3. Ruim 200 jaar energieverbruik in hoofdlijnen

In de periode 1800-2022 is het energieverbruik in Nederland zeer sterk toegenomen. Rond 1800 werd 31 petajoule (PJ) aan energie verbruikt (Schot et al., 2000). Aan het einde van de 19e eeuw was dit verbruik ruim 6 keer groter geworden. Kort na de Tweede Wereldoorlog en vooral tussen 1960 en 1973 groeide het energieverbruik explosief in alle sectoren van de economie. Vanaf 1973, het jaar van de eerste oliecrisis, stokte de groei tot halverwege de jaren 1980 de effecten van de tweede oliecrisis (1979) waren weggeëbd.

In 2000 was het verbruik inmiddels ruim 100 keer zo groot als in 1800. Het energieverbruik was in 2010, met 3470 PJ, het hoogste van de gehele periode (CBS StatLine, 2023). Dit niveau was 114 maal zo hoog als dat van 1800. Rond 2013, het jaar dat het Energieakkoord is afgesloten, begon het totale energieverbruik in Nederland licht te dalen. Het verbruik in woningen en het vervoer leverde de grootste bijdrage hieraan. Woningen werden steeds beter geïsoleerd en efficiënter verwarmd in een warmer wordend klimaat. Motorvoertuigen werden steeds efficiënter, vooral door strengere eisen uit de EU.

Het jaar 2022 was opvallend, waarin het verbruik zelfs even laag als eind jaren ‘80 was. Dit was sterk beïnvloed doordat bedrijven en huishoudens veel minder aardgas verbruikten na de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 waardoor de aardgasprijzen aanzienlijk stegen.

3.1 De transities van turf via steenkool, aardolie en aardgas naar hernieuwbare energie

Rond 1800 leverden turf, hout en wind- en watermolens de belangrijkste bijdrage aan de energievoorziening in de omgeving van het tegenwoordige Nederland. Vanaf 1860 werd steenkool de dominante energiedrager in Nederland. Na de Tweede Wereldoorlog schakelde Nederland over op aardolie (in de jaren 1950) en vervolgens aardgas (in de jaren 1960) als belangrijkste bronnen in de energievoorziening. In deze naoorlogse periode kwamen nieuwe energie-intensieve activiteiten op zoals de petrochemische en kunstmestindustrie en een sterke groei van het wegverkeer. Tussen 1975 en 2015 waren er weinig verschuivingen in het belang van de fossiele energiedragers aardolie, aardgas, steenkool en niet-fossiele energie. In 1976 werd de kerncentrale in Borssele volledig in gebruik genomen. Vanaf 2017 lijkt de transitie naar koolstofarme, hernieuwbare energie zoals wind- en zonne-energie daadwerkelijk ingezet. Hoewel het aandeel hernieuwbaar nog ver achterblijft bij aardolie en aardgas: in 2022 maakte hernieuwbare energie 14 procent uit van het Nederlandse energieverbruik tegen 83 procent aan fossiele energie. De overige 3 procent betreft vooral kernenergie en niet-biogeen afval.

3.2 Drie periodes met groeiende afhankelijkheid van het buitenland

Sinds 1800 waren er drie periodes waarin de afhankelijkheid van energie uit het buitenland toenam. De eerste periode was eind 19^e eeuw, toen Nederland de steenkool vooral uit het buitenland betrok. De bezorgdheid van staatslieden over deze afhankelijkheid leidde tot inspanningen om de mijnen in Limburg te openen. In 1906, het jaar van de opening van de eerste Staatsmijn, was de afhankelijkheid het grootst waarna door de verdere toename van de steenkoolwinning, een daling inzette.

De tweede periode van energieafhankelijkheid vanuit het buitenland was na de Tweede Wereldoorlog, toen de afhankelijkheid van het buitenland weer toenam met de toename van ingevoerde aardolie. Halverwege de jaren 1960 was de afhankelijkheid van energie uit het buitenland groter dan 70 procent van het totale verbruik. Door de aardgaswinning in Nederland nam de afhankelijkheid af tot circa 45 procent halverwege de jaren 1970. Hiermee was Nederland binnen Europa een relatief energieonafhankelijk land.

De derde periode van hoge energieafhankelijkheid begon vanaf 2015 door het verminderen van de aardgaswinning in Groningen. Hierdoor moest veel meer aardgas ingevoerd worden. In 2022 was de afhankelijkheid opgelopen tot 77 procent. Dit is de hoogste afhankelijkheid van energie uit het buitenland in Nederland sinds de opening van de Staatsmijnen in 1906.