Maatschappelijke problemen oplossen door samenwerking tussen CBS en UvA
Grip op complexiteit
De samenwerking heeft twee doelen. ‘Ten eerste willen we met ons onderzoek bijdragen aan de oplossing van complexe maatschappelijke problemen zoals de armoedeval en de energietransitie’, zegt prof. Huub Dijstelbloem, directeur van het IAS. ‘Ten tweede draagt de samenwerking tussen IAS en het CBS eraan bij dat we complexiteit als methode beter gaan begrijpen. We zijn daarbij met name geïnteresseerd in de samenhang tussen de verschillende complexe systemen, bijvoorbeeld milieu, armoede en ongelijkheid. Het doel is een betere methode te ontwikkelen om die systemen te onderzoeken én om meer grip te krijgen op die systemen, zodat beleidsmakers gerichte verbeteringen kunnen doorvoeren.’Digital twins
De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar zogenoemde ‘digital twins’. CBS-onderzoeker Gert Buiten: ‘Complexe systemen kun je onderzoeken door een digitale kopie van de werkelijkheid te maken. Je bouwt als het ware de Nederlandse samenleving na en voegt daar ‘agents’ aan toe die staan voor de inwoners van Nederland. Het gedrag van die ‘agents’ kun je modelleren en vervolgens kun je met een druk op de knop verschillende scenario’s uitvoeren en kijken wat er dan gebeurt.’ Dijstelbloem: ‘Beleidsmakers kunnen bij het gericht verbeteren van de maatschappij gebruik maken van die ‘digital twins’ van de samenleving. Uit een simulatie in een digitale versie van de samenleving, zou je bijvoorbeeld ‘early warning signals’ kunnen afleiden en opties voor nieuw beleid kunnen uittesten.’ Er komen veel ethische en privacyoverwegingen kijken bij deze manier van onderzoek doen. CBS-onderzoeker Edwin de Jonge. ‘Dat heeft continu onze aandacht. We zorgen voor privacy by design: in het ontwerp van onze modellen zit de privacy-waarborg al ingebakken.’
Netwerken in kaart brengen
Een volgende stap is dat het CBS en het IAS netwerken van relaties tussen mensen onderzoeken. Het CBS heeft op basis van informatie in overheidsregisters de relaties van de Nederlandse bevolking geheel anoniem in kaart gebracht. De Jonge: ‘Het gaat dan om familierelaties: wie woont samen met wie, wie kent elkaar van het werk, wie zijn vrienden en zitten bij elkaar op school?’ Met behulp van deze database is al onderzocht in hoeverre hoogopgeleide Nederlanders contact hebben met laagopgeleide Nederlanders, waarbij de privacy van de burgers wordt gewaarborgd. Daarnaast is het netwerk gebruikt om wetenschappelijke modellen over de verspreiding van corona te ijken en zo realistisch mogelijk te maken. Buiten: ‘Onderzoekers noemen dit een unieke database. Samen met het IAS gaan we er in de komende jaren nog meer toepassingen voor bedenken. Daarbij werken we ook samen met de Universiteit Leiden met wie we samen met het IAS een consortium hebben gevormd, Population Scale Network Analysis (POPNET), om een veilige gebruikersinterface van de database te realiseren. Daar kunnen onderzoekers van bijvoorbeeld planbureaus en ministeries onder strikte voorwaarden gebruik van maken.’
Mensen overtuigen
Dijstelbloem benadrukt ook bij te willen dragen aan ‘het narratief’. ‘Als problemen echt complex zijn, bijvoorbeeld bij klimaatverandering of bij de coronapandemie, dan zie je vaak dat ontwikkelingen niet lineair zijn. De situatie wordt niet geleidelijk erger, maar kan ineens escaleren of er kan een ‘point of no return’ zijn. Dat betekent dat je moet handelen voordat het te laat is. Daarbij hoort dat een overheid maatregelen moet nemen die tegen de intuïtie van mensen ingaan, denk aan de coronamaatregelen. Dan moet je mensen overtuigen, ze laten inzien dat ze iets doen voor het grotere goed, voor de samenleving als geheel. Als IAS willen we er graag aan bijdragen om dat op een goede manier te doen, door samen met de politiek en de beleidsmakers na te denken over hoe je zaken op een duidelijke manier uitlegt.’Nieuwe ideeën en plannen
Rondom de ondertekening van de verlengde samenwerking was een workshop georganiseerd, waar de onderzoekers nieuwe ideeën en plannen met elkaar deelden. Buiten: ‘Er is veel enthousiasme, het bruist.’ Er ligt dan ook heel wat in het verschiet. Dijstelbloem: ‘Om een voorbeeld te noemen: de komende tijd richten we onze aandacht op het onderwerp polarisatie. Met behulp van onder meer demografische en economische data van het CBS willen we daar meer zicht op krijgen. Waar wonen mensen met extremere meningen bijvoorbeeld, hoe zijn ze verdeeld over de arbeidsmarkt? Dat doen we nu met behulp van enquêtes, bijvoorbeeld op scholen. Maar we willen meer. Daarom onderzoeken we hoe we dit complexe maatschappelijke fenomeen beter in kaart kunnen brengen.’Theorie en praktijk combineren
‘Tegelijkertijd bouwen we verder aan de ‘digital twins’ van de Nederlandse samenleving waarin ‘agent based models’ gecombineerd worden met ons netwerkbestand’, zegt De Jonge. Om de rekenkracht die voor zo’n omvangrijk systeem nodig is zeker te stellen werkt het CBS samen met het onderzoeksinstituut CERN in Zwitserland. Buiten: ‘We combineren hun rekenkracht met onze data uit de praktijk en de wiskundige modellen van het IAS. Dat biedt fantastische mogelijkheden. Je kunt het vergelijken met de James Webb telescoop: onze modellen laten je op een manier naar de wereld kijken die hiervoor niet mogelijk was. Dat leidt tot nieuwe theorieën en nieuwe wetenschappelijke inzichten en hopelijk tot een oplossing voor onze grootste maatschappelijke problemen.’Relevante links
- Artikel - Hoe de wiskunde van complexe systemen bijdraagt aan de statistiek
- Artikel - Digitale tweelingmaatschappij belicht complexe samenleving
- Artikel - Met de complexiteitswetenschap maatschappelijke problemen doorgronden
- Publicatie - Toepassingsmogelijkheden van Complexiteitstheorie bij het CBS
- Privacyregels CBS - Privacy