Samenvatting

Hoofdstuk 1 Inleiding

In het kader van de implementatie van de Digital Services Act en de Digital Markets Act heeft het Ministerie van Economische Zaken behoefte om inzicht te krijgen in: 1) het aantal in Nederland gevestigde online platformen, uitgesplitst naar het aantal werkzame personen en bedrijfsomzet; 2) de omzetverdeling van Nederlandse platformbedrijven; 3) stijgers, dalers, starters en positieveranderingen op de platformmarkt; en 4) het aantal in Nederland gevestigde hostingbedrijven naar het aantal werkzame personen en bedrijfsomzet. In dit haalbaarheidsonderzoek wordt verkend of en op welke manier het CBS cijfers kan publiceren die aansluiten bij deze vernieuwde behoefte.

Hoofdstuk 2 Online platformen naar grootteklasse

Met de informatie die binnen het CBS beschikbaar is kan een inschatting gedaan worden van het aantal online platformen in Nederland naar bedrijfsgrootte op basis van het aantal werkzame personen van de bedrijven waar de online platformen onderdeel van zijn. De gehanteerde categorieën zijn 0-1, 2-9, 10-49, 50-249, 250-499 en 500 werkzame personen of meer.
Omdat omzetgegevens niet beschikbaar zijn voor alle bedrijfstakken is het niet mogelijk bij de indeling naar grootteklasse de bedrijfsomzet te gebruiken.
Voor bedrijven in het midden-en kleinbedrijf met minder dan 250 werkzame personen is het aantal online platformen naar grootteklasse ook voor een aantal specifieke branches te geven. De bedrijfstak van het bedrijf waar het online platform onderdeel van is, volgens de SBI2008 indeling, is op dit moment hiervoor de meest geschikte indicator. Een kanttekening bij gebruik van de SBI2008 indeling is dat de bedrijfstak van het bedrijf niet altijd representatief is voor de activiteiten van het platform omdat de platformactiviteiten niet altijd de hoofdactiviteit van het bedrijf zijn en de SBI2008 geen aparte categorieën heeft voor online platformen. Een mogelijk alternatief, de in het vragenlijstonderzoek naar online platformen gerapporteerde branche, vertoont een te grote inconsistentie over de tijd om te kunnen gebruiken binnen dit kader. Specifieke bedrijfstakken waarvoor de cijfers gegeven kunnen worden zijn G Groot- en detailhandel, reparatie van auto’s, J Informatie en communicatie en N Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening.
Het handmatig beoordelen van de branche waarin online platformen actief zijn, op basis van de informatie op websites, lijkt aanknopingspunten te bieden om de kwaliteit van de informatie over de branche waarin platformen hun bemiddelingsdiensten uitvoeren te verbeteren.
De inschatting van het aantal online platformen naar bedrijfsgrootte kan voor opeenvolgende jaren vanaf 2020 gegeven worden. Per jaar geldt de inschatting als de beste benadering van het aantal platformen voor dat jaar. De resultaten voor opeenvolgende jaren kunnen echter niet als volledig volgtijdelijk vergelijkbare tijdreeks worden geïnterpreteerd. De reden hiervoor is dat er per jaar verschillen kunnen zijn in het aandeel platformen dat in beeld is bij het CBS. Door het ontbreken van een volledige lijst of register van online platformen is het onduidelijk hoe groot het deel is dat niet in beeld is, waardoor het onmogelijk is hiervoor te corrigeren.

Hoofdstuk 3 Omzetverdeling online platformen

Voor opeenvolgende jaren vanaf 2020 kan berekend worden welk deel van de totale omzet door bedrijven met een online platformen toe te schrijven is aan de 10 bedrijven met de grootste omzet.
Omzetgegevens zijn niet beschikbaar voor bedrijven in de bedrijfstakken Financiële instellingen, onderwijs, Gezondheids- en welzijnszorg, Cultuur, sport en recreatie en Overige dienstverlening wat de bedrijfstakken. Het berekende omzetdeel heeft dus geen betrekking op bedrijven met een platform in deze bedrijfstakken.
Vanwege het risico op onthulling kunnen de omzetaandelen niet gegeven worden voor bedrijven met een online platform in specifieke bedrijfstakken.
De berekende omzetaandelen geven een globaal beeld van de verdeling van de omzet van bedrijven met een online platform. De cijfers kunnen echter niet worden geïnterpreteerd als een precieze niveauschatting vanwege onzekerheid die samenhangt met het ontbreken van zicht op de randpopulatie van online platformen.
De cijfers geven een indicatie van de richting waarin het omzetdeel van de top 10 bedrijven met een online platform zich ontwikkelt, maar zijn niet geschikt als precieze kwantificering van de jaar-op-jaar ontwikkeling.
Het omzetdeel van de top 10 bedrijven binnen een bedrijfstak kan niet worden geïnterpreteerd als maat voor marktconcentratie omdat de bedrijven met online platformen, ook binnen dezelfde SBI-groep, in verschillende markten opereren.
We concluderen dat cijfers over het omzetdeel van de top 10 bedrijven met een online platform berekend kunnen worden, maar met de nodige voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd. Daarom worden de cijfers als experimenteel worden bestempeld en zullen altijd vergezeld moeten worden van uitleg over de bruikbaarheid en interpretatie van de cijfers.

Hoofdstuk 4 Stijgers, dalers, starters en positieveranderingen op de platformmarkt

Het is mogelijk kwalitatief afdoende cijfers te publiceren over platformen met een stijgende, stabiele of afnemende omzet. Op basis van hun omzetontwikkeling in één of meerdere jaren kunnen bedrijven met een online platformen geclassificeerd worden als ‘stabiel’, ‘stijger’ of ‘daler’. Een zinvolle classificatie voor de omzetontwikkeling is ‘omzet nul in startjaar’, ‘minder dan -20%’, ‘-20% tot -10%’, ‘-10 tot 10%’, ‘10%-20%’ en ‘20% of meer’.
Het aantal bedrijven met een online platform in deze categorieën is voldoende groot om de cijfers verder te specificeren. Er kan bijvoorbeeld worden nagegaan of het aandeel bedrijven met een online platform met een stabiele, stijgende of dalende omzet verschilt naar bedrijfstak of grootteklasse of kenmerken van het platform zelf.
Rangcorrelaties zijn geschikt om een beeld te geven van de mate waarin de positie van online platformen, uitgedrukt in de grootte van de omzet, verandert van jaar op jaar. Een (aanvullend), intuïtief wellicht toegankelijker, alternatief is de positieveranderingen van bedrijven met een platform weer te geven op basis van decielen (zie hoofdstuk 4 voor voorbeeld).
De rangcorrelaties voor online platformen kunnen dus niet worden geïnterpreteerd als maat voor de marktdynamiek omdat de bemiddelingsdiensten van online platformen worden geleverd in veel uiteenlopende markten.
Het is niet mogelijk kwalitatief afdoende cijfers over startende online platformen te publiceren omdat de aantallen te klein zijn en er niet voldoende grip is op de interactie tussen bedrijvendynamiek en platformdynamiek.

Hoofdstuk 5 Hostingbedrijven naar grootteklasse

Met de informatie die op dit moment beschikbaar is bij het CBS is het niet mogelijk betrouwbare cijfers over het aantal hostingbedrijven in Nederland te maken. De voornaamste reden hiervoor is dat de populatie hostingbedrijven in Nederland niet goed kan worden afgebakend.
SBI-klasse 6311 (Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten) van de SBI2008 indeling heeft betrekking op hostingbedrijven maar is toch ongeschikt voor de afbakening van hostingbedrijven volgens de DSA. Deze klasse bevat namelijk ook bedrijven die niet onder de DSA definitie van hosting vallen en niet alle hostingbedrijven volgens de DSA definitie vallen in deze SBI-klasse.
De herziene versie van de SBI indeling (SBI2025) die in 2026 (ook) binnen het CBS zal worden gebruikt biedt een verfijning van de huidige SBI-klasse 6311. Deze klasse blijft echter ongeschikt voor een correcte afbakening omdat nog steeds een groot deel van de bedrijven die onder de DSA definitie van hostingbedrijf vallen niet in de betreffende klassen zullen vallen.
Vanwege uiteenlopende redenen lijkt het geautomatiseerd classificeren van bedrijven op basis van informatie verstrekt op de website, zoals in het verdelen bijvoorbeeld is gedaan voor online platformen, ongeschikt voor het classificeren van bedrijven die onder de DSA definitie van een hostingbedrijf vallen.
Mogelijk kunnen er wel subgroepen van hostingbedrijven in kaart worden gebracht en beschreven. Hierbij kan gedacht worden aan online platformen, aanbieders van clouddiensten en webhosting bedrijven. Ook zou het opnemen van specifieke vragen over het aanbieden van hostingdiensten door bedrijven in (bijvoorbeeld) de CBS enquête ICT-gebruik bedrijven aanknopingspunten kunnen bieden voor het beschrijven van hostingbedrijven. De druk op deze enquête is echter hoog, en het ontwikkelen van adequate vraagstellingen vergt extra tijd en onderzoek.