De financiën van Nederlandse huishoudens in 2020

In 2020 hebben Nederlandse huishoudens veel meer gespaard dan in de voorgaande jaren. Dit komt doordat het beschikbaar inkomen steeg terwijl er veel minder geconsumeerd werd dan in 2019. De extra besparingen zijn vooral gebruikt om het financieel bezit te vergroten; huishoudens hebben in 2020 ruim twee keer zo veel geld op bank- en spaarrekeningen gezet als een jaar eerder. Mede als gevolg van de hoge besparingen nam ook het vermogen van huishoudens in 2020 toe.

Zowel het beschikbaar inkomen als de vrije besparingen per inwoner namen in Nederland sterker toe dan in de meeste andere eurolanden.

In 2020 hebben Nederlandse huishoudens veel meer geld gespaard dan in de voorgaande jaren¹⁾. In 2020 kwamen de vrije besparingen uit op ruim 77 miljard euro, oftewel 4 418 euro per inwoner. De vrije besparingen per inwoner waren daarmee 1 925 euro hoger dan in 2019 en verreweg het hoogst sinds het begin van de tijdreeks in 1995. Dit laatste is overigens ook het geval indien gecorrigeerd wordt voor inflatie.

De eerste vraag wordt beantwoord in paragraaf 2, waarin de ontwikkeling van het beschikbaar inkomen, de consumptieve bestedingen en de besparingen wordt besproken. In paragraaf 3 wordt bekeken of de besparingen zijn aangewend om het financieel vermogen te vergroten of om investeringen in niet-financieel bezit te financieren. In de paragrafen 4 en 5 wordt ingegaan op de ontwikkeling van het vermogen van de huishoudens. In paragraaf 6 wordt gekeken of er in andere eurolanden ook veel gespaard is, en hoe het vermogen van huishoudens zich daar heeft ontwikkeld. In paragraaf 7 wordt nog een klein doorkijkje naar de eerste maanden van 2021 verschaft en in paragraaf 8 volgen de conclusies.

Dit artikel is geschreven op basis van macrocijfers en gemiddelden. Tussen huishoudens onderling kunnen grote verschillen bestaan, die in dit artikel niet worden beschreven. Daarnaast gaat het artikel over de eerste raming van de besparingen en de vermogens in 2020 in de nationale rekeningen. De cijfers kunnen na publicatie van dit artikel nog worden bijgesteld.

De vrije besparingen van huishoudens zijn gelijk aan het bruto beschikbaar inkomen minus de consumptieve bestedingen.²⁾ In 2020 bedroeg het beschikbaar inkomen per inwoner 23 714 euro, 769 euro meer dan een jaar eerder. De stijging van het inkomen was daarmee iets groter dan in 2019. De stijging van het inkomen in 2020 kwam vooral door eerder afgesproken cao-loonstijgingen en doordat de werkloosheid ondanks de coronacrisis slechts beperkt toenam door een uitgebreid steunpakket van de overheid. Daarnaast bleef het gemiddelde inkomen van zelfstandigen op peil door onder meer de TOZO (Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandig Ondernemers).

In 2020 werd 19 296 euro per inwoner aangewend voor consumptie. Daarmee werd er 1 157 euro minder besteed dan in 2019. Mede door de verschillende lockdowns spendeerden huishoudens vooral veel minder aan vakanties, diensten - zoals de horeca, een bezoek aan een museum, dierentuin of voetbalstadion – en kleding dan een jaar eerder.

Huishoudens kunnen de besparingen op meerdere manieren aanwenden. Zo kunnen zij bijvoorbeeld geld op de spaarrekening zetten, effecten kopen of schulden aflossen, en zo hun financieel vermogen vergroten. Maar huishoudens kunnen de besparingen ook gebruiken voor investeringen in niet-financieel bezit en op die manier het niet-financieel vermogen vergroten. Bij huishoudens gaat het vooral om investeringen in (nieuwbouw)woningen³⁾. In 2020 waren de vrije besparingen van huishoudens bijna 34 miljard euro hoger dan in 2019. Het grootste deel van deze extra besparingen (ruim 31 miljard euro) werd gebruikt om het financieel vermogen te versterken⁴⁾. De investeringen in niet-financieel bezit waren 2,7 miljard euro hoger dan in 2019.

Uit de vorige paragraaf kwam naar voren dat huishoudens met de extra besparingen in 2020 vooral hun financieel vermogen hebben vergroot. In deze paragraaf wordt bekeken in welk vermogensbestanddeel deze besparingen zijn gestopt. Huishoudens kunnen bijvoorbeeld geld op de spaarrekening zetten, effecten kopen of schulden aflossen.
De financiële transacties geven het saldo van aan- en verkopen, dan wel het saldo van inleg en onttrekkingen weer. Uit figuur 4.1 blijkt dat huishoudens per saldo bijna 42 miljard euro op bank- en spaarrekeningen hebben gezet in 2020. Per inwoner gaat het om 2 390 euro, 1 157 euro meer dan in 2019. Het saldo van aan- en verkopen van andere financiële bezittingen was ook hoger dan een jaar eerder.

De toename van het saldo van opnames en aflossingen was daarmee groter dan de toename van de investeringen door huishoudens, die grotendeels uit investeringen in nieuwbouwwoningen bestaan. De snellere groei van de hypotheekschuld kan dus niet alleen worden verklaard door de toename van de investeringen in nieuwbouwwoningen. Dit is een indicatie dat de schulden die kopers van bestaande woningen aangaan sneller zijn gegroeid dan de hypotheekaflossingen. Ook dit kan hebben bijgedragen aan de toename van de inleg op bank- en spaarrekeningen. Verkopers kunnen de overwaarde immers op een bankrekening zetten als ze bijvoorbeeld kleiner gaan wonen of gaan huren.

Het vermogen van huishoudens kan worden opgesplitst in het financieel vermogen en het niet-financieel vermogen. Het financieel vermogen bestaat uit de financiële bezittingen – zoals spaargeld, aandelen en obligaties - minus de schulden. Het financieel vermogen per inwoner exclusief pensioenaanspraken is in 2020 met 2 917 euro gestegen naar 16 066 euro. Deze stijging is iets groter dan in 2019, toen het financieel vermogen per inwoner exclusief pensioenaanspraken met 2 657 euro toenam.

Besparingen hebben een opwaarts effect op het vermogen van huishoudens, maar zijn niet de enige factor die de ontwikkeling van het vermogen bepalen. Het vermogen kan namelijk ook groeien door bijvoorbeeld stijgingen van aandelenkoersen en huizenprijzen.

De dekkingsgraad van de pensioenfondsen ging fors omlaag in het eerste kwartaal van 2020 en krabbelde daarna weer op. Eind maart 2021 was de gemiddelde dekkingsgraad 106,3 procent, iets hoger dan voor het begin van de coronacrisis. Begin januari werd al bekend dat de twee grootste pensioenfondsen, ABP en Zorg en Welzijn, de pensioenen in 2022 niet hoeven te korten (NOS, 2021).

De dekkingsgraad schommelt al twaalf jaar lang rond de 100 procent. Eind 2020 was het werkelijke financieel bezit van pensioenfondsen weliswaar bijna drie keer zo groot als eind 2008, maar dat gold ook voor de actuariële verplichtingen van pensioenfondsen, die door de daling van de kapitaalmarktrente fors werden gestuwd.

Het financieel vermogen exclusief pensioenaanspraken is in 2020 met 2 917 euro per inwoner gegroeid. Bijna de helft van deze groei betreft financiële transacties, de andere helft prijsveranderingen en herwaarderingen. In de periode 2012-2019 nam het financieel vermogen per inwoner ook al fors toe, maar de groei betrof in die periode vooral prijsstijgingen en herwaarderingen. Vooral de waarde van beleggingen en niet-beursgenoteerde aandelen steeg in die periode sterk, onder meer door stijgende aandelenkoersen en de gedaalde kapitaalmarktrente. Door de stijging van de huizenprijzen nam ook het niet-financieel vermogen sterk toe vanaf 2013.

In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van het inkomen, de besparingen en het financieel vermogen van Nederlandse huishoudens vergeleken met die in andere eurolanden.

In paragraaf 2 was al te lezen dat de vrije besparingen in Nederland in 2020 stegen doordat de consumptie afnam terwijl het beschikbaar inkomen steeg. Per inwoner steeg het inkomen in Nederland sterker dan in de meeste andere Europese landen. Van de eurolanden waarover de data al beschikbaar zijn, was alleen in Ierland de toename van het inkomen groter. In Italië, Spanje, Oostenrijk en Griekenland was het beschikbaar inkomen in 2020 lager dan in 2019⁵⁾.

De meest actuele cijfers over de vrije besparingen en de aanwending ervan zijn die over 2020, maar er zijn wel cijfers over 2021 uit het ConsumentenConjunctuurOnderzoek waarin huishoudens wordt gevraagd of zij geld overhouden of niet. In april en mei 2021 gaf ruim 65 procent van de huishoudens aan dat zij geld overhouden. Dit is het hoogste percentage sinds het begin van de tijdreeks in 1986. Het volume van de consumptie door huishoudens kromp in het eerste kwartaal van 2021 met 8,5 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Er zijn dus duidelijke indicaties dat de vrije besparingen in de eerste maanden van 2021 wederom veel hoger waren dan in dezelfde maanden een jaar eerder.

De vrije besparingen van huishoudens waren in 2020 veel hoger dan in 2019, en ook verreweg het hoogst sinds het begin van de tijdreeks in 1995. Dit komt doordat het beschikbaar inkomen - onder meer door eerder gemaakte cao-afspraken en steunpakketten van de overheid – steeg, terwijl huishoudens veel minder uitgaven aan met name diensten - zoals de horeca, een bezoek aan een museum, dierentuin of voetbalstadion – vakanties en kleding.

De Nederlandse huishoudens hebben het extra gespaarde geld voor een belangrijk deel op bank- en spaarrekeningen gezet. Mede hierdoor is het financieel vermogen van huishoudens fors gegroeid. In de periode 2012-2019 groeide het financieel vermogen per inwoner ook al, maar toen kwam dat vrijwel uitsluitend door prijsveranderingen en herwaarderingen, die op hun beurt weer deels het gevolg waren van stijgende aandelenkoersen en dalende rentevoeten.

Over het niet-financieel vermogen in 2020 zijn op het moment van het schrijven van dit artikel nog geen cijfers beschikbaar. De sterk gestegen prijzen van bestaande koopwoningen maken het aannemelijk dat het niet-financieel vermogen per inwoner ook in 2020 is toegenomen, en dat het totale vermogen per inwoner is gegroeid.

Nederland is niet het enige land waar de vrije besparingen in 2020 hoger waren dan in 2019, ook in de andere eurolanden was dat het geval. De toename van het beschikbaar inkomen en de vrije besparingen per inwoner was in Nederland wel groter dan in de meeste andere eurolanden. De groei van het financieel vermogen exclusief pensioenaanspraken per inwoner was groter dan gemiddeld in de eurozone, maar kleiner dan in de meeste Noord-Europese landen. De groei van het financieel vermogen inclusief pensioenaanspraken was in Nederland veel groter dan in andere eurolanden.

In het eerste kwartaal van 2021 kromp de consumptie door huishoudens wederom fors. Daarnaast was het percentage van de huishoudens dat aangaf geld over te houden in het voorjaar van 2021 nog wat groter dan in 2020. Dit is een indicatie dat er ook in de eerste maanden van 2021 flink gespaard is.