'04	90,15458901	102,6
'05	95,05133494	106,6
'06	100,8973193	111,5
'07	107,4776464	116,2
'08	112,5803224	119,7
'09	110,9191757	115,6
'10	109,2119635	113
'11	106,8854989	110,3
'12	101,0692425	103,1
'13	95,72923281	96,4
'14	97,06981303	97,2
'15	100	100
'16	105,2640731	105
'17	113,2894917	113
'18	123,4356362	123,2
'19	132,5968998	131,7
'20		141,9

Dat de huizenprijzen al sinds medio 2013 stijgen, komt volgens De Nederlandsche Bank (2020) vooral door de sterk gedaalde hypotheekrente, en niet zozeer door het woningtekort. In januari 2021 bedroeg de gemiddelde rente voor hypotheken met een rentevaste periode van vijf tot en met tien jaar 1,7 procent, tegen 4,3 procent in juli 2013. Zowel het aantal woningen per inwoner (0,45 tegen 0,44) als het aantal woningen per huishouden (0,99 tegen 0,98) was eind 2020 iets groter dan eind 2013. Het aantal koopwoningen groeide daarnaast sterker dan het aantal huurwoningen.

Het financieel vermogen exclusief pensioenaanspraken is in 2020 met 2 917 euro per inwoner gegroeid. Bijna de helft van deze groei betreft financiële transacties, de andere helft prijsveranderingen en herwaarderingen. In de periode 2012-2019 nam het financieel vermogen per inwoner ook al fors toe, maar de groei betrof in die periode vooral prijsstijgingen en herwaarderingen. Vooral de waarde van beleggingen en niet-beursgenoteerde aandelen steeg in die periode sterk, onder meer door stijgende aandelenkoersen en de gedaalde kapitaalmarktrente. Door de stijging van de huizenprijzen nam ook het niet-financieel vermogen sterk toe vanaf 2013.