Solidariteit in de gezondheidszorg

1. Inleiding

Solidariteit is een belangrijke pijler in het Nederlandse zorgstelsel: via de zorgpremie voor het basispakket draagt iedereen bij aan de betaling van de zorgkosten van zowel zichzelf als van anderen (Maarse, 2011; RMO, 2013). Alle mensen die in Nederland wonen en/of werken zijn verplicht een basisverzekering af te sluiten die de basiszorg van onder meer de huisarts en het ziekenhuis dekt. Uitgaande van het solidariteitsprincipe is de premie hiervan voor iedereen gelijk, ongeacht persoonskenmerken zoals leeftijd en gezondheidstoestand.

Dit artikel gaat in op de opvattingen van volwassenen in Nederland over het belang van leefstijl voor de hoogte van de zorgpremie van de basisverzekering. In hoeverre is de bevolking van mening dat er geen premiedifferentiatie mag worden toegepast, of vindt zij dat er verschillen zouden moeten bestaan tussen mensen die gezond leven en mensen die dit niet doen?

Volgens Van Oorschot (Van Oorschot, 1998, 2000, 2006; Van Oorschot en Kalmijn, 2005)bepalen mensen (onbewust), aan de hand van de volgende vijf maatstaven, de mate van solidariteit tot anderen.
1. Eigen verantwoordelijkheid: mensen zijn eerder bereid om groepen die volgens hen onmachtig zijn, dat wil zeggen die niet zelf verantwoordelijk zijn voor hun hulpbehoefte, te steunen.
2. Aanwezige hulpbehoefte: Groepen met een grote hulpbehoefte kunnen rekenen op meer solidariteit.
3. Identificatie met de eigen groep: groepen waar mensen zelf toe behoren en groepen waar mensen dichtbij staan wat betreft identiteit krijgen doorgaans meer steun.
4. Reciprociteit: met mensen die in het verleden hebben geholpen of die in de toekomst van betekenis kunnen zijn, wordt meer solidariteit getoond.
5. Dankbaarheid en meegaandheid: mensen die meer meegaand en dankbaarder zijn, mogen zich op meer steun verheugen dan minder meegaande.

Voorbeelden van groepen die in de regel op veel steun mogen rekenen zijn ouderen,zieken en personen met een laag inkomen (Van Oorschot en Kalmijn, 2005; Kloosterman,2011). Zij worden doorgaans gezien als onmachtig en hulpbehoevend. Mensen zijn daarentegen over het algemeen minder bereid om zorgkosten te betalen voor mensen meteen hoog inkomen (Van der Schors, Brabers, De Jong, 2017) en mensen die ongezond leven. Eerder onderzoek door het CBS heeft uitgewezen dat mensen relatief vaak voorstander zijn van een hogere zorgpremie voor mensen met een ongezonde leefstijl,zoals rokers en mensen die veel alcohol drinken. (Kloosterman, 2011, 2015).

In dit artikel zijn de solidariteitsvoorkeuren ten aanzien van mensen met een ongezonde leefstijl opnieuw onderzocht. Vindt de Nederlandse bevolking dat de zorgpremie voor deze groep hoger of lager zou moeten zijn, of ongewijzigd zou moeten blijven? En hoe denkt zij over de zorgpremie voor mensen die gezond leven?
Ook is nagegaan in hoeverre de eigen leefstijl hierin een rol speelt. Uit eerder onderzoek(Van der Schors, Brabers, De Jong, 2017; Kloosterman, 2011) blijkt bijvoorbeeld dat de solidariteit met mensen die roken het grootst is onder mensen die dagelijks roken, doordat men zich kan identificeren met de groep. Personen die nooit alcohol drinken zijn het minst solidair met mensen die dit veel doen. Naast de eigen leefstijl is ook gekeken in hoeverre bevolkingsgroepen die verschillen naar geslacht, leeftijd, hoogst behaald onderwijsniveau en gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen aankijken tegen premiedifferentiatie naar leefstijl.